Rak tarczycy - złośliwe nowotwory tarczycy, rodzaje, objawy, diagnostyka i przebieg leczenia

Rak tarczycy to nowotwór występujący w obrębie stosunkowo dużego gruczołu dokrewnego, pełniącego ważne funkcje. Tarczyca, inaczej gruczoł tarczowy, leży w dolnej części szyi. Składa się z dwóch płatów bocznych (u niektórych osób występują trzy płaty boczne). Płaty łączy tak zwana węzina. Główną masę tarczycy stanowią pęcherzyki zbudowane z nieaktywnego nabłonka płaskiego oraz nabłonka sześciennego, pełniącego funkcje wydzielnicze. Hormony produkowane w tarczycy to między innymi trójjodotyronina, tyroksyna oraz kalcytonina. Co więcej, magazynuje także niezbędny do produkcji tych hormonów jod. Hormony tarczycy stymulują procesy wzrostu w organizmie, także rozwoju układu nerwowego. Regulują też metabolizm. Działanie tych substancji ma wielki wpływ na psychikę i samopoczucie człowieka. Zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonów tarczycy wiąże się z ogólnoustrojowymi zaburzeniami i zmianami stanu psychicznego.

Ze względu na skomplikowane funkcje pełnione przez tarczycę, a także liczne związane z nią choroby, wyodrębniono osobną gałąź endokrynologii specjalizującą się w zdrowiu tego narządu - tyreologię.

Rak rozwijający się na komórkach tarczycy występuje stosunkowo rzadko. W dodatku zdecydowana większość nowotworów tarczycy, to nowotwory łagodne, nie raki. Są to tak zwane gruczolaki, czyli niegroźne zmiany nowotworowe związane z tkanką wydzielniczą budującą gruczoły dokrewne. Z kolei raki, czyli złośliwe nowotwory tarczycy dające przerzuty do innych miejsc w organizmie dotykają w Polsce około 1800 osób rocznie. Rak tarczycy u dzieci zdarza się częściej niż u dorosłych - stanowi aż 1/3 wszystkich zachorowań na raka. Z kolei u młodych dorosłych jest to 1/5 wszystkich przypadków raka. Złośliwe nowotwory tarczycy (czyli mające zdolność tworzenia odległych przerzutów) stanowią zaledwie 5 proc. wszystkich guzów tarczycy.

Rak tarczycy to choroba, która zwykle należy do jednej z czterech głównych grup. Są to raki brodawkowate, pęcherzykowe, rdzeniaste oraz anaplastyczne. Różnice między nimi dotyczą częstości występowania, dynamiki rozmieszczenia przerzutów, a także reakcji na leczenie.

• Rak brodawkowaty tarczycy

Najczęściej występujący guz na tarczycy. Stanowi ponad 60 proc. wszystkich przypadków. Może mieć liczne ogniska, wywodzi się z komórek pęcherzykowych gruczołu tarczowego. Najczęściej występuje u pacjentów w wieku od 20 do 40 lat, dość często rozwija się też u dzieci. Słabo odgranicza się od otaczającego go miąższu. Zwykle nie daje objawów, a przerzuty lokalizują się w węzłach chłonnych. Bardzo rzadko daje też przerzuty do płuc.

• Rak pęcherzykowy tarczycy

Podobnie jak brodawkowaty wywodzi się z komórek pęcherzykowych tarczycy. Różnią je miejsca przerzutów - rak pęcherzykowy daje przerzuty do płuc oraz kości, bardzo rzadko do węzłów chłonnych. Rozwija się powoli i zwykle pozwala się dobrze opanować leczeniem.

• Rak rdzeniasty tarczycy

Jest nowotworem neuroendokrynnym, wywodzi się z komórek, które produkują w tarczycy kalcytoninę (komórek C). Występuje bardzo rzadko. Komórki nowotworowe zachowują zdolność produkowania kalcytoniny, nawet po przerzucie, który najczęściej lokalizuje się w węzłach chłonnych, wątrobie, płucach lub kościach.

• Rak anaplastyczny tarczycy

Rozwija się bardzo szybko i nie zachowuje właściwości komórek tarczycy, z których się wywodzi. Przerzuty występują przeważnie w płucach, są częste i następują w krótkim czasie od zachorowania. Rozwój tego typu nowotworu tarczycy jest trudny do przewidzenia, a rokowania zazwyczaj są niepomyślne.

Oprócz czterech podstawowych typów wyróżnia się także raki niskozróżnicowane (formy pośrednie pomiędzy rakiem brodawkowatym lub pęcherzykowym a anaplastycznym) oraz bardzo rzadko występujące chłoniaki, mięsaki, raki płaskonabłonkowe niecharakterystyczne dla gruczołu tarczowego.

Rak tarczycy może wystąpić bez wyraźnego powodu, wskutek całkowicie przypadkowej mutacji w materiale genetycznym komórki. Istnieją jednak pewne czynniki ryzyka, które sprawiają, że nowotwory tarczycy stają się u danego pacjenta bardziej prawdopodobne:

• Niektóre spośród chorób tarczycy (związane z niedoborami jodu i nadmiarową produkcją TSH).
• Predyspozycje genetyczne (dziedziczenie skłonności dotyczy szczególnie raka rdzeniastego, który w 1/4 przypadków wiąże się ze specyficzną, przekazywaną z pokolenia na pokolenie mutacją w materiale genetycznym).

Nie istnieją sposoby profilaktyki raka tarczycy. Na szczęście większość przypadków to przypadki o dobrych rokowaniach, dobrze poddające się leczeniu. Większość chorych wraca do zdrowia - skuteczność leczenia sięga nawet 80-90 proc. Jeśli ktoś w rodzinie cierpi na raka rdzeniastego, jego dzieci i rodzeństwo powinni przebadać się profilaktycznie. Szybsze wykrycie choroby pozwala skuteczniej ją leczyć. Badania pokazują, że poddanie działaniu promieniowania jonizującego ma znaczenie jedynie w okresie intensywnego rozwoju. Dzieci poddane radioterapii w związku z innym schorzeniem są w wysokim stopniu narażone na rozwój raka tarczycy.

Rak tarczycy objawia się mniej lub bardziej wyraźnie, w zależności od jego rodzaju oraz stopnia zaawansowania. Najczęściej chorzy zgłaszają się do lekarza po wyczuciu niewielkiego guzka na przedniej części szyi. Może mu towarzyszyć także powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Wraz z rozwojem nowotworu pojawia się niekiedy ból w miejscu powstania guza, drapanie w gardle oraz zmiana głosu. Ból może promieniować do uszu, karku, z czasem pojawiają się też zaburzenia połykania.

Rak tarczycy rzadko powoduje zaburzenie jej czynności i zmiany hormonalne. Czasami duże, dające przerzuty guzy wiążą się z niedoczynnością lub nadczynnością gruczołu tarczowego. Badania laboratoryjne mogą pokazywać nieprawidłowe wartości hormonów. Z kolei do badań laboratoryjnych powinny skłaniać objawy niedoczynności tarczycy lub nadczynności tarczycy.

Najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy:

• Apatia i senność.
• Trudności w koncentracji i zaburzenia pamięci.
• Nadwrażliwość na zimno.
• Blada i przesuszająca się skóra.
• Objawy depresyjne.
• Łamliwość włosów.
• Zaburzenia miesiączkowania.

Najczęstsze objawy nadczynności tarczycy:

• Potliwość i nadwrażliwość na gorąco.
• Nadpobudliwość.
• Osłabienie organizmu.
• Duszności i kołatanie serca.
• Zwiększony apetyt z jednoczesną utratą masy ciała.
• Bezsenność.
• Drżenie rąk.

Zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy rzadko oznaczają guz na tarczycy, niemniej warto być wyczulonym na te objawy i kontaktować się z lekarzem, kiedy wystąpią. Nawet jeśli nie są związane z nowotworem, mogą stanowić zagrożenie zdrowia i znacząco obniżać jakość życia.

Rak tarczycy podlega dokładnej diagnozie, zanim lekarz ostatecznie wyda orzeczenie. Komórki rakowe w przypadku najczęstszych nowotworów tarczycy bardzo przypominają komórki zdrowe, zarówno pod kątem budowy, jak i funkcji. Pierwszym krokiem jest skierowanie pacjenta na badanie do endokrynologa i wykonanie pomiaru poziomu hormonów tarczycy (TSH, tyroksyna oraz trójjodotyronina). Wyniki tych badań pozwolą ustalić, jak funkcjonuje tarczyca i czy wykryty guzek jest czynny hormonalnie. Niekiedy powiększenie tarczycy przypominające guzy może wiązać się z zaburzeniami czynnościowymi, niebędącymi nowotworami. Jedynie 5 proc. zmian czynnych hormonalnie stanowi nowotwory skłonne do przerzutów.

• Badanie ultrasonograficzne (USG) i inne badania obrazowe

USG tarczycy wykonane przez endokrynologa pomaga ocenić położenie gruczołu oraz niekiedy wykryć obecne w nim guzy. Doświadczony lekarz potrafi ocenić ryzyko złośliwości guza na podstawie jego obrazu USG, choć ostateczne potwierdzenie lub zaprzeczenie diagnozy przynosi dopiero badanie histopatologiczne. Raczej nie stosuje się w diagnozie takich badań obrazowych jak PET, tomografia czy rezonans magnetyczny. Są za to z powodzeniem wykorzystywane w kontroli postępów i efektów leczenia.

Ta technika pozwala na pobranie małej ilości tkanki z guza pod kontrolą obrazu USG. Tkanka wysyłana jest do laboratorium, gdzie technicy mogą precyzyjnie określić jej budowę i charakter. Badaniu histopatologicznemu podlega także wycięty podczas operacji guz. Najczęściej jednak biopsja poprzedza wykonanie operacji chirurgicznej. Dzięki niej rak tarczycy jest poprawnie rozpoznawany w 50 procentach przypadków jeszcze przed interwencją chirurga.

Niektórzy diagności zlecają także wykonanie badania scyntygraficznego, czyli wykrywania komórek zdolnych do gromadzenia jodu. Scyntygrafia nie jest bardzo popularna, ponieważ nie pozwala różnicować nowotworów na złośliwe i niezłośliwe, a nawet nie daje rozróżnienia pomiędzy nowotworem a inną chorobą tarczycy. Pomaga jednak skutecznie monitorować efekty zastosowanego leczenia.

Rak tarczycy, podobnie jak inne nowotwory, opisywany jest według klasyfikacji TNM, gdzie T oznacza wielkość guza, N zajęcie sąsiadujących węzłów chłonnych, a M odległe przerzuty. Określa się także stopień zaawansowania raka w zależności od jego rodzaju oraz wieku chorego. Zaawansowany system klasyfikacji pozwala na dobranie odpowiednich metod leczenia i sprawia, że nowotwory tarczycy stają się mniej groźne.

Rak tarczycy jest w zdecydowanej większości przypadków nowotworem dobrze rokującym. Zła rokowania wiążą się z postacią anaplastyczną oraz niektórymi przypadkami raka rdzeniastego. Dwie najczęściej występujące formy, rak brodawkowaty oraz pęcherzykowy, są w zdecydowanej większości przypadków całkowicie uleczalne. Nawet w zaawansowanych przypadkach warto podejmować leczenie, ponieważ szanse na powodzenie są spore. Nawet jeśli nie uda się całkowicie wyleczyć choroby, można znacząco spowolnić jej rozwój.

• Leczenie operacyjne

W niemal wszystkich przypadkach raka trzustki stosuje się operację wycięcia całego gruczołu tarczowego. Taki zabieg daje ogromne prawdopodobieństwo, że komórki nowotworowe nie odnowią się i nie rozprzestrzenią. Wycina się także węzły chłonne bezpośrednio sąsiadujące z tarczycą. Ten etap leczenia wymaga pozostania w szpitalu przed kilka dni. Po operacji i innych zabiegach leczniczych, gdy pacjent dojdzie już do siebie i lekarz stwierdzi całkowite wyleczenie nowotworu, wdraża się terapię syntetycznymi hormonami tarczycowymi.

• Leczenie radiojodem

Leczenie radiojodem jest specjalistyczną techniką zastępującą klasyczną radioterapię. Pacjent przyjmuje określone dawki jodu radioaktywnego, który niszczy komórki raka oraz pozostałe po operacji komórki tarczycy. Może także zniszczyć małe ogniska przerzutów, które nie były możliwe do wykrycia we wcześniejszych badaniach. Dzięki leczeniu radiojodem skutecznie zapobiega się nawrotom choroby. Leczenie nie powoduje powikłań, u większości pacjentów nie występują też żadne dokuczliwe skutki uboczne. Musi jednak odbywać się na oddziale zamkniętym, ponieważ pacjent w trakcie terapii staje się źródłem promieniowania. Konieczne jest chronienie osób w otoczeniu przed jego oddziaływaniem. Po opuszczeniu oddziału zaleca się czasowe trzymanie dystansu od kobiet w ciąży oraz osób poniżej 18. roku życia. Okres kwarantanny trwa około tygodnia, a sam pobyt na oddziale zwykle nie dłużej niż 72 godziny.

• Radioterapia i chemioterapia

Chemioterapia niemal nigdy nie jest stosowana w przypadku raka tarczycy. Natomiast w zaawansowanych przypadkach choroby stosuje się radioterapię.

Rak tarczycy to nowotwór, który bardzo często udaje się całkowicie wyleczyć. Pacjent powinien jednak pozostawać pod kontrolą onkologa oraz endokrynologa, który będzie przepisywał mu preparaty zastępujące produkowane w tarczycy hormony. Wyleczony pacjent może prowadzić zwyczajne życie, bez większych ograniczeń. Nie musi stosować specjalnej diety, może podróżować i pracować. Nie może jednak rezygnować z badań profilaktycznych - ryzyko nawrotu utrzymuje się nawet przez 20 lat po zakończonym sukcesem leczeniu. Po przebyciu raka rdzeniastego warto też zaproponować członkom rodziny udział w badaniu profilaktycznym.