Cytomegalia - wirus cytomegalii, przebieg zakażenia, badania i leczenie

Cytomegalia to choroba wirusowa, za którą odpowiada cytomegalowirus (CMV, herpeswirus HHV-5). Ten patogen atakuje wyłącznie ludzi. Należy do rodziny Betaherpesvirinae. Zwyczajowa nazwa „cytomegalowirus" dotyczy także innych wirusów z tej rodziny, w tym nieatakujących ludzi, a wyłącznie różne gatunki małp (afrykańska zielona małpa, rezus, orangutan). Jest spokrewniony z wirusem ospy wietrznej, opryszczki, półpaśca. Wirus występuje powszechnie, na całej Ziemi, we wszystkich grupach socjoekonomicznych. Najwięcej infekcji dotyczy krajów rozwijających się oraz miejsc, w których warunki bytowe są na dość niskim poziomie. Szczególną właściwością patogenu jest możliwość pozostawania w organizmie człowieka przez bardzo długi czas, w nieaktywnej formie (stan uśpiony lub latentny). W takiej formie wirus nie czyni żadnych szkód w organizmie. U wielu zdrowych ludzi zakażenie przebiega bezobjawowo, dopiero stan obniżonej odporności powoduje aktywację wirusa i jego szkodliwe działanie na komórki, w których się znajduje. Wirus charakteryzuje powolny proces replikacji, przez co znajdujące się w cytoplazmie komórek detektory obcego DNA nie są w stanie go wykryć. Dlatego nie zostaje naturalnie zniszczony przez układ odpornościowy.

Wirus CMV atakuje głównie ślinianki. Jego działanie powoduje wzmożoną produkcję czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego. Wirus z czasem rozprzestrzenia się po ciele zakażonej osoby. Rozpowszechnienie cytomegalii wśród ludzkiej populacji jest bardzo duże. Szacunkowo aż 70 proc. ludzi ma we krwi przeciwciała odpowiednie dla tego wirusa, co oznacza, że mieli z nim styczność i są lub byli zakażeni.

Zobacz też: Ten wirus zagraża kobiecie i dziecku. Polskie badanie może pomóc w zapobieganiu i leczeniu cytomegalii w ciąży i u noworodka

Cytomegalia to często choroba niemal bezobjawowa, co oznacza, że nosiciele wirusa nie zdają sobie sprawy z tego faktu. Wirus CMV znajduje się w ich ślinie, moczu, łzach, nasieniu, krwi, wydzielinie z pochwy oraz mleku w czasie laktacji. Cytomegalii nie można zaliczyć ściśle do grupy, jaką są choroby weneryczne. Źródłem zakażenia mogą być niemal wszystkie wydzieliny ciała. Do najczęstszych dróg zakażenia należą:

• Bezpośredni kontakt ze śliną lub moczem osoby zarażonej.
• Kontakty seksualne (wydzielina z dróg rodnych, nasienie, preejakulat).
• Przetoczenie krwi lub przeszczep narządu od zarażonej osoby.
• Zakażenie dziecka w czasie ciąży (Wirus CMV przenika przez łożysko).
• Zakażenie okołoporodowe (w czasie kontaktu z wydzielinami dróg rodnych).
• Karmienie piersią (wirus w pokarmie).

Cytomegalia to najczęstsza choroba przenoszona z matki na płód. O ile dorosła, silna i zdrowa osoba nie ucierpi z powodu zakażenia wirusem, o tyle dla małych dzieci może on stanowić poważne niebezpieczeństwo. Ciężko objawia się też u osób dorosłych cierpiących na deficyty odporności (HIV, choroby nowotworowe, leczenie chorób o charakterze autoimmunologicznym za pomocą substancji hamujących działanie układu odpornościowego, przygotowanie do przeszczepu). Do groźnych należą też zakażenia przy przetaczaniu krwi czy przeszczepie narządów.

Zakażenie wirusem przybiera różne postaci. Zakażeniem pierwotnym nazywa się sytuację, w której wirus trafia do organizmu osoby, która wcześniej nie miała z nim styczności. U osób zdrowych skutkuje wytworzeniem białek odpornościowych rozpoznających i zwalczających ten rodzaj patogenu. Zakażenie chroniczne polega na obecności wirusa w utajonej formie w organizmie człowieka przez wiele lat. Trzecia forma, wtórne zakażenie pierwotne, następuje w wyniku ponownego kontaktu z wirusem lub gdy pojawia się znaczny spadek odporności i wirus przebywający w komórkach organizmu aktywuje się.

Cytomegalia przebiega zwykle bardzo łagodnie lub wręcz niezauważalnie. Dlatego w wielu przypadkach obecność wirusa jest niewykrywana. Jeśli wystąpią objawy, są trudne do odróżnienia od wielu typowych chorób wirusowych. Wśród nich najczęściej pojawiają się:

• Gorączka.
• Silny ból gardła.
• Bóle stawów i mięśni.
• Powiększenie węzłów chłonnych.
• Powiększenie wątroby.

U niektórych pacjentów cytomegalia przebiega pod postacią zapalenia wątroby, dającą następujące objawy:

• Gorączka.
• Dyskomfort lub ból w nadbrzuszu.
• Ogólne osłabienie organizmu.
• Obniżony apetyt.

W ciężkich zakażeniach głównie u pacjentów z obniżoną odpornością osób, zakażonych podczas transfuzji krwi, objawy mogą być dużo poważniejsze. Należą do nich między innymi utrzymująca się do kilku tygodni gorączka, zapalenie siatkówki i naczyniówki oka, śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie trzustki, mózgu i przewodu pokarmowego.

Cytomegalia w ciąży stanowi poważny problem. Ryzyko przeniesienia wirusa na płód jest wysokie - u kobiet, które zaraziły się pierwszy raz w czasie ciąży wynosi aż 50 proc. Dużo mniejsze ryzyko dotyczy kobiet, w których organizmie od dawna znajduje się utajony wirus (około 1 proc.). Zdarzają się przypadki obumarcia płodu lub samoistnego poronienia. Wirus cytomegalii powoduje tak zwaną cytomegalię wrodzoną, która objawia się następująco:

• Żółtaczka.
• Zapalenie płuc.
• Powiększenie śledziony.
• Uszkodzenia układu nerwowego (małogłowie, wodogłowie, niedowłady kończyn).
• Głuchota.
• Zapalenie siatkówki i naczyniówki oka.
• Zapalenia mięśnia sercowego.
• Ciężka niedokrwistość hemolityczna.

Poronienia, obumarcie płodu i poważne wady rozwojowe dotyczą zwłaszcza zakażeń w pierwszym trymestrze ciąży. Ryzyko zakażenia występuje jednak na każdym etapie, od poczęcia aż po poród. Dotyczy także karmienia piersią, jako że wirus cytomegalii jest wykrywany w pokarmie. Obecność wirusa w organizmie zdrowej, ciężarnej kobiety może nie dawać żadnych objawów.

Cytomegalia jest chorobą, którą dość rzadko się diagnozuje. Przyczyną jest niska dokuczliwość objawów i nieświadomość pacjentów. Istnieje jednak standardowe badanie, które ma na celu wykrycie obecności patogenów. Wirus można wykrywać badając mocz, ślinę, a także płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn owodniowy, wydzielinę z dróg rodnych. Pierwszym etapem w diagnostyce jest badanie serologiczne krwi oraz moczu.

CMV IgG to przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi cytomegalii. Istnieje jeszcze jedna klasa takich przeciwciał - CMV IgM. Podwyższony poziom IgG oraz obecność IgM świadczą o zakażeniu cytomegalią. Przy pierwotnym, niedawnym zakażeniu wykrywa się jedynie przeciwciała IgM. Z kolei podwyższone IgG i brak IgM to oznaka zakażenia utajonego, dawnego. Wirus jest obecny w organizmie, jednak nie działa na jego komórki. Tak samo wykrywa się wirus CMV u dzieci.

U kobiet w ciąży przeprowadza się badania płynu owodniowego, które pozwalają stwierdzić, czy zakażenie jest czynne, czy utajone. W tym celu wykonywane jest badanie genetyczne, wykrywające DNA wirusa.

Cytomegalia to choroba, na którą nie opracowano szczepienia. Zapobieganie zakażeniu wiąże się głównie z zachowywaniem zasad higieny osobistej. Trudno jest całkowicie zapobiec zakażeniu tak powszechnym wirusem. Warto jednak, by kobieta planująca zajście w ciążę wykonała badania na obecność CMV. Jeśli badanie wykaże obecność przeciwciał oznacza to, że nie należy obawiać się zakażenia. Jeśli wyniki będą wskazywały na aktywne zakażenie, lepiej skonsultować to z ginekologiem i poczekać, aż organizm poradzi sobie z patogenami.

Cytomegalia u zdrowych dorosłych nie jest poddawana żadnemu leczeniu. Nie ma takiej konieczności - wirus nie zagraża ich życiu ani zdrowiu, a układ odpornościowy jest w stanie samodzielnie wytworzyć przeciwciała i poradzić sobie z wirusem.

Leczenie jest konieczne w przypadku pacjentów o znacznie obniżonej odporności. Walgancyklowir to lek pierwszego rzutu, który pomaga w zwalczeniu wirusa u większości osób. Jeśli wykażą one odporność na tę substancję, stosuje się leczenie foskarnetem - również skutecznym, choć gorzej tolerowanym. Leczenie w tej grupie pacjentów jest konieczne ze względu na poważne zagrożenie zdrowia, a nawet życia.

Kobiety w ciąży, które nie przeszły zakażenia CMV, powinny pozostawać pod nadzorem lekarza i wykonywać badania także w czasie ciąży. Ze względu na wysokie ryzyko śmierci płodu nie wolno podawać leków wirostatycznych kobietom ciężarnym. Jeśli wystąpi aktywne zakażenie, należy też zaprzestać karmienia piersią. Dzieci urodzone przedwcześnie, u których wykryto obecność wirusa, poddawane są natychmiastowemu leczeniu za pomocą gancyklowiru. Dzieciom o obniżonej odporności podaje się surowicę z przeciwciałami. Muszą one też pozostać na oddziale szpitalnym aż do momentu, kiedy ich stan się unormuje.Nie można całkowicie wyleczyć cytomegalii i usunąć wirusów z organizmu. Nawet leczenie wirostatyczne sprawia jedynie, że wirus CMV ulega inaktywacji.

Gorączka – o czym świadczy i kiedy nie należy jej zbijać?