Dlaczego coraz częściej dopada nas wypalenie zawodowe? Czy wpływa na to tempo życia, rosnące raty kredytów, a może słaba organizacja w miejscu pracy? O tym, jak rozpoznać pierwsze symptomy wypalenia i jaka jest rola pracodawców w dbaniu o dobrą kondycję psychiczną podwładnych, a na co sami powinni zwrócić uwagę, opowiada psycholog Marta Drinčić, ekspertka Helping Hand, platformy wsparcia psychologicznego.
Jak odróżnić zwykłe zmęczenie pracą od wypalenia zawodowego?
Marta Drinčić: Wypalenie zawodowe jest długotrwałą reakcją na przewlekły stres związany z pracą – co wiąże się z chronicznym zmęczeniem. Wypalenie obejmuje trzy wymiary: poczucie, że jest się emocjonalnie wyczerpanym, depersonalizację oraz poczucie braku osiągnięć i porażki zawodowej.
Pierwsze symptomy, które powinny zwrócić naszą uwagę, to towarzyszące nam zmęczenie, przepracowanie, poczucie obniżenia energii, problemy ze snem, brak motywacji… Jednak wiele osób to bagatelizuje. Często z powodu braku refleksji oraz uważności na swoje potrzeby i emocje.
Jak rozpoznać chroniczne zmęczenie?
Chroniczne zmęczenie wpływa negatywnie na nasze zdolności poznawcze. Sprawia, że mamy trudności z koncentracją, z pamięcią. Funkcjonujemy w zupełnie inny sposób niż dotychczas.
Łatwiej o konflikty z uwagi na rozdrażnienie wywołane zmęczeniem, problemami ze snem oraz obniżonym nastrojem. Nasza praca nie jest tak efektywna jak wcześniej. Jest to wynik brania na siebie za dużo oraz braku dbałości o jakościowy odpoczynek.
Często pojawiają się objawy somatyczne, np. bóle głowy czy bóle w klatce piersiowej. I zazwyczaj dopiero wtedy, kiedy zdrowie fizyczne podupada, u większości osób zapala się „czerwona lampka”. Idą do lekarza, a kiedy okazuje się, że wyniki badań są dobre, zaczyna się szukanie przyczyny złego samopoczucia na innej płaszczyźnie. Niestety nie jesteśmy zbyt uważni na co dzień, czekamy do momentu, kiedy sami nie dajemy już sobie rady.
Na co jeszcze powinniśmy być uważni?
Zdecydowanie na budowanie relacji z samym sobą, na autorefleksję, zadawanie sobie pytań i szukanie odpowiedzi: czy to, co robię jest w zgodzie ze mną, z moimi wartościami? Czy ma to sens? Jaki mam stosunek do miejsca pracy, do swoich obowiązków? Czy wszystkie obszary w moim życiu są zadbane?
Dowiedz się więcej:
Jesteśmy narodem zestresowanym i pracującym naprawdę dużo – zajmujemy trzecie miejsce pod względem długości tygodnia pracy w UE. Z czego to wynika?
Z przekonań osobistych, naszej mentalności, z braku higieny pracy oraz z wpadania w pułapkę konsumpcjonizmu. Pracujemy coraz więcej, zarabiamy i wydajemy też więcej, bierzemy kredyty. Kiedyś mówiło się, że problem wypalenia zawodowego dotyczy przede wszystkim zawodów pomocowych, teraz odnosi się do wszystkich aktywnych zawodowo.
Duże znaczenie ma także kultura organizacyjna firmy – czy są nadgodziny, czy pracownicy dostają informacje zwrotne? Czy oczekiwania wobec pracowników są jasno komunikowane? Czy firma dba o dobrostan pracowników, umożliwiając dostęp do specjalistów, do psychoedukacji? Czy jest to przez firmę tylko deklarowane, czy funkcjonuje w praktyce? Braki na tej płaszczyźnie mogą owocować wypaleniem zawodowym wśród pracowników.
Od tego roku wypalenie zawodowe trafiło do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób jako „syndrom”. Czy może to wynikać z tego, że problem zaczyna dotykać coraz większej liczby ludzi?
Zdecydowanie tak, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) bije na alarm, zapowiadając, że do 2030 roku najczęściej pojawiającą się chorobą cywilizacyjną będzie depresja spowodowana m.in.: szybkim tempem życia, natłokiem informacji, przewlekłym narażeniem na stres, narastającymi problemami czy powszechnym dostępem do treści szkodliwych.
Zjawisko, które obserwujemy obecnie uświadamia, że wiele osób nie ma wypracowanych skutecznych strategii radzenia sobie w sytuacjach trudnych, stresujących. Pandemia też zrobiła swoje, choć jednocześnie sprawiła, że wielu z nas zatrzymało się na moment, zrobiło coś, na co zwykle brakowało czasu, włączyło większą uważność na swoje emocje i potrzeby. Zwyczajnie zadbało o siebie.
Jak sobie pomóc w sytuacji, kiedy okaże się, że dopadł nas syndrom wypalenia zawodowego? Dlaczego tak unikamy korzystania z pomocy?
Ważne jest budowanie świadomości społeczeństwa w zakresie zarówno profilaktyki zdrowia psychicznego, jak i sięgania po specjalistyczne, profesjonalne wsparcie. To, co nas gubi to często poczucie wstydu lub przekonanie, że samo przejdzie.
Często słyszę, że pracownicy boją się korzystać z pomocy oferowanej przez pracodawcę, ponieważ boją się, że przełożeni dowiedzą się o ich problemach. To pokazuje, jak niska jest świadomość dotycząca pracy psychologa czy psychoterapeuty – obowiązuje nas przestrzeganie zasady poufności i tajemnicy zawodowej.
Jednak w stosunku do minionych lat otwartość Polaków staje się coraz większa. Na bardzo ważną rzecz zwraca uwagę psycholożka Esther Perel. Podkreśla ona, że jeden z kluczy do uzdrowienia społeczeństwa będzie wymagał kulturowego przejścia z perspektywy indywidualistycznej na „masową wzajemną zależność”, w której jako społeczeństwo poczujemy się bardziej komfortowo, polegając na sobie nawzajem i prosząc o pomoc. Jest to najważniejszy czynnik przeciwdziałający problemom ze zdrowiem psychicznym.
Czy można uniknąć wypalenia zawodowego?
Możemy obniżyć ryzyko wypalenia zawodowego, dbając o higienę psychiczną, na którą m.in. mają wpływ: zdrowe przekonania, odpowiednia ilość snu, zbilansowana dieta, skuteczne sposoby radzenia sobie ze stresem, aktywność fizyczna, uważność na zdrowie, potrzeby i emocje. Poza tym kreatywne podejście do pracy zawodowej, wyznaczanie celów, nastawienie na rozwój, możliwość wymiany doświadczeń i wsparcie społeczne, dystans do siebie czy dbanie o work-life balance.
Dowiedz się więcej:
A jaka jest rola pracodawcy w sytuacji wypalenia zawodowego?
Przede wszystkim podjęcie działań profilaktycznych mających na celu dbałość o skuteczną i asertywną komunikację z pracownikami, dawanie konstruktywnej informacji zwrotnej, możliwość rozwoju, wpływanie na satysfakcję i zaangażowanie pracowników poprzez budowanie poczucia sensu (wynikającego z pracy), uważność na zdrowie zarówno fizyczne jak i psychiczne, dostęp do psychoedukacji oraz profesjonalnej pomocy czy programy wellbeingowe odpowiadające na potrzeby pracowników.
Bardzo ważna jest umiejętność indywidualnego podejścia przełożonego do podwładnych oraz świadomość konsekwencji, jakie niesie niewłaściwa polityka firmy – zwykle są to zwolnienia lekarskie oraz odejścia z pracy.
W sytuacji, kiedy pracownik doświadczył wypalenia zawodowego, niezwykle cenna będzie rozmowa wspierająca (przełożonego albo działu HR), ułatwienie dostępu do specjalistów czyli zapewnienie profesjonalnego wsparcia. Istotne jest okazanie zrozumienia dla sytuacji oraz wspieranie pracownika w procesie powrotu do pracy, gdy poczuje się na to gotowy. To także moment do refleksji dla organizacji – gdzie popełniliśmy błąd?
Okazuje się, że syndrom nas dopadł. Co robić? Iść na terapię, urlop, na zwolnienie?
To zależy, czego aktualnie potrzebuje osoba doświadczająca wypalenia oraz w jakiej fazie wypalenia się znajduje. Urlop, odpoczynek to zawsze dobry pomysł, szczególnie jeśli zaniedbywaliśmy ten obszar naszego życia. Ale może okazać się, że to za mało i sytuacja wymaga konsultacji z psychologiem i psychiatrą.
Warto omówić to, co się z nami dzieje ze specjalistą i podjąć konkretne kroki niż zaniedbać, co doprowadzi do poczucia bezsilności i bezradności. Czas, którego potrzebujemy, by zadbać o zdrowie, to indywidualna kwestia.
Czy wypalenie zawodowe to dobry moment na zamianę pracy?
Najważniejszy jest powrót do równowagi sprzed sytuacji kryzysowej (czyli sprzed wypalenia). Poczucie, że zadbaliśmy o siebie i powoli odzyskujemy siły, może być motywacją do wprowadzenia zmian, ale wiąże się to z cierpliwością oraz dużą uważnością na swoje bieżące potrzeby. Zwykle jest to proces, który wymaga wsparcia psychologa lub psychoterapeuty, czasami także psychiatry. Sama zmiana miejsca pracy sprawy nie załatwi, chyba że w początkowej fazie wypalenia.
Marta Drinčić – psycholog ze specjalnością psychologia zmiany, terapeuta, interwent kryzysowy, trener rozwoju osobistego i zawodowego. Jest jednym z najbardziej doświadczonych ekspertów w Helping Hand – platformie online, zapewniającej holistyczne wsparcie psychologiczne przede wszystkim w takich obszarach, jak: depresja i stany lękowe, zdrowie pracownika, zdrowie dziecka, zaburzenia odżywiania czy uzależnienia.
Wywiad został po raz pierwszy opublikowany: 6 czerwca 2022
Zobacz także:
Brak urlopu wypoczynkowego. Jakie może mieć to konsekwencje ...
