Marskość wątroby – przyczyny, diagnostyka, leczenie i rokowania. Jakie objawy mogą świadczyć o marskości wątroby?

Wątroba to organ wewnętrzny znajdujący się w prawej górnej części jamy brzusznej. Gruczoł ten pełni ważne funkcje w procesie trawienia i przyswajania składników odżywczych z pokarmów oraz w procesach metabolicznych mających na celu usuwanie z organizmu toksyn. W wątrobie znajdują się także limfocyty i komórki gwiaździste (rodzaj neuronów), które są głównym regulatorem sygnalizacji międzykomórkowej. Ich zadaniem jest przekazywanie impulsów nerwowych na odległość.

W wątrobie gromadzony jest cukier zapasowy, czyli glikogen, który uwalniany jest do krwi podczas głodu między posiłkami. Pozwala to utrzymać właściwy poziom cukru we krwi. Wątroba pełni ważne role w przemianach tłuszczu, gdyż w pęcherzyku żółciowym zlokalizowanym przy wątrobie produkowana jest żółc ważna do procesów trawienia spożytych tłuszczy. W wątrobie wytwarzanych jest 85 procent białek obecnych w osoczu. W tym narządzie nadmiar spożytych węglowodanów i białek jest przekłtałcany do lipidów magazywnoanych w podskórnej tkance tłuszczowej. Ponadto wątroba to magazyn, w których gormadzone są zapasy związków odżywczych: witaminy B12, witamina D i A oraz żelazo.

Marskość wątroby to bardzo poważne schorzenie o charakterze postępującym. Jeśli komórki wątroby są przez długi czas narażone na działanie substancji toksycznych, takich jak: alkohol, leki, toksyny zawarte w pożywieniu i wirusy, w narządzie tworzą się blizny, a w miarę postepu wątrobę zaczyna przerastać zwłókniała tkanka łączna. Zatyka ona połączenie między komórkami wątroby a naczyniami krwionośnymi dostarczającymi i odprowadzającymi składniki pokarmowe. Zwłóknienie wątroby uniemożliwia też prawidłowe krążenie żółci, niezbędnej do procesów metabolicznych. Tkanka łączna nie pełni funkcji właściwych dla narządu, dlatego funkcje wątroby sa powoli minimalizwane.

W postępującej marskości wątroby zamiast zdrowej tkanki w wątrobie przyrasta tkanka składająca się z guzkowatej tkanki łącznej, która blokuje połączenia z kanalikami krwionośnymi oraz uniemożliwia dopływ i odprowadzanie żółci. Brak odpowiedniego krążenia krwi sprawia, że wątroba jest stale niedotleniona i rozpoczyna się proces obumierania komórek tego narządu, czego skutkiem może być martwica. Marskość wątroby to końcowy etap długotrwałego procesu degeneracji komórek wątrobowych, który może trwać kilka lat.

Marskość wątroby może być spowodowana chorobą alkoholową, wirusowym zapaleniem wątroby typu B lub C, przewlekłymi chorobami autoimmunologicznymi, które powodują stan zapalny w wątrobie i bliznowacenie jej tkanek oraz chorobami dotykającymi drogi żółciowe, co utrudnia odprowadzanie żółci i powoduje jej zaleganie w wątrobie. Do innych przyczyn marskości wątroby należy nadużywanie niektórych leków, w tym popularnych i dostępnych bez recepty środków przeciwbólowych oraz nieleczona cukrzyca i otyłość, która prowadzi do stłuszczenia wątroby i przewlekłego stanu zapalnego.

Również niezdrowa dieta, bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i wysokoprzetworzoną żywność (dostarcza tłuszczy typu trans) może być pośrednią przyczyną postępującej marskości wątroby, przyczynia się bowiem do powstawania nadwagi i otyłości, a dodatkowo wątroba jest przeciążona koniecznością usuwania z organizmu nadmiernej ilości toksyn.

Marskość wątroby nie zawsze daje objawy na tyle specyficzne, by chory zgłosił się w porę do lekarza, który postawi odpowiednią diagnozę i wdroży leczenie.

W pierwszym stadium marskość wątroby przebiega bezobjawowo, dlatego choroba ta nosi miano „podstępnej”. Zanim pojawią się pierwsze objawy, które nie zawsze są na tyle charakterystyczne, by lekarz zdiagnozował marskość wątroby, komórki tego organu mogą ulec znacznej degeneracji.

W kolejnym stadium procesu prowadzącego do marskości wątroby chory zaczyna odczuwać chroniczne zmęczenie, pojawiają się wzdęcia brzucha po zjedzeniu posiłków oraz uczucie ciężaru w nadbrzuszu i częste odbijanie się. Objawom tym może towarzyszyć bezsenność, zmniejszenie lub brak apetytu oraz świąd skóry.

W zaawansowanej marskości wątroby pojawiają się takie objawy:

• żółte zabarwienie skóry (żółtaczka),
• krwawienie z nosa i dziąseł,
• skłonność do powstawania siniaków,
• zanik mięśni,
• obrzęki podudzi,
• zwiększony obwód brzucha (tak zwane wodobrzusze spowodowane gromadzeniem się w jamie brzusznej płynu),
• senność,
• splątanie i zaburzenia zachowania.

Marskość wątroby w zaawansowanym stadium powoduje również nudności, wymioty, przewlekłe biegunki, skurcze mięśni podudzi, które są bardzo bolesne i pojawiają się zwłaszcza w nocy oraz obrzęk ślinianek. Objawy skórne przy marskości wątroby to żółtaczka oraz tworzenie się na twarzy i klatce piersiowej przebarwień zwanych pajączkami wątrobowymi. Charakterystyczne dla tych zmian jest to, że bledną pod wpływem uciśnięcia, a po zwolnieniu ucisku ponownie stają się widoczne. Przy marskości wątroby na płytkach paznokciowych pojawiają się charakterystyczne białe przebarwienia. U kobiet mogą wystąpić problemy z nieregularnymi miesiączkami, a nawet zatrzymanie miesiączkowania. W przypadku mężczyzn może wystąpić obniżenie libido, impotencja i zanik jąder.

Niepokój pacjenta powinny wzbudzić też wymioty z krwią, drżenie rąk, spowolnienie ruchów, nieprzyjemny zapach z ust, ziemista cera, mocno czerwone wargi, zanik mięśni twarzy powodujący obwisanie policzków oraz ograniczenie ilości oddawanego moczu. Marskość wątroby może też prowadzić do powiększenia i poważnego zaburzenia funkcjonowania śledziony. Ostatnie stadium marskości wątroby to martwica wątroby i śpiączka wątrobowa.

Diagnostyką i leczeniem marskości wątroby zajmuje się hepatolog. Marskość wątroby diagnozuje się na podstawie wywiadu lekarskiego i badań takich jak USG jamy brzusznej, gastroskopia i laboratoryjne badania krwi. Lekarz może zlecić biopsję wątroby z badaniem histopatologicznym, zazwyczaj jednak najpierw wykonuje się endoskopię górnego odcinka układu pokarmowego (gastroskopię), co pozwala wykryć patologiczne zmiany, takie jak: żylaki przełyku i uszkodzenie śluzówki żołądka, które towarzyszą marskości wątroby.

Metoda leczenia w przypadku rozpoznania marskości wątroby zależy od zaawansowania choroby oraz od jej przyczyny. Leczenie polega przede wszystkim na opanowaniu schorzenia, które doprowadziło do marskości wątroby. Alkoholowa marskość wątroby wymaga bezzwłocznego odstawienia alkoholu. W niektórych przypadkach konieczne jest określenie, które produkty spożywcze powodują zaburzenia w pracy wątroby (ponieważ przez organizm traktowane są jako toksyny) – w chorobie Wilsona, która polega na nieodpowiednim metabolizmie miedzi i może prowadzić do marskości wątroby należy na przykład zrezygnować ze spożywania czekolady, orzechów, wątróbki i grzybów, gdyż produkty te zawierają miedź.

Alkoholowa marskość wątroby ma zazwyczaj najcięższą postać i jest nieodwracalna. W przypadku wykrycia marskości wątroby w jej początkowej fazie możliwe jest zazwyczaj leczenie farmakologiczne.

Dobre wyniki w leczeniu i hamowaniu postępu procesu prowadzącego do marskości wątroby jest zażywanie dużych dawek sylimaryny – kompleksu flawonolignanów znajdujący się w owocni i łupinie nasiennej ostropestu plamistego.

Przyjmuje się, że marskość wątroby, która doprowadziła do zmian w budowie tego narządu nie jest odwracalna i że jest to proces postępujący. W skrajnych przypadkach jedynym ratunkiem dla pacjenta jest przeszczep wątroby. Leczenie marskości wątroby trwa zazwyczaj do końca życia pacjenta. Chory powinien regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do lekarza hepatologa, który oceni efekty leczenia i stopień zwłóknienia wątroby.

Nie leczona marskość wątroby prowadzi do martwicy tego narządu i – w efekcie – do zgonu pacjenta.

Marskość wątroby jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów pacjentów w wieku powyżej 45 lat. Mężczyźni zapadają na to schorzenie statystycznie częściej niż kobiety, co związane jest prawdopodobnie z większą szacunkowo ilością spożywanego przez nich w ciągu życia alkoholu.

Rokowania w przypadku zdiagnozowanej marskości wątroby zależą od stopnia zaawansowania procesu degeneracji komórek wątrobowych i od przyczyny tego stanu. W przypadku marskości wątroby spowodowanej chorobą alkoholową rokowania są na ogół złe (w końcowym stadium choroby alkoholowej pojawia się śpiączka wątrobowa i martwica wątroby), w przypadku wirusowego zapalenia wątroby opanowanie tego schorzenia może zahamować postęp marskości wątroby.

W początkowych stadiach postępująca marskość wątroby jest możliwa do zahamowania lub opóźnienia za pomocą leków. Komórki wątroby mają ogromną zdolność do regeneracji, więc jeśli marskość wątroby nie jest bardzo zaawansowana, narząd ten może podjąć na powrót swoje funkcje. Ważne jest odciążenie tego narządu poprzez wprowadzenie i przestrzeganie lekkostrawnej diety oraz bezwzględne powstrzymanie się od spożycia alkoholu.

Osoba cierpiąca na marskość wątroby powinna być na diecie lekkostrawnej, bogatej w białko i wysokokalorycznej, pacjenci z marskością wątroby są bowiem niedożywieni.

Należy bezwzględnie zrezygnować ze spożycia alkoholu, w tym piwa, wyeliminować picie kawy, a także ograniczyć, a najlepiej całkowicie wyeliminować spożycie tłuszczów zwierzęcych, smażonych i pieczonych potraw, tłustego nabiału oraz jaj. Posiłki powinny być niewielkie, za to jedzone częściej, najlepiej pięć razy dziennie. Po jedzeniu dobrze jest jakiś czas odpocząć w pozycji leżącej. Pacjenci z marskością wątroby powinni także ograniczyć słodyczy, wyrobów cukierniczych i sodu, czyli soli. W przypadku wystąpienia obrzęków i wodobrzusza należy ograniczyć ilość wypijanych płynów.

W każdym przypadku zalecane jest zmniejszenie ilości przyjmowanych leków, także tych dostępnych bez recepty, ponieważ zawarte w nich związki chemiczne są metabolizowane przez komórki wątroby i w znacznym stopniu obciążają pracę tego narządu. Dotyczy to szczególnie popularnych i dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych.

Marskość wątroby może być spowodowana niezdrowym trybem życia prowadzącym do otyłości. Skuteczną metodą profilaktyki, obok zdrowego sposobu odżywiania, unikania fast foodów i innych używek, jest zatem ruch: uprawianie sportów, aktywne spędzanie czasu na świeżym powietrzu. Zalecenia te powinny stosować szczególnie osoby, u których zdiagnozowano przewlekłe choroby wątroby. Jednak także osoby zdrowe mogą w ten sposób zmniejszyć szansę pojawienia się u nich poważnej i w wielu przypadkach śmiertelnej choroby, jaką jest marskość wątroby.

Profilaktyka marskości wątroby polega też na wczesnym diagnozowaniu i leczeniu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby, zanim doprowadzi ono do rozwoju marskości wątroby i do martwicy wątroby.