Śledziona – funkcje i położenie. Czym skutkuje powiększona śledziona, jej ból i pęknięcie śledziony?

Śledziona – funkcje śledziony i jej położenie w organizmie

Śledziona to nieparzysty narząd limfatyczny, największy z tej grupy narządów wewnętrznych. Znajduje się pomiędzy IX a XI żebrem, w jamie brzusznej (po jej lewej stronie). Z różnych stron przylega do przepony, żołądka, nerki i okrężnicy. Narząd ten ma także więzadła podtrzymujące go w prawidłowym położeniu. Co ciekawe, niektórzy ludzie od urodzenia mają dwie śledzony (możliwe są nawet większe ich liczby). Taki stan jest całkowicie normalny i nie wpływa w żaden sposób na zdrowie osoby. Śledziona ma masę do 150 g, jednak jej wielkość i masa zmieniają się w zależności od tego, ile krwi aktualnie ją wypełnia.
Na śledzionę składają się:

• miazga biała – ogromne skupisko komórek limfatycznych,
• miazga czerwona – gęsta sieć naczyń krwionośnych, która pełni rolę filtra.

Krew stale przepływa przez śledzionę, dzięki czemu może ona pełnić takie funkcje, jak:

• wytwarzanie immunoglobulin, czyli przeciwciał (produkowanych przez limfocyty T i B, których proliferacja, czyli namnażanie, odbywa się właśnie w śledzionie),
• filtrowanie krwi i niszczenie płynących wraz z krwią antygenów,
• niszczenie uszkodzonych lub niefunkcjonujących już erytrocytów, limfocytów, trombocytów,
• magazynowanie krwi (zwykle w śledzionie znajduje się jej około 50 ml, jednak w razie potrzeby może zmieścić kilkukrotnie więcej).

Śledziona stanowi ważną składową układu odpornościowego człowieka. Często zapomina się o jej istnieniu, tymczasem różne choroby i infekcje mogą wpływać na jej wielkość i stan. W wyniku procesów chorobowych, które nie zostały odpowiednio wcześnie zahamowane, śledziona może zwiększyć swoją wagę nawet do 10 kg, co skutecznie utrudnia, a nawet uniemożliwia codzienne funkcjonowanie. Podnosi też ryzyko pęknięcia śledziony.

Życie bez śledziony jest możliwe. Jednak zniszczenie lub operacyjne usunięcie śledziony (splenektomia) wiąże się zawsze z obniżeniem odporności pacjenta. Dlatego życie bez tego narządu wymaga pewnych środków ostrożności, gdyż powikłania przy nieodpowiednim stylu życia mogą być groźne.

Powiększona śledziona (splenomegalia) – przyczyny i objawy

Śledziona u zdrowego człowieka nie powinna być wyczuwalna pod żebrami. Jeśli można ją wyczuć, oznacza to, że uległa już powiększeniu. Taki stan w medycznej terminologii nosi nazwę splenomegalii. Warto wiedzieć, gdzie jest śledziona, by w razie potrzeby móc szybko zaobserwować jej powiększenie. Wśród przyczyn, które powodują powiększenie śledzony wymienia się bardzo poważne choroby (np. mielofibrozę, ostre białaczki), ale też mniej zagrażające życiu problemy zdrowotne.

Mielofibroza – objawy tej choroby nowotworowej
Mielofibroza jest przewlekłą, złośliwą chorobą nowotworową, która występuje stosunkowo rzadko. Jednym z jej charakterystycznych objawów jest właśnie splenomegalia. Chorują najczęściej osoby starsze (średnia wieku 67 lat), w tym głównie mężczyźni. Choroba polega na zaburzeniu szlaków produkcji elementów morfotycznych krwi (czerwonych i białych krwinek, a także płytek krwi). Postępuje proces włóknienia szpiku kostnego, przez co staje się on niewydolny. Śledziona przejmuje zadanie wytwarzania elementów morfotycznych krwi, a w wyniku tego procesu znacząco się powiększa. Pacjenci skarżą się na ból sąsiadujących narządów, a także spowodowane powiększeniem śledziony trudności w wykonywaniu codziennych czynności.

Inne choroby powodujące powiększenie śledziony
Powiększona śledziona wiąże się także z innymi chorobami oraz stanami organizmu. Należą do nich:

• niedokrwistości hemolityczne (w tym zespoły mieloproliferacyjne, jak przewlekła białaczka szpikowa),
• choroby zakaźne (wirusowe zapalenia wątroby, kiła, różyczka, dur brzuszny, mononukleoza zakaźna),
• ostre białaczki,
• choroba Gauchera,
• choroba Niemanna-Picka,
• mukopolisacharydoza,
• nadciśnienie wrotne związane z chorobami wątroby,
• choroby autoimmunologiczne (RZS – reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, małopłytkowość autoimmunologiczna),
• torbiele i nowotwory pierwotne śledziony.

Powiększająca się śledziona przybiera też na wadze, a z czasem zaczyna uciskać okoliczne narządy, co powoduje przykre dolegliwości. Istnieją specyficzne objawy, które mogą wskazywać właśnie na powiększenie śledziony:

• śledziona wyczuwalna pod żebrami podczas badania palpacyjnego (palpacja to inaczej omacywanie, czyli badanie dotykiem),
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• bóle pleców i brzucha promieniujące od lewego nadbrzusza (śledziona położona jest w jamie brzusznej po jej lewej stronie),
• utrzymujące się lub nawracające nudności,
• dyskomfort i ucisk towarzyszący chodzeniu, siadaniu, wchodzeniu  i schodzeniu po schodach, wykonywaniu zabiegów higienicznych, kładzeniu się.

Powiększona śledziona stanowi nie tylko utrudnienie codziennego życia i źródło stałego dyskomfortu. Może też pęknąć, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Dlatego każde podejrzenie powiększenia śledziony należy konsultować z lekarzem. Diagnostyka zawiera wywiad z pacjentem, palpacyjne badanie śledziony, USG lub RTG jamy brzusznej, podstawowe badania krwi. Leczenie powiększenia śledziony ma charakter przyczynowy. Najpierw trzeba ustalić, co spowodowało ten stan, a następnie wdrożyć postępowanie charakterystyczne dla danej choroby. Możliwe jest przywrócenie śledzionie pierwotnych rozmiarów lub znaczące jej zmniejszenie w toku leczenia. Im szybsza będzie reakcja pacjenta, tym większe szanse powodzenia w leczeniu choroby, która spowodowała splenomegalię.

Pęknięta śledziona – objawy i konsekwencje

W przebiegu niektórych chorób śledziona ulega wielokrotnemu powiększeniu – może ważyć nawet 10 kg. Jest bardzo elastyczna, jednak przy takim obciążeniu ściany śledziony mogą pęknąć. Czasem dochodzi do tego u osób zdrowych, w wyniku wypadku (na przykład komunikacyjnego) i urazu. Niekiedy pęknięcie śledziony towarzyszy złamaniu żeber. Na pęknięcie śledziony narażeni są jednak głównie pacjenci, u których organ ten jest znacznie powiększony. Podstawowym zaleceniem do czasu powrotu do zdrowia i zmniejszenia się śledziony jest unikanie gwałtownych wstrząsów oraz wysiłku fizycznego.

Pęknięcie śledziony oznacza groźny krwotok wewnętrzny i bezpośrednie zagrożenie życia związane z rozlaniem się krwi po jamie otrzewnowej. Do objawów pęknięcia śledziony należy przede wszystkim ból brzucha po lewej stronie oraz objaw Kehra (ból lewego ramienia). Każdy przypadek pęknięcia śledziony jest klasyfikowany na pięciostopniowej skali pod kątem rozległości uszkodzeń. Postępowanie wiąże się z zabiegiem chirurgicznym, jednak nie zawsze wymaga całkowitego usunięcia śledziony. Stosuje się liczne metody mające na celu zahamowanie krwotoku i jednoczesne ocalenie narządu (zszycie, zastosowanie kleju chirurgicznego lub opatrunku hemostatycznego). Usunięcie śledziony jest niezbędne tylko przy bardzo rozległych urazach.

Usunięcie śledziony i jego konsekwencje

Śledziona to narząd, bez którego można funkcjonować. Dlatego po usunięciu tego narządu jego czynności przejmują inne narządy (np. wątroba). Splenektomia, czyli zabieg częściowego lub całkowitego usunięcia śledziony, jest zalecana w kilku przypadkach. Należą do nich:

• rozległy uraz lub pęknięcie śledziony, gdy narządu nie da się ocalić,
• torbiele śledziony przekraczające średnicę 10 cm lub niemożliwe do usunięcia,
• ropień śledziony,
• nowotwór śledziony,
• niekiedy choroby hematologiczne (czerwienica prawdziwa, białaczka),
• przewlekła pierwotna małopłytkowość immunologiczna.

Usunięcie śledziony zwiększa szanse wyleczenia i przeżycia w niektórych stanach chorobowych oraz pourazowych. Najczęściej operację wykonuje się metodą laparoskopową, mniej inwazyjną od klasycznych metod chirurgicznych. Powikłania związane z zabiegiem występują w mniej niż 10 proc. przypadków i obejmują głównie zakażenia oraz nadmierne krwawienie. Przypadków śmiertelnych jest bardzo mało (około 0,2 proc.). Po zabiegu mogą wystąpić dodatkowe, długoterminowe powikłania i skutki uboczne.
U osób żyjących bez śledziony obserwuje się obniżenie odporności, szczególnie w przypadku infekcji bakteriami otoczkowymi (należą do nich między innymi pneumokoki). Rekonwalescencja po splenektomii trwa do kilku tygodni - należy w tym czasie unikać wysiłku fizycznego. Chorym zaleca się powtarzane co 5 lat profilaktyczne szczepienia na pneumokoki, a także bakterie Haemophilus influenzae oraz Neisseria meningitidis. Pacjenci muszą też często monitorować stan swojego zdrowia, wykonując morfologię. Usunięcie śledziony może wiązać się ze zwiększoną ilością płytek krwi, co z kolei tworzy ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów w naczyniach krwionośnych.