Zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie. Czy kobieta z PCOS może zajść w ciążę?

Pojęcie zespołu policystycznych jajników więże się z współwystępowania kilku zaburzeń, jakie nie wydają się być ze sobą związane. Do najważniejszych z nich zaliczają się:

• Hiperandrogenizm objawiający się przede wszystkim występowaniem nadmiernego owłosienia i trądziu lub nieprawidłowymi badaniami laboratoryjnymi.
• Brak owulacji lub nieregularna owulacja.
• Policystyczne jajniki, czyli obecność 12 lub większej liczby pęcherzyków (torbieli jajnika) o wielkości od 2 do 9 milimetrów w każdym jajniku, bądź objętość jajnika wynosząca pond 10 mililitrów, co stwierdza się w badaniu USG.
• Zaburzenia metaboliczne, na jakie wskazuje test obciążenia glukozą, występowanie otyłości oraz nadciśnienia tętniczego.
• Nieprawidłowy iloraz wyników badania poziomu hormonów przysadkowych LH i FSH.

Do tej pory nie znaleziono przyczyny występowania zespołu policystycznych jajników. Badania przeprowadzone pod tym kątem wskazują na czynniki genetyczne i środowiskowe.

Czytaj także: Spóźnia Ci się okres? Może grozić Ci zawał serca lub migotanie przedsionków. Nieregularne miesiączki podwyższają ryzyko chorób serca

Jajniki policystyczne objawiają się na wiele sposobów.

• Rzadkie, nieregularne miesiączki lub ich brak, aczkolwiek choroba może też występować również przy prawidłowych miesiączkach. Cyklom towarzyszą intensywne krwawienia, dlatego w przypadku mocnych krwawień warto skontrolować swój stan u lekarza. Mogą one świadczyć o początku raka endometrium, a na ten typ raka kobiety zmagające się z PCOS są narażone w szczególności.
• Długi czas trwania zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i towarzyszące mu wzdęcia, zmiany nastroju, ból w miednicy oraz bóle pleców.
• Kłopoty z zajściem w ciążę, jakie wynikają z rzadkich owulacji lub z ich braku, i pojawiają się najczęściej wśród kobiet pomiędzy 25. a 45. rokiem życia.
• Problemy skórne związane z wydzielaniem dużych ilości androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. To m.in. trądzik, łojotok, łysienie, zarost na twarzy typu męskiego, czyli hirsutyzm, a także łysienie androgeniczne, czyli męski wzór łysienia.
• Nadmierna skłonność do tycia, która występuje u ok. 50 proc. kobiet zmagających się z PCOS. Tkanka tłuszczowa skoncentrowana jest głównie w dolnej części tułowia, co określa się jako otyłość centralną.
• Rogowacenie ciemne, czyli tworzenie się ciemnych plamek na skórze, które przybierają kolor od jasnobrązowego po ciemnobrązowe i czarne.

Zespół policystycznych jajników stwierdza się nie tylko na podstawie charakterystycznych objawów. Podstawą rozpoznania choroby jest wykonanie badania USG dróg rodnych, gdzie widoczny jest obraz charakterystyczny dla PCOS. Jajniki są wtedy powiększone i wypełnione licznymi pęcherzykami. Należy też wykonać dodatkowe badania hormonalne.

Nowe wytyczne lekarskie wskazują na tak zwane kryteria rotterdamskie zespołu PCO. Chorobę diagnozuje się u kobiet dorosłych, u których współistnieją ze sobą:

• Rzadkie owulacje, występujące zwykle rzadziej niż sześć razy w roku (oligoowulacja) lub cykle bezowulacyjne, co określa się jako anowulację.
• Hiperandrogenizm kliniczny lub biochemiczny.
• Obraz jajników policystycznych w USG, z zastrzeżeniem, że policystyczna morfologia jajników w USG nie jest konieczna, aby rozpoznać PCOS u kobiet z rzadkimi owulacjami.
• U nastolatek PCOS jest rozpoznawane, gdy występują zarówno oligo – anowulacje, jak i hiperandrogenizm. Nie rekomenduje się jednak przeprowadzania badania USG u kobiet dojrzewających.

Preferowanym sposobem na wykonanie USG narządu rodnego w zależności od aktywności seksualnej i akceptacji pacjentki jest droga przezpochwowa. Dla postawienia ostatecznego rozpoznania zespołu policystycznych jajników konieczne jest wykluczenie innych endokrynopatii o podobnych objawach. Są nimi:

• zaburzenia czynności tarczycy,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• hiperprolaktynemia,
• obecność guza wydzielającego androgeny,
• zespół Cushinga.

Policystyczne jajniki leczy się poprzez usunięcie przyczyny choroby, czyli zaburzeń hormonalnych. Pacjentka musi przyjmować leki antyandrogenowe, a także dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Terapia jest długotrwała, ale przynosi wiele korzyści. Do najważniejszych z nich zaliczaja się:

• zmniejszenie objętości jajników,
• powrót cykli owulacyjnych,
• możliwość zajścia w ciążę po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych.

Należy jednak pamiętać o tym, że:

1. Jajniki policystyczne są schorzeniem, którego nie da się całkowicie wyleczyć.
2. Kuracja powinna być dopasowana przede wszystkim do potrzeb pacjentki. Dlatego kobieta musi dokładnie zastanowić się nad tym, czy w najbliższym czasie będzie myślała o powiększeniu rodziny, ponieważ od tego uzależniony jest wybór metoda leczenia.
3. Przed przepisaniem jakichkolwiek leków specjalista bierze pod uwagę to, czy kobieta ma trądzik i hirsutyzm. Sprawdza się również, czy konieczne jesturegulowanie cyklu miesięcznego, zmniejszenia masy ciała albo wyeliminowanie insulinooporności.

Kobiety zmagające się równocześnie z PCOS i otyłością są w większym stopniu narażone na rozwój chorób serca, wystąpienie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy bądź udaru. Pacjentki takie powinny pozostawać pod stałą kontrolą ginekologa i endokrynologa, nawet wtedy, gdy nie planują zajść w ciążę. Zaniechanie leczenia może doprowadzić do rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji do zawału serca, jak również raka trzonu macicy.

Metody leczenia podejmowane w zespole policystycznych jajników każdorazowo dobierane są indywidualnie.

• Stymulacja jajeczkowania stosowana jest, gdy kobieta z zespołem policystycznych jajników planuje zajść w ciążę, jednak ma problemy z płodnością. Trudności te nie dotyczą jednak każdej kobiety z PCOS. Stymulacja jajeczkowania opiera się na podaniu specjalnego preparatu pomiędzy5. a 9. dniem cyklu. Kiedy metoda ta okaże się niewystarczająca, lekarz może zalecić terapię z wykorzystanie FSH albo zapłodnienie in vitro.
• Kauteryzacja jajników jako metoda laparoskopowa stosowana przy niepłodności polega ona na tym, że nakłuwa się torbiel, co pomaga w pojawieniu się regularnej owulacji w kolejnych cyklach. Efekty zabiegu można jednak zauważyć dopiero po upływie roku od przeprowadzenia zabiegu.
• Klinowa resekcja jajników jako operacja niosąca ze sobą duże powikłania stosowana jest obecnie rzadko. W konsekwencji jej wykonania mogą pojawić się zrosty pooperacyjne, pacjentki skarżą się też na ciężką rekonwalescencję.
• Doustna antykoncepcja estrogenowo–gestagenowa stosowana jest wtedy, gdy kobieta nie chce być w ciąży, lecz zależy jej na unormowaniu cyklu, by mieć regularne miesiączki. Doustna antykoncepcja chroni endometrium podobnie jak leki mające w składzie tylko gestageny. Tego typu preparaty stosuje się co kilka tygodni, aby wywołać miesiączkę.
• Tabletki antykoncepcyjne to metoda postępowania, która ma swoje zalety i wady. Ponieważ jednak kobiety zmagające się z PCOS nie zawsze mogą pozwolić sobie na stosowanie naturalnych metod antykoncepcji, przyjmowanie takich preparatów hormonalnych może okazać się dla nich dobrym wyborem o ile nie planują zajścia w ciążę.
• W leczeniu PCOS warto też stosować zdrową dietę. Pacjentom zaleca się spożywanie większej ilości warzyw i owoców przy ograniczeniu spożycia cukrów prostych i produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Wskazana jest aktywność fizyczna, zwłaszcza u kobiet otyłych. Odpwiednie zmiany stylu życia pozwalają na redukcję masy ciała, a dzięki temu na uregulowanie miesiączeki i owulacji oraz zmniejszenie trądziku.

Kobiety zmagające się z zespołem policystycznych jajników najczęściej skarżą się na takie skutki uboczne jak trądzik i hirsutyzm. Wyleczenie tych przypadłości nie jest łatwe. Odpowiednia kuracja może zmniejszyć ich objawy, lecz po odstawieniu leków mogą one powrócić.

W leczeniu trądziku i hirsutyzmie stosuje się tabletki antykoncepcyjne mające w składzie cyproteron. Pacjentki, które zmagają się z trądzikiem i hirsutyzmem, powinny jednak unikać środków antykoncepcyjnych mających w składzie progestageny o cechach androgennych. Poza antykoncepcją hormonalną w leczeniu stosuje się preparaty takie jak flutamid, ilutamid, spironolakton i blokery 5-alfa-reduktazy.

Szacuje się, że zespół policystycznych jajników aż w 50 proc. przypadków wpływa na bezpłodność u kobiet. W przypadku problemów z zajściem w ciążę stosuje się u nich terapię niepłodności z użyciem klomifenu. Wskutek działania tego leku owulację odzyskuje około 80 proc. pacjentek. Jednak gdy pacjentka z PCOS zajdzie w ciążę, musi liczyć się z tym, że wystąpi u niej ponaddwukrotnie większe ryzyko poronienia niż w przypadku kobiet zdrowych.

Gy leczenie farmakologiczne nie przynosi rezultatów, stosuje się leczenie operacyjne. Wykonywany jest laparoskopowy zabieg odcinkowego niszczenie pogrubiałej torebki jajnika, dzięki czemu pozostałe pęcherzyki rozwijają się w nim prawidłowo, dając większą szansa na wystąpienie prawidłowych owulacji. Jeśli pomimo leczenia nie wystąpi owulacja, może stanowić wskazanie do wykonania zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro).

POLECAMY: Czy ciąża może stać się obsesją?