Samotność zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci. Jakie choroby powoduje? Wyjaśniamy, jakie są skutki długotrwałej samotności dla zdrowia

Samotność to negatywny stan emocjonalny będący efektem postrzeganej izolacji. Definiowana jest jako subiektywne odczucie związane z brakiem interakcji społecznych w połączeniu z określonymi czynnikami wewnętrznymi, które dotyczą osobowości.

Do oceny zjawiska u osób w wieku od 16 lat służy skala poczucia samotności opracowana przez Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles (UCLA), w której wybiera się odpowiedzi „rzadko lub nigdy”, „czasem” i „często” na trzy pytania:

• jak często odczuwasz brak towarzystwa?
• jak często czujesz się pomijany?
• jak często czujesz się odizolowany od innych?

Zobacz: Skąd się bierze samotność w związku i małżeństwie?

Samotność to nie tylko zjawisko społeczne. Coraz częściej mówi się bowiem o tym, że stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju poważnych problemów zdrowotnych.

Zarówno sama izolacja społeczna, jak i uczucie samotności, stanowią źródło chronicznego stresu i nadmiernej czujności. Prowadzą do pogorszenia jakości snu, zmian fizjologicznych dotyczących układu krążenia, upośledzenia odporności czy zaburzeń wydzielania neuroprzekaźników i hormonów, czego najbardziej znanym objawem jest podniesiony poziom tzw. hormonu stresu, kortyzolu.

Samotność jest powiązana ze spadkiem funkcji poznawczych mózgu. Wiadomo, że sprzyja rozwojowi depresji i demencji, w tym choroby Alzheimera. Zwiększa też podatność na rozwój chorób przewlekłych oraz przedwczesną umieralność niezależnie od występujących schorzeń fizycznych. Ustalenie dokładnych źródeł tych związków nie jest łatwe, ponieważ prowadzone badania na ten temat mają charakter obserwacyjny.

Wyjaśnienie działania samotności na organizm jest jednak możliwe na podstawie mechanizmów procesów biologicznych, które zachodzą w ciele. Zmiany dotyczą poziomów ochronnych hormonów i wpływają niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy, immunologiczny i neuroendokrynny. W dużym stopniu wynika to ze złej jakości snu lub jego braku.

U osób samotnych notuje się podniesione stężenia markerów stanu zapalnego we krwi w postaci związków takich jak zapalna interleukina-6, białko C-zapalne (CRP) oraz fibrynogen, którego nadmiar sprzyja zakrzepicy. Chroniczny stan zapalny, który reprezentują, związany jest z rozwojem chorób krążeniowych i innych przewlekłych problemów zdrowotnych prowadzących do przedwczesnej śmierci.

Poza zmianami hormonalnymi, stres psychiczny może nadmiernie stymulować autonomiczny (wegetatywny) układ nerwowy oraz układ hormonalny o nazwie oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Ich chroniczna aktywacja prowadzi do przeciążenia układu krwionośnego, odpornościowego i metabolicznego. Skłania również do zmiany zachowania, w tym ograniczenia stopnia aktywności i deprywacji snu.

Zaobserwowano, że samotność zwiększa ryzyko poszukiwania psychicznej ulgi w postaci podejmowania niezdrowych nawyków, takich jak picie alkoholu, przejadanie się czy palenie, albo narażania się na przypadkowe kontakty seksualne.

Skutkiem długotrwałej samotności są zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego, które wpływają na nadprodukcję prozapalnych białych krwinek w szpiku kostnym (monocytoza) i ich rozprowadzanie w organizmie. Nieprawidłowy poziom monocytów można rozpoznać w badaniu morfologicznym krwi.

Z czasem stres społeczny prowadzi też do ekspresji genów związanych z zapaleniem i zwiększonego wydzielania różnych prozapalnych cytokin. Sprawia też, że komórki stają się odporne na glikokortykosteroidy. Są to wewnętrzne hormony, które biorą udział w hamowaniu stanów zapalnych, w tym reakcji alergicznych i odpornościowych, a także mają wpływ na poziom cukru we krwi i rozkład tłuszczów. Zmiany oznaczają, że organizm staje się bardziej podatny na rozwój alergii i nietolerancji pokarmowych, cukrzycy typu 2 i otyłości.

Istotnym skutkiem zapalenia jest powstawanie płytki miażdżycowej, która odkłada się jako złogi i dodatkowo utrudnia przepływ krwi w naczyniach krwionośnych. Powoduje, że jej ciśnienie jest jeszcze wyższe. Dodatkowo naczynia są zwężone pod wpływem działania adrenaliny i noradrenaliny, a produkcja rozszerzającego je tlenku azotu spada. Prowadzi to do rozwoju nadciśnienia, które samo w sobie jest czynnikiem rozwoju chorób krążeniowych, zawału, udaru, uszkodzeń serca, mózgu, nerek oraz oczu.

Zobacz też: Jakie są rodzaje samotności i czym jest samotność w związku?

Samotność sprzyja rozwojowi chorób sercowo-krążeniowych, co udowodniono na podstawie analizy 16 badań naukowych. Wykazano, że pod jej wpływem prawdopodobieństwo rozwoju choroby wieńcowej serca rośnie o 29 procent, a ryzyko udaru mózgu jest wyższe o 32 proc. Zależność ta jest tak silna, jak w przypadku lęków i stresu związanego z pracą.

Udowodniono ponadto wpływ samotności na zwiększenie skurczowego ciśnienia krwi, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku osób starszych. Z wiekiem rośnie bowiem sztywność naczyń krwionośnych, co nazywane jest oporem obwodowym i stanowi główną przyczynę rozwoju wysokiego skurczowego ciśnienia tętniczego u osób po 40. roku życia. Jednak wysokie ciśnienie w młodszym wieku może prowadzić do przedwczesnych zmian w arteriach. Skutkiem są wtedy zmiany strukturalne w ich świetle, które sprzyjają odkładaniu się w nich kolagenu i w efekcie zmniejszaniu się elastyczności naczyń krwionośnych.

Osoby samotne powinny zadbać o profilaktykę nadciśnienia, miażdżycy, chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2 i demencja w postaci regularnych badań według zaleceń swojego lekarza prowadzącego.

Należy pamiętać, że długotrwała samotność znacznie zwiększa prawdopodobieństwo przedwczesnej śmierci ze wszystkich powodów, dołączając się do żniwa zbieranego przez palenie wyrobów tytoniowych, otyłość i brak aktywności fizycznej.

Ryzyko zgonu w ciągu kolejnych 7,5 lat życia wynosi u osób samotnych 150 proc. w porównaniu z ludźmi bez tego problemu, co obliczono na podstawie 148 badań z udziałem prawie 9 tys. osób. Odpowiada to zagrożeniu spowodowanemu przez wypalanie 15 papierosów dziennie i przekracza to wynikające z bycia otyłym, jest jednak czynnikiem od nich niezależnym.

Przeczytaj także: Samotność każdy z nas odbiera inaczej. Jak sobie z nią radzić?