Samotność niejedno ma imię. Czym jest i jak wpływa na człowieka? Jak radzić sobie z samotnością, by poczuć się lepiej?

Samotność trudno zdefiniować jednoznacznie, gdyż przyczyny poczucia samotności są rozmaite i dla każdego człowieka mogą być zupełnie inne. Samotna może czuć się osoba, która nie znalazła odpowiedniego dla siebie partnera życiowego, a odczuwa potrzebę bycia w związku. Jednak dla innej osoby bycie singlem może być świadomym wyborem i nie powodować poczucia samotności.

Samotność mogą odczuwać osoby starsze mieszkające w pojedynkę. Dodatkowo z powodu obostrzeń determinowanych zapewnieniem bezpieczeństwa obywatelom, szczególnie ta grupa populacyjna została zobligowana do jak najrzadszego opuszczania miejsca zamieszkania. Zamknięcie w czterech ścianach może wywołać nieprzyjemne uczucia beznadziei, nieprzydatności i skłaniać do analizowania relacji z bliskimi.

Uczucie samotności może towarzyszyć również młodym ludziom, którzy nie potrafią nawiązywać trwałych i silnych relacji z rówieśnikami, przez co nie mają grupy znajomych do wspólnego spędzania czasu. Czują się samotni, niezrozumiali i zepchnięci na margines społeczeństwa. W obecnej sytuacji, gdy również młodzież mocno odczuwa ograniczenia odnoście opuszczania domu, poczucie samotności może się pogłębiać, prowadząc nawet do depresji.

Gorsza jest samotność długotrwała, którą odczuwają osoby w żałobie po stracie rodziny lub przyjaciół w tragicznych okolicznościach, bądź po rozstaniu z partnerem. Nie chcą albo nie potrafią nawiązać nowych trwałych relacji, ponieważ poprzednie nie zostały jeszcze zamknięte. Bywa, że samotność dotyka osób z tzw. trudnym charakterem z powodu bardzo skrajnych poglądów lub rozwiązań życiowych. Mimo podejmowania kolejnych prób nawiązywania nowych kontaktów, za każdym razem kończą się przegraną.

Samotność można również odczuwać będąc wśród ludzi, a nawet w związku. Chociaż brzmi to niejasno, wystarczy wyobrazić sobie uczucia jakie towarzyszą nam w momencie, gdy okazuje się, że nasze osobiste poglądy są odmienne od przekonań reszty grupy. Emocje, gdy okazuje się, że podejmowane przez nas działania, marzenia i wybory życiowe nie spotykają się z akceptacją ze strony najbliższej rodziny, partnera oraz przyjaciół. Uczucia, gdy zostaliśmy zignorowani (świadomie lub nie), przez osobę nam bliską.

Dla niektórych osób samotność to kwestia wyboru. O ile nie jest wynikiem nieśmiałości lub strachu przed stworzeniem trwałego związku, nie ma w tym nic złego. Samotne życie wybierają osoby, które lubią przebywać we własnym otoczeniu, są pewne siebie, mają mnóstwo zainteresowań, które chcą się rozwijać i nie czują potrzeby wchodzenia „ na siłę” w trwałe relacje partnerskie. Nie oznacza to, że prowadzą pustelniczy tryb życia. Wręcz przeciwnie, często mają szerokie grono znajomych i przyjaciół rozsianych po całym świecie. Wspólnie spędzają wolny czas, chętne podróżują i organizują różnorodne akcje dla małych społeczności. Samotność z wyboru może zostać przerwana, gdy osoba trafi na wyjątkowego człowieka, przy którym życie wydaje się pełniejsze.

Polecamy przeczytać: Jak pogłębić relacje z bliskimi?

Długotrwała samotność niewynikająca z własnych potrzeb przyczynia się pewnych zmian w funkcjonowaniu człowieka, które utrudniają nawiązywanie nowych wartościowych kontaktów. Samotni ludzie częściej interpretują zachowanie drugiej osoby jako odtrącenie lub lekceważenie nawet wtedy, gdy druga strona zupełnie nie miała takich zamiarów. Są bardziej wrażliwi, delikatni i podatni na krytykę, dlatego łatwo dają się zranić. Zabliźnianie ran trwa dłużej i stanowi kolejną barierę przed podejmowaniem nowych prób nawiązywania relacji.

Z powodu osamotnienia i nieprzyjemnych doświadczeń z innymi ludźmi, dochodzi do obniżenia poczucia ich własnej wartości. Osoby samotne chcą nawiązać bliską znajomość, mieć przyjaciela lub partnera, ale tworzą wokół siebie niewidzialny mur, trudny do przebicia im i potencjalnym kandydatom. Przez to jeszcze bardziej zamykają się w sobie i unikają wszelkich kontaktów międzyludzkich w obawie o kolejne zranienie. Przy próbie wychodzącej od innej osoby odtrącają ją, gdyż uważają, że może nie być szczera.

Odosobnienie może wywoływać nawet zachowania destrukcyjne, powodować rozgoryczenie, złość, a nawet agresję. Osoba osamotniona uważa, że nie jest warta nowych relacji, ma poczucie beznadziei i nieprzydatności społecznej. Składnia ją to do popadania w destrukcyjne nałogi jak kompulsywne jedzenie wysokokalorycznych pokarmów, picie alkoholu, czy palenie tytoniu. Działania te mają na celu poprawę nastroju i zapełnienie wolnego czasu.

Dla osób, które na ogół przebywają wśród ludzi, izolacja powoduje smutek, nudę i trudności w wypełnieniu wolnego czasu. Do pewnego stopnia, relacje międzyludzkie można zapewnić poprzez rozmowę telefoniczną lub online. Na dłuższą metę, samotność sprzyja izolacji, obniżeniu poczucia własnej wartości i lenistwu.

Samotność to uczucie indywidualne. Nie jest związane z liczbą relacji z innymi ludźmi, gdyż można być szczęśliwym mając kliku bliskich przyjaciół, a czuć się samotnie będąc otoczonym przez grupę znajomych, z którymi nie została nawiązana bliższa relacja. Psychologowie sugerują, że osoby samotne nie mają niewłaściwych relacji z rodzicami, a te wpłynęły na trudności w nawiązywaniu nowych z otaczającymi ludźmi. Ponieważ rodzice są pierwszym źródłem informacji dla dziecka o otaczającym świecie, zaburzone relacje z nimi powodują obniżenie pewności siebie. Mogą też powodować zamknięcie w sobie i trudności w dzieleniu się własnymi przeżyciami i emocjami.

Na początku lat 60. XX wieku psycholog Albert Ellis zaburzenia emocjonalne sprowadził do prostych zależności: bodziec w postaci zdarzenia, powoduje określoną reakcję człowieka, a pośrednikiem między tymi punktami są m.in. indywidualne cechy charakteru, myśli, aktualny nastrój, doświadczenia życiowe oraz oczekiwania wypływające z bieżących potrzeb emocjonalnych. To jak zareagujemy na daną sytuację, relację lub reakcję drugiego człowieka, i jakie emocje pojawią się u nas, jest zależne od nas samych. Niestety nie zawsze w sposób świadomy, mamy możliwość wpłynięcia na odbiór zachowania drugiej osoby w stosunku do nas.

Psycholog Ellis zwraca uwagę, by racjonalnie, a najlepiej z punktu widzenia osoby trzeciej, spróbować analizować różne sytuacje i emocje, jakie pojawiają się w nas w odpowiedzi na nie. Wyłączenie własnych myśli jest trudne, ale warte podjęcia próby. W tym celu, za każdym razem warto odpowiedzieć sobie na następujące pytanie: dlaczego to zdarzenie spowodowało poczucie samotności i czy to rzeczywiście adekwatna reakcja? Psycholog zwraca również uwagę, że doświadczając zranienia, bólu lub ignorancji, nawet nieświadomie wywoływanej przez jakąś osobę lub zdarzenie, ludzie mają tendencję do nadmiernego rozważania zdarzeń. Podczas analizy dochodzi do kumulacji nieracjonalnych myśli, a może nawet dojść do kwestionowania własnej wartości. Nadinterpretacja słów i reakcji drugiego człowieka może spowodować nieadekwatną reakcję z naszej strony. W konsekwencji towarzysz może się zniechęcić do nas, a my do niego, co powoduje uczucie samotności.

Pokonanie samotności wymaga porzucenia dotychczasowych schematów. Konieczne jest również szersze spojrzenie na problem i zdanie sobie sprawy, że mamy wpływ na własne życie i relacje z innymi ludźmi. Niestety możliwości kontrolowania reakcji i myśli drugiego człowieka nie podlegają naszemu wpływowi, możemy natomiast modyfikować osobiste przemyślenia i zmieniać swój sposób reakcji na różne wydarzenia tak, aby czuć się lepiej. Poniżej znajdują się pytania. Odpowiedzi na nie powinny ułatwić zidentyfikowanie przyczyny samotności, oraz wskazać kierunek pracy nad sobą, aby poradzić sobie z samotnością.

1. Czy dobrze czuję się ze sobą i akceptuję siebie? Czy stosunek do siebie samego ma wpływ na relacje z innymi? Czy kocham siebie?
   Odpowiedź na to pytanie jest kluczowa. Bywa, że brak akceptacji siebie powoduje zwiększenie wrażliwości na komentarze innych, składnia do wyobcowania i utrudnia wychodzenie do ludzi w obawie o zwrócenie uwagi na drażniący nas mankament. Praca nad wzmocnieniem pewności siebie, rozwijanie własnych zainteresowań i pasji sprawi, że chętniej wyjdziemy do ludzi by dzielić się swoją radością!
2. Jakie mam dobre cechy? Co sprawia, że jestem wartościowym człowiekiem?
   Warto mieć świadomość swoich dobrych cech. Osoby samotne mogą mieć problem ze wskazaniem pozytywnych aspektów samego siebie i może to wymagać nie lada wysiłku, aby jest dostrzec. Warto podjąć trud, aby wzmocnić poczucie własnej wartości, gdyż pomaga to w nawiązywaniu nowych relacji. O pomoc można poprosić bliską osobę lub rodziców (jeżeli relacje z nimi są korzystne).
3. Czy poczucie samotności powoduje, że nie korzystam z propozycji spotkań? Czy jest przyczyną rezygnacji z realizacji marzeń?
   Osoby samotne niejednokrotnie boją się spełniać marzenia, gdyż czują się niepełnowartościowe. Czują, że potrzebują drugiej osoby, aby w pełni doświadczać uroków życia. Dotyczy to także spotkań w gronie znajomych i rodziny. Warto uświadomić sobie, że każde wyjście do ludzi zwiększa szanse, by poznać ciekawe osoby i zyskać grono znajomych o podobnych zainteresowaniach i pasjach!
4. Czy odosobnienie wynika z przymusu, czy osobistych potrzeb?
   Bywa w życiu tak, że uczucie samotności pojawia się w związku z sytuacjami niezależnymi od nas, takimi jak choroba, wyjazd przyjaciół na urlop. Wolny czas najlepiej wykorzystać dla siebie: przygotować sobie domowe spa, przeczytać zaległe książki, zrobić gruntowne porządki, czy poświęcić więcej czasu dzieciom, partnerowi lub zwierzakom. To także możliwość rozwijania pasji i zainteresowań, na które zawsze brakuje czasu. Kwarantanna domowa jest czasowa i na szczęście znany jest dzień jej zakończenia. Najlepiej zaakceptować obecną sytuację i nie starać się z nią walczyć na siłę.
5. Czy jestem gotowy na wysłuchanie opinii na dany temat, sprzecznej z moimi poglądami? Czy jestem gotowy na nieżyczliwość ze strony obcych?
   Choć te pytania bardziej odnoszą się do kwestii pewności siebie, trzeba mieć świadomość, że niskie poczucie własnej wartości wiele osób składnia do izolacji. Lęk przez nieżyczliwością, nieuprzejmością ze strony innych osób składnia do unikania wszelkich sytuacji, jakie mogłyby się wiązać z ich wysłuchaniem. Jeżeli lęk jest na tyle silny, należy robić to małymi krokami. Najpierw można porozmawiać z bliskimi, a dopiero później, podejmować próby z osobami obcymi.
6. Co mogę zrobić ze swoją samotnością? Czy są jakieś działania, które mogę podjąć, aby zmniejszyć uczucie samotności?
   To ważny punkt, przy który warto posłużyć się kartką i długopisem, aby zapisać wszystkie możliwe do podjęcia kroki w celu nabycia nowych znajomości. Może to być wyjście na spacer do parku, do kościoła lub biblioteki, na zajęcia do klubu fitness, albo kawiarni na kawę i ciastko. Jeżeli boisz się wyjść samemu, wyobraź sobie, że nie jesteś jedyną osobą, które zmaga się z podobnymi myślami. Postaraj się, aby wybór miejsca kojarzył Ci się przyjemnie i miło, co zmniejszy lęk przez wyjściem.
7. Czy mam dobry kontakt z rodziną lub partnerem? Czy jego brak jest osobistą decyzją? Czy mogę coś w tej kwestii zmienić?
   Jeżeli urwany kontakt z rodziną wynika z kłótni lub niezrozumienia, warto zastanowić się nad podjęciem próby odnowienia relacji. Nie będzie to łatwe, ale nawet wtedy, gdy próba się nie powiedzie, świadomość podjętej próby daje poczucie spełnienia. Niestety nie mamy wpływu na reakcję ze strony drugiej osoby, ale chęć wyciągnięcia ręki na zgodę to krok z naszej strony, na który można się zdecydować.
   Trudniejsza jest sytuacja, gdy tęsknota za rodziną jest spowodowana utratą ich w wyniku śmierci. Pogodzenie się z traumą i powrót do normalności każdemu zajmie inną ilość czasu. Pomóc mogą poradniki, lub wizyta u psychoterapeuty. Ważne, aby nie zamykać się z żałobą w czterech ścianach. Po jakimś czasie, gdy poczujemy się lepiej trzeba wyjść do ludzi i mając w pamięci rodzinę lub partnera, starać się żyć normalnie.
8. Zastanów się, czy samotność może wynikać z Twojego zachowania wobec innych?
   Bywa, że nasze reakcje w kontaktach z innymi są nieadekwatne do sytuacji. Przeanalizuj kilka zdarzeń z punktu widzenia osoby trzeciej. Być może zwracano Ci uwagę na Twoje zachowanie, ale zignorowałeś je. Zastanów się, czy nie było w tym ziarno prawdy. Możesz spróbować odpowiedzieć na następujące pytania: Czy zwykle reagujesz tak, jakbyś Ty tego oczekiwał od drugiej osoby (przyjaźnie, cierpliwie, empatycznie)? Czy nie obwiniałeś drugiej osoby o niezależne od niej rzeczy? Czy nie wybuchasz gniewem lub agresją? A może wręcz przeciwnie, w kontaktach z innymi jesteś bardzo wyobcowany, cichy i zamyślony? Czy mogłeś nieświadomie zranić rozmówcę? Czy nieświadomie nie spowodowałeś, że inni się do Ciebie zniechęcili? Zawsze możesz spróbować odnowić kontakt mając w pamięci, że druga osoba może nie mieć podobnych zamiarów. Wyciągnij lekcję na przyszłość i staraj się nie powielać złego schematu.

Źródło:

1. Kevin Vost: Przewodnik po samotności. Wydawnictwo W Drodze, Poznań 2020