Zapalenie żołądka: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie. Zasady diety przy zapaleniu błony śluzowej żołądka

Jakie funkcje pełni żołądek?

Żołądek współtworzy układ pokarmowy. Od góry połączony jest z przełykiem poprzez tak zwany wpust, a z drugiej strony, przez odźwiernik, z dwunastnicą przechodzącą w jelito cienkie. Żołądek produkuje sok żołądkowy zawierający kwas solny który rozpoczyna trawienie białka oraz enzymy kontynuującen ten proces. Funkcją kwasu solnego jest również wyjaławianie spożytego pokarmu, ponieważ niskie pH zabija szkodliwe drobnoustroje zawarte w pożywieniu. Komórki okładzinowe żołądka wytwarza też ochronny śluz zabezpieczający ścianki narządu przez działaniem tego silnego kwasu.

Średnia wielkość żołądka u dorosłego człowieka to około 25-30 centymetrów długości oraz 12-15 szerokości. Pojemność żołądka wynosi od 1000 do 3000 mililitrów. Narząd ten jest elastyczny, co oznacza, że jego kształt zmienia się w zależności od ilości spożywanego pokarm i stopnia napełnienia.

Czym jest zapalenie żołądka?

Zapalenie żołądka to stan chorobowy będący zazwyczaj rezultatem uszkodzenia fragmentu wewnętrznej błony śluzowej tego narządu. Zapalenie żołądka obejmuje zbiór różnych dolegliwości występujących w obrębie tego organu. Do najważniejszych i najczęściej występujących należą:

• stan zapalny błony śluzowej żołądka o charakterze przewlekłym lub okresowym,
• nadżerkowe, krwotoczne zapalenie żołądka,
• wrzody żołądka,
• autoimmunologiczne zapalenie żołądka.

Co powoduje zapalenie żołądka?

Przyczyny zapalenia żołądka mogą być różne. Najczęściej wymienia się kilka grup czynników mogących do tego doprowadzić. Wśród nich znajdują się:

• czynniki infekcyjne – przede wszystkim zakażenie bakteriami Helicobacter pylori, które odpowiadają za większość przypadków zapalenia żołądka,
• czynniki toksyczne – oddziaływanie takich substancji jak: żółć, alkohol, trujące grzyby oraz wybrane substancje farmakologiczne m.in. kwas acetylosalicylowy i salicylany (m.in. występujące w stosowanej leczniczo korze wierzby), glikozydy nasercowe, antybiotyki, cytostatyki,
• czynniki autoimmunologiczne – gdy organizm wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko tkankom budującym żołądek,
• inne czynniki – przewlekły stres, promieniowanie rentgenowskie oraz oparzenia w wyniku spożycia niektórych kwasów.

Warto zaznaczyć, że w dziewięciu na dziesięć przypadków stany zapalne żołądka wywołane są przez działanie bakterii Helicobacter pylori. Jej obecność w organizmie zwiększa ryzyko wystąpienia stanów zapalnych, nadżerek, a także wrzodów trawiennych żołądka i dwunastnicy.

Jaki objawy wskazują na zapalenie żołądka?

Zapalenie żołądka to przypadłość, która może przebiegać zarówno bezobjawowo, jak manifestować się określonym objawami. W wielu przypadkach utrudnia to postawienie prawidłowej diagnozy, szczególnie na początku rozwoju choroby, gdy występujące symptomy mogą wskazywać na inne problemy związane z układem trawiennym.

Do najczęściej występujących objawów zapalenia żołądka zaliczają się:

• ból brzucha na czczo i ustępujący po spożyciu posiłku,
• ból brzucha nasilający się po spożyciu produktów ciężkostrawnych: pełnoziarnistych (wysoko błonnikowych), tłustych, smażonych,
• powiększenie obwodu brzucha – wzdęcia,
• biegunka,
• ból jelit,
• brak apetytu, a gdy stan jest przewlekły związane z tym obniżenie masy ciała,
• uczucie sytości po spożyciu małego posiłku,
• wymioty, nudności,
• zgaga, refluks,
• ogólne osłabienie organizmu,
• w stanach zaostrzonych przyspieszone tętno, niedokrwistość, podwyższona temperatura ciała.

Gdy zapalenie żołądka zostało wywołane substancją toksyczną (np. alkoholem, lekami przeciwbólowymi), mogą pojawić się objawy wynikające z działania konkretnego związku. Mogą pojawić się wymioty z krwią oraz smoliste stolce. W zależności od zdolności wydzielniczych stan zapalny żołądka może wywołać bezkwaśność, niedokwaśność, nadkwasowość żołądka lub też nie wywołać żadnych zmian we właściwościach soku żołądkowego.

Warto także podkreślić, że niektóre przypadki stanu zapalnego żołądka przebiegają bezobjawowo przez bardzo długi okres. Dotyczy to przeważnie zakażeń wywołanych Helicobacter pylori.

Diagnostyka zapalenia żołądka

Diagnostyka zapalenia żołądka i przyczyny tego stanu rozpoczyna się od wizyty u lekarza pierwszego kontaktu lub gastroenterologa. Lekarz przeprowadza wywiad zdrowotny z pacjentem, aby dowiedzieć się:

• jaki charakter ma ból i jak długo trwa,
• czy są inne dolegliwości jakie mu towarzyszą,
• w jakich okolicznościach pojawia się dyskomfort,
• jak wygląda dieta pacjenta, czy alkohol i papierosy często w niej goszczą,
• czy są stosowanie jakieś leki (jakie?),
• jak często pacjent narażony jest na stres i cz wtedy ból się nasila.

W dalszej kolejności przy podejrzeniu zapalenia błony śluzowej żołądka przeprowadza się gastroskopię, czyli badanie endoskopowe. Gastroskopia to bezbolesne, ale nieprzyjemne badanie, ponieważ do żołądka (przez gardło) wprowadza się rurkę o średnicy ok. 1 cm zakończoną kamerką. Dzięki niej na ekranie monitora lekarz może obejrzeć błonę śluzową wyściełającą żołądek. W trakcie gastroskopii możliwe jest pobranie wycinków (tzw. biopsja) do badania histopatologicznego, a także wykonanie testu ureazowego na obecność Helicobacter pylori. Niekiedy w ramach diagnostyki wykonuje się badanie USG jamy brzusznej. Z uwagi na małą przydatność diagnostyczną ultrasonografia jest rzadko przeprowadzana.

Smoliste stolce oraz krwawe wymioty stanowią podstawę do przyjęcia na szpitalny oddział ratunkowy (SOR). W przypadku ich wystąpienia, należy natychmiast zwrócić się o pomoc.

Leczenie zapalenia żołądka

Stany zapalne żołądka poddaje się natychmiastowemu leczeniu. Jego przebieg i czas trwania zależy od rodzaju dolegliwości oraz jej przyczyny. W przypadku stanów zapalnych żołądka i dwunastnicy przepisywane są leki naturalizujące kwas solny np. różnego typu zawiesiny, oraz środki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Leki tego typu to tzw. inhibitory pompy protonowej zawierające esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol, rebeprazol.

Leczenie zapalenia żołądka spowodowanego zakażeniem Helicobacter pylori polega na tzw. eradykacji, czyli zastosowaniu tzw. schematu leczenia przeciwbakteryjnego, ukierunkowanego na niszczenie tej bakterii. W schemacie postępowania zawarte są inhibitory pompy protonowej, oraz określone zestawy antybiotyków mające zlikwidować bakterię. W rezultacie ich przyjmowania bakterie odpowiedzialne za wywołanie stanu zapalnego zostają usunięte. Należy pamiętać, by antybiotyk wybrać do końca, zgodnie z zaleceniem lekarza i nie przerywać leczenia z powodu odczucia poprawy.

Gdy zapalenie żołądka zostało wywołane przez jego kontakt z żółcią, stosuje się środki zawierające kwas alginowy. W przypadku zapalenia o podłożu autoimmunologicznym zaleca się regularne przyjmowanie witaminy B12. Konieczność suplementacji jest dożywotnia, ponieważ w żołądku odbywa się jeden z ważnych etapów wchłaniania tej witaminy, który w wyniku autoimmunologicznego zapalenia zostaje zaburzony.

Dieta na zapalenie żołądka

Zapalenie żołądka wymaga stosowania się do specjalistycznych zasad żywieniowych. Dieta przy zapaleniu żołądka powinna być lekkostrawna, czyli oparta o potrawy gotowane. Należy także zrezygnować z palenia tytoniu oraz unikać przyjmowania leków przeciwbólowych, zaliczanych do grupy leków niesteroidowych przeciwzapalnych.
Zalecane produkty:

• biały ryż, ziemniaki, kasza jaglana, jasny makaron i pieczywo, kasza kuskus i manna,
• chude mięso i ryby gotowane na wodzie lub parze,
• chude i półtłuste produkty mleczne,
• gotowane na miękko jaja,
• gotowane warzywa i owoce,
• kisiel, budyń na mleku,
• oleje roślinne i masło spożywane na surowo (dodawane po ugotowaniu potrawy).

Potrawy powinny być gotowane, dlatego świetnie sprawdzą się różnorodne zupy niezabielane i bez zasmażki. Można jadać ryżankę lub jaglankę na mleku z przecierem owocowym.

Produkty niezalecane to:

• pełnoziarniste kasze, pieczywo i brązowy ryż,
• surowe warzywa i owoce,
• sok pomidorowy i przetwory pomidorowe,
• tłuste mięso, a zwłaszcza smażone,
• smażone jaja np. sadzone lub jajecznica,
• gotowe dania (typu instant, fast foodów),
• picie mocnej kawy i herbaty.

W wielu przypadkach ustalenie diety jest sprawą indywidualną i zależy od predyspozycji konkretnej osoby. Przede wszystkim zaleca się unikać tych produktów, które wywołują lub nasilają występowanie nieprzyjemnych dolegliwości trawiennych. Dietę należy stosować ją co najmniej dwa dni, a najlepiej do odczucia poprawy. Jedynie w przypadku dolegliwości przebiegających z objawami krwawych wymiotów lub stolców niezbędna jest hospitalizacja osoby chorej.