Czarny stolec – jakie są przyczyny? Co oznacza czarny kał w ciąży, u niemowlaka i starszego dziecka

Czarny stolec (inaczej smolisty stolec) jest objawem krwawienia w dolnym odcinku przewodu pokarmowego, który wzbudza spory niepokój. W tym przypadku, obawa o stan zdrowia jest jak najbardziej słuszna. O ile dieta ma istotny wpływ na kolor i konsystencję kału, to do zmiany jego zabarwienia mogą przyczynić się też stany chorobowe, także te poważne, stanowiące zagrożenie dla życia.

Smolisty stolec jest rezultatem obecności krwi w kale, a jego kolor wynika z przemian chemicznych czerwonego barwnika krwi – hemoglobiny. Jeżeli krew i erytrocyty przedostaną się do przewodu pokarmowego, ulegną strawieniu, za co odpowiadają liczne procesy chemiczne. Krew zostaje poddana działaniu enzymów trawiennych, kwasu żołądkowego i bakterii jelitowych. W następstwie, kolor kału zmieni się z prawidłowego (brązowego) na czary. 

Czarny stolec – na jakie choroby może wskazywać?

Czarny stolec może mieć konsystencję twardą, miękką, a jeżeli krwawienie jest obfite – może przybrać postać krwawej biegunki. Taki stan wymaga szczegółowej diagnostyki, bowiem może wskazywać na wiele schorzeń. Do najpoważniejszych należą:

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

– objawia się piekącym bólem i uczuciem dyskomfortu w obszarze nadbrzusza. Dolegliwości bólowe mogą występować w nocy lub rano (ból głodowy) i ustępować po posiłku lub mogą pojawiać się po spożyciu pokarmu (po 1-3 godz.). Czasami zdarza się, że wrzody, czyli ubytki w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, powodują uczucie pełności lub rozpierania po posiłku, w niektórych przypadkach pojawiają się wymioty. Zdarza się jednak, że choroba przez długi czas przebiega bezobjawowo, a chory nie odczuwa żadnych dolegliwości.

• Refluks żołądkowo-przełykowy

– do typowych objawów refluksu należy zaliczyć zgagę, puste odbijanie się oraz uczucie cofania treści żołądkowej do przełyku, czasami także do jamy ustnej. U chorego pojawia się ból w górnym obszarze brzucha i silne pieczenie za mostkiem. Charakterystyczne jest nasilenie symptomów po obfitym i tłustym posiłku, w pozycji leżącej, podczas pochylana się i w trakcie parcia, gdy dochodzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej. U niektórych chorych pojawiają się zaburzenia połykania i towarzyszący temu ból. W niektórych przypadkach dochodzi do krwawienia z przełyku. U niektórych osób pojawiają się też objawy nietypowe, jak chrypa i kaszel.

• Ostra gastropatia krwotoczna

– pod tym terminem kryje się uszkodzenie błony śluzowej żołądka, najczęściej będące następstwem niepożądanego działania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, działania alkoholu lub podrażnienia śluzówki przez żółć zarzucaną do żołądka z dwunastnicy. Może też pojawić się w przebiegu niektórych chorób metabolicznych w ty cukrzycy. Jeżeli chory pozostaje pod działaniem leków przeciwbólowych, może nie odczuwać wyraźnych dolegliwości, związanych z wystąpieniem gastropatii. Pierwszym objawem mogą być smoliste stolce i fusowate wymioty, świadczące o krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach, w stolcu pojawia się czerwona krew. 

• Nieżyt żołądka

– w postaci ostrej występuje nagle i objawia się uczuciem pełności w nadbrzuszu, nudnościami, wymiotami, utratą łaknienia i szybkim nasyceniem po zjedzonym posiłku. W postaci przewlekłej może przebiegać bezobjawowo. Niektórzy chorzy odczuwają uczucie pełności i ból w obszarze nadbrzusza i wzdęcia. O krwotocznym nieżycie żołądka należy mówić w sytuacji, gdy dochodzi do pęknięć w błonie śluzowej żołądka. W następstwie, dochodzi do krwawienia. U chorego pojawiają się objawy niedokrwistości - senność, obniżona odporność na wysiłek i blady odcień cery. 

• Żylaki przełyku

– w początkwym stadium, schorzenie może nie dawać wyraźnych objawów. Dopiero gdy żylaki zaczną się powiększać, dochodzi do ich pęknięcia i krwawienia. w niektórych przypadkach, krwawienie jest skąpy, w innych - obfite. Jeżeli krwawienie jest nieznaczne, chory odczuwa metaliczny posmak w ustach, pojawiają się smoliste stolce. W przypadku znacznego krwawienia, mogą pojawić się wymioty z krwią i smolista biegunka. W ciężkich przypadkach, dochodzi do wstrząsu i śmierci.

• Zespół Mallory-Weissa

– nazwa ta odnosi się do pęknięcia błony śluzowej układu pokarmowego, w obszarze granicznym przełyku i żołądka. U chorego pojawiają się obfite wymioty i symptomy wskazujące na krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego – fusowate wymioty i smoliste stolce. Jeżeli krwawienie jest obfite, może dojść do obniżenia ciśnienia krwi i przyspieszenia akcji serca. Chory odczuwa osłabienie, w niektórych przypadkach dochodzi nawet do utraty przytomności. Podobne objawy mogą wystąpić w przebiegu choroby bez związku z krwawieniem, gdy dojdzie do odwodnienia organizmu w następstwie intensywnych wymiotów. 

• Ostre niedokrwienie jelit

– pierwszym objawem jest silny ból brzucha, rozlany na całą jamę brzuszną (chory nie potrafi precyzyjnie wskazać miejsca występowania bólu). W takiej sytuacji, często nieskuteczne okazują się nawet silne leki przeciwbólowe, jak opioidy. W wielu przypadkach pojawiają się nudności i wymioty. W niektórych przypadkach dochodzi do krwawienia z układu pokarmowego. U chorych na ostre niedokrwienie jelit może wystąpić biegunka, będąca efektem intensywnej pracy jelit. Wraz z rozwojem schorzenia, motoryka jelit ulega upośledzeniu, co skutkuje zatrzymaniem oddawania stolca i gazów. Dłużej utrzymujące się niedokrwienie doprowadza do wystąpienia martwicy i do przerwania ściany jelita. Wydobywająca się treść powoduje wstąpienie zapalenia otrzewnej, co skutkuje pojawieniem się objawów ostrego brzucha – silnego, rozrywającego bólu brzucha, który występuje w spoczynku i ulega nasileniu pod wpływem ruchu i wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej, wywołanego przez kaszel czy ucisk. Brzuch staje się twardy, pojawia się gorączka. 

• Rak jelita grubego

– w przebiegu raka jelita grubego, występujące objawy zależą od stopnia zaawansowania choroby i od umiejscowienia zmiany nowotworowej. Do wczesnych symptomów schorzenia należy zaliczyć zmianę kształtu i rozmiaru stolca, obecność krwi w stolcu lub jego ciemne zabarwienie, krwawienie z odbytu, zmianę rytmu wypróżnień – uporczywe biegunki występujące naprzemiennie z zaparciami, nadmierną produkcję gazów, wzdęcia brzucha ból brzucha, skurcze brzucha, parcie na stolec, po którym nie udaje się oddać kału i niedokrwistość spowodowaną powolnym krwawieniem zmiany nowotworowej do światła jelita grubego. Wraz z rozwojem choroby, pojawiają się symptomy charakterystyczne dla zaawansowanego nowotworu. W tym miejscu należy wymienić dolegliwości takie jak: postępująca redukcja masy ciała, osłabienie, uczucie ciągłego zmęczenia i utrata apetytu. 

Czarny stolec – pozostałe przyczyny

Czarny stolec może pojawić się po spożyciu alkoholu. Taka reakcja może nastąpić w wyniku wypicia czerwonego wina, jednak należy mieć na uwadze, że czarny kał po alkoholu może wskazywać na problemy zdrowotne. Przyjmowany w znacznych ilościach, alkohol może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej, przyczyniając się w ten sposób do wystąpienia krwotocznego zapalenia błony śluzowej żołądka.

Smolisty stolec może być rezultatem diety, bogatej w czerwone mięso i ubogiej w warzywa i owoce. Czarny kał może pojawić się też, gdy w diecie znajdują się takie produkty, jak:

• jagody,
• wiśnie,
• duże ilości szpinaku, 
• wyroby z lukrecją,
• buraki.

Inną przyczyną czarnego stolca mogą być przyjmowane leki, w szczególności te, które zawierają żelazo i bizmut. Na kolor kału wpływa też węgiel lekarski.

Czarny kolor stolca stanowi naturalną reakcję organizmu na dużą ilość żelaza. W takim przypadku, świadczy o prawidłowym wchłanianiu tego mikroelementu. Za niepokojącą należy uznać sytuację, w której nie dochodzi do zmiany koloru kału przy suplementacji żelaza. Może to bowiem świadczyć o zaburzeniach, które uniemożliwiają jego prawidłowe wchłanianie. Jeżeli jednak pojawiają się biegunki, konieczna jest konsultacja lekarska. Może się bowiem okazać, że zachodzi konieczność zmniejszenia przyjmowanej dawki. 

Z kolei smolisty stolec, będący efektem krwawienia w przewodzie pokarmowym, może pojawić się u osób nadużywających niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Czarny stolec w ciąży – co oznacza?

Czarny stolec w ciąży nie zawsze wskazuje na stan chorobowy. Wiele ciężarnych boryka się z anemią, co wymaga suplementacji żelaza. W takim przypadku, smolisty stolec jest zjawiskiem naturalnym i nie powinien wzbudzać niepokoju. Jeżeli jednak kobieta nie przyjmuje tego pierwiastka, czarny kał może być efektem krwawienia w przewodzie pokarmowym. Taki stan wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej. 

Zdarza się, że ciemne i smoliste stolce pojawiają się już po porodzie. W takim przypadku, należy wskazać trzy najczęstsze przyczyny, czyli: suplementację żelaza, żylaki odbytu oraz szczelina odbytu. W dwóch ostatnich przypadkach, charakterystyczny jest stolec z domieszką krwi, który może być ciemniejszy niż zazwyczaj, ale nie czarny.

Czarny stolec u dziecka – czy powinien niepokoić?

Czarny stolec u dziecka często jest następstwem przyjmowania leków, przede wszystkim tych z zawartością żelaza. Taki objaw może też pojawić się po zmianie diety, gdy w jadłospisie malca znajdą się jagody lub buraki. Jeżeli jednak tuż przed zmianą koloru kału dziecko nie przyjmowało leków, ani nie jadło żadnego produktu, który mógłby wpłynąć na taki stan, należy niezwłocznie udać się do lekarza, celem wykluczenia krwawienia w przewodzie pokarmowym.

Czasami zdarza się, że smolisty stolec u dziecka wynika z obecności krwi, jednak nie ma związku ze stanem chorobowym. W takim przypadku, może to wynikać z połknięcia niewielkiej ilości krwi, wydobywającej się z dziąseł lub z nosa. 

Czarna kupka u niemowlaka może być natomiast rezultatem karmienia piersią, przy czym należy podkreślić, że nie chodzi o reakcję malca na pokarm matki. Często zdarza się, że brodawka sutkowa ulega uszkodzeniu, a wraz z mlekiem, dziecko połyka niewielkie ilości krwi.

Czarny stolec – badania

Czarny stolec, który nie ma związku z dietą i z przyjmowanymi lekami, w każdym przypadku wymaga szczegółowej diagnostyki. W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie, czy smolisty kolor kału ma związek z obecnością krwi. W tym celu wykonywany jest test na obecność krwi utajonej w kale. Służą temu dwa badania: tradycyjne – laboratoryjne oraz z użyciem bibułek. Drugie badanie to test do samodzielnego wykonania, w warunkach domowych (dostępny w aptekach). W przypadku pozytywnego wyniku, chory otrzyma skierowanie do gastrologa (inaczej gastroenetrologa). Na podstawie dodatkowych badań (wykonywana jest m.in. morfologia krwi, gastroskopia i kolonoskopia), specjalista zadecyduje o wdrożeniu konkretnego leczenia (farmakologicznego lub chirurgicznego).