Sromotnik – charakterystyka, objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym i metody leczenia. Dowiedz się, jak odróżnić kanię od sromotnika!

Sromotnik to potoczna nazwa muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides), znane też jako muchomor zielonawy. Jest to grzyb blaszkowy o charakterystycznym kapeluszu, który w przypadku młodych egzemplarzy ma kształt dzwonkowato-wypukły, natomiast później staje się płaski, o średnicy dochodzącej do 12 cm.

Młode egzemplarze muchomora sromotnikowego mają barwę białą, natomiast starsze grzyby są biało-zielonkawe, o barwie od seledynowej do oliwkowej. Owocniki wyrastają od lipca do września najczęściej rośnie pod drzewami liściastymi, natomiast w lasach sosnowych w zasadzie nie występują.

Istnieje też jednak sromotnik bezwstydny, inaczej wstydliwy (Phallus impudicus), który ma podłużny kształt i wydziela wyjątkowo przykrą woń. To grzyb niejadalny, ale przetwarzany ze względu na silne właściwości prozdrowotne i lecznicze.

Muchomor sromotnik zawiera niebezpieczne toksyny: cyklopeptydy – dicykliczne oktapeptydowe amatoksyny (amanitotoksyny) oraz cykliczne heptapeptydowe fallotoksyny.

Najbardziej trująca jest substancja o nazwie alfa-amanityna, która jest inhibitorem polimerazy RNA II. Jej działanie polega na blokowaniu syntezy białek w komórkach, co prowadzi do ich obumierania, a w efekcie – do uszkodzenia wielu narządów wewnętrznych, przede wszystkim nerek i wątroby.

Śmiertelna dawka alfa-amanityny wynosi 0,1 mg na kilogram masy ciała – wystarczy zatem jeden sromotnik, by doszło do śmiertelnego zatrucia. Toksyna zawarta w muchomorze sromotnikowym nie jest wrażliwa na wysoką temperaturę – sromotnik gotowany lub smażony jest tak samo trujący jak surowy.

Muchomor sromotnikowy jest tak groźny, ponieważ zawarte w nim toksyny działają w organizmie, nie dając żadnych objawów zatrucia przez pierwsze 8 do 24 godzin od spożycia. Dopiero po tym czasie pojawiają się silne bóle brzucha, wymioty, a nawet utrata przytomności.

W ciężkich przypadkach zatrucie muchomorem sromotnikowym prowadzi do zgonu pacjenta. Jeśli uda się go odratować, częstym problemem są nieodwracalne wielonarządowe zmiany, które wymagają długiego leczenia. Organem najbardziej narażonym na uszkodzenie w przypadku zatrucia sromotnikiem jest wątroba, której zadanie polega na usuwaniu z organizmu toksyn. Zatrucie muchomorem sromotnikowym powoduje tak poważne uszkodzenia tego narządu, że często konieczny jest przeszczep wątroby.

Śmiertelność wśród pacjentów zatrutych toksynami z muchomora sromotnikowego wynosi 20-30 procent wśród osób dorosłych i nawet 50 procent w przypadku dzieci.

Zatrucie sromotnikiem daje objawy dość późno – nawet dobę po zjedzeniu grzybów. Pojawiają się wówczas:

• nudności,
• silne bóle brzucha,
• bóle głowy,
• bóle mięśniowe kończyn,
• ogólne osłabienie,
• wymioty i wodniste biegunki, które powodują odwodnienie i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej.

Następnie pojawiają się kolejne, bardzo niebezpieczne objawy: zaburzenia w pracy nerek (bezmocz), spadek ciśnienia krwi, hipoglikemia, a także sinica. Wątroba jest wyczuwalnie powiększona.

Po około 1-2 dniach następuje pozorna poprawa stanu pacjenta, po upływie kolejnej doby dochodzi do gwałtownego pogorszenia.

Może pojawić się gorączka, która jest sygnałem, że doszło do równoczesnego zakażenia bakteryjnego. Postępuje uszkodzenie wątroby, pogarsza się też funkcjonowanie nerek. W wymiotach i stolcu pojawia się krew.

W 4.-5. dobie od zatrucia sromotnikiem występuje niewydolność wątroby i jej martwica. Wątroba może się powiększyć lub gwałtownie zmniejszyć (ostry zanik wątroby), pojawia się żółtaczka.

W przypadku ciężkich zatruć sromotnikiem dochodzi do silnego zapalenia wątroby, które może doprowadzić do śpiączki wątrobowej. Pojawia się niewydolność nerek. Zgon następuje najczęściej po 6-16 dniach od spożycia trujących grzybów.

Każdy przypadek, w którym podejrzewamy, że doszło do zatrucia muchomorem sromotnikowym, wymaga zgłoszenia się do lekarza, który skieruje pacjenta na leczenie specjalistyczne. Należy pamiętać, że liczy się czas – przez pierwsze kilkanaście godzin od spożycia grzybów toksyny działają bezobjawowo.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym leczy się w pierwszej kolejności, próbując wyeliminować trucizny z organizmu (wywołanie wymiotów, płukanie żołądka) i podając leki.

Najnowszą metodą leczenia zatruć sromotnikiem jest dializa albuminowa oparta na MARS (Molecular Adsorbents Recirculating System). Ma ona na celu wspomaganie regeneracji wątroby, co zwiększa szanse pacjenta na przeżycie i doczekanie do przeszczepu.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym bardzo często spowodowane jest pomyleniem tego gatunku grzyba ze smaczną i jadalną kanią oraz z innymi gatunkami grzybów jadalnych.

Sromotnik łatwo pomylić z gołąbkiem zielonawym i gąską zielonką. Młode sromotniki przypominają pieczarkę białawą, zaś starsze są podobne do czubajki kani.

Sromotnik nie ma gorzkiego smaku jak większość trujących grzybów. Dopiero po ususzeniu zdradza go nieprzyjemny zapach, który przypomina mocz.

Aby zmniejszyć ryzyko śmiertelnej pomyłki, należy zbierać osobniki w pełni wykształcone, i robić to tylko wtedy, gdy jest się pewnym ich gatunku – oraz najlepiej w towarzystwie doświadczonego grzybiarza.

ZOBACZ: Trwa sezon grzybowy. Jak odróżnić grzyby jadalne i poznać pierwsze objawy zatrucia? Ekspert: Jerzy Rumiński, grzyboznawca