Grupy krwi - rodzaje, dziedziczenie, fakty i mity

Historia odkrywania grup krwi sięga samych początków XX wieku. Już w roku 1901 austriacki lekarz Karl Landsteiner zauważył, że na krwinkach czerwonych obecne są dwa odmienne antygeny, warunkujące zjawisko aglutynacji - czyli zlepiania się komórek krwi. Dalszy rozwój badań należał już do Ludwika Hirszfelda oraz Emila von Dungerna. Ci uczeni wprowadzili oznaczenie grupy krwi w powszechnie przyjmowanym na świecie układzie AB0. Wyróżnili cztery grupy - A, B, AB oraz 0.

Wspomniany powyżej układ AB0 to układ grup głównych. Oprócz niego istnieją także inne układy, ze względu na zestawienia licznych antygenów na erytrocytach człowieka. Grupa krwi jest dziedziczna, wrodzona oraz niezmienna przez całe życie człowieka. Jedyną sytuacją, w której niekiedy występuje zmiana grupy krwi, jest przeszczep szpiku kostnego od dawcy o innej grupie. Oznaczenie grupy krwi u danej osoby warunkowane jest przez obecność antygenu A, B, obu z nich lub żadnego.

Przeczytaj również: Osoby z grupą krwi A bardziej podatne na zakażenie SARS-CoV-2?

Oprócz układu głównego, mówiąc o grupie krwi zawsze wspomina się także o układzie Rh. Za grupę Rh+ (około 85 proc. osób) lub Rh- (około 15 proc.) odpowiada antygen D. Gdy jest obecny we krwi danej osoby, grupę określa się jako Rh+, gdy go nie ma, jest to grupa Rh-. Czynnik Rh musi być znany przed przetoczeniem krwi, przeszczepem narządów, a także przed planowaną ciążą, ze względu na możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego. Konflikt ten występuje, gdy grupa krwi matki nosi oznaczenie Rh-, a grupa krwi dziecka Rh+ (odziedziczona po ojcu) i jest to drugie dziecko tych rodziców.

Mechanizm powstawania konfliktu serologicznego jest dość prosty – w trakcie pierwszego porodu krew matki i dziecka ma ze sobą styczność, a co za tym idzie, do krwi matki przedostaje się wcześniej nieobecny tam antygen D. Organizm matki zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi D. Gdy matka po raz drugi zachodzi w ciążę, a dziecko znów dziedziczy grupę krwi (Rh+) po ojcu, przeciwciała te przedostają się przez łożysko i zaczynają niszczyć czerwone krwinki dziecka. Skutkuje to tak zwaną chorobą hemolityczną noworodka. Gdy wiadomo, że może wystąpić konflikt serologiczny, profilaktycznie podaje się przyszłej matce immunoglobulinę. Skuteczność tego działania wynosi niemal 100 proc. Czynnik Rh odgrywa też niezwykle istotną rolę podczas transfuzji krwi - jego zgodność jest konieczna, inaczej dochodzi do zagrażających życiu biorcy powikłań.

Podstawowa klasyfikacja grupy krwi u człowieka zawiera cztery grupy. Decyduje o nich występowanie we krwi antygenów (A, B) oraz przeciwciał w osoczu (anty-A oraz anty-B).

• Grupa krwi A
  Zawiera w krwinkach antygen A, a w osoczu znajdują się przeciwciała anty-B. Grupa krwi A jest najczęstszą grupą krwi wśród Polaków i Polek (około 32 proc. osób w populacji ma właśnie tę grupę, w połączeniu z układem Rh+).
• Grupa krwi B
  W jej krwinkach znajduje się antygen B, w osoczu przeciwciała anty-A.
• Grupa krwi AB
  W krwinkach jest obecny zarówno antygen A, jak i B, za to w osoczu nie ma przeciwciał. Krew AB Rh- to najrzadsza grupa krwi wśród mieszkańców Polski. Grupę AB, ze względu na brak przeciwciał, nazywano dawniej uniwersalnym biorcą i uważano, że można przytoczyć osobom o tej grupie dowolną inną grupę krwi.
• Grupa krwi 0
  Na krwinkach czerwonych nie znajdują się żadne antygeny, za to w osoczu obecne są dwa typy przeciwciał - anty-A oraz anty-B. Grupa krwi 0 Rh+ jest drugą co do częstości występowania w Polsce. Dawniej nazywano ją uniwersalną, ze względu na to, że nie posiada antygenów A ani B i przetaczano krew tej grupy biorcom o dowolnej grupie. Dziś wiadomo już, że ze względu na obecność innych przeciwciał we krwi nie jest to najlepsze rozwiązanie. Istnieją także badania wskazujące, że grupa krwi 0 jest związana ze zwiększonym ryzykiem krwotoku oraz wyższą śmiertelnością po poważnym urazie.

Krwiodawstwo: oddając krew, ratujesz życie:

Jeśli którekolwiek z rodziców przekaże dziecku gen kodujący antygen D, dziecko będzie miało grupę krwi Rh+. Ta cecha jest dziedziczona w sposób dominujący. Jeśli oboje rodzice mają układ Rh-, oznacza to, że żadne z nich nie posiada genu kodującego antygen D. Dziecko tych rodziców zawsze będzie miało grupę Rh-. Może się natomiast zdarzyć, że dziecko rodziców z układami Rh+ będzie miało układ Rh-, zakładając, że rodzice są heterozygotami (posiadają zarówno dominujący, jak i recesywny allel kodujący antygen D lub jego brak).

Grupa krwi dziecka nie zawsze musi być taka sama, jak grupa krwi jednego z rodziców. Można to zilustrować prostym przykładem – jeśli matka ma grupę krwi AB, a ojciec 0, dziecko będzie miało grupę A lub B. Za grupę krwi odpowiadają dwa allele (wersje genu). Allel warunkujący grupę 0 jest recesywny względem alleli odpowiadających za grupy A oraz B. Aby dziecko miało grupę krwi 0, musi posiadać dwa allele 00. Aby mieć grupę A, musi posiadać układ alleli A0 lub AA. Aby posiadać grupę B, musi odziedziczyć zestaw BB lub B0, natomiast grupa AB wymaga zestawu AB.

Tak więc dzieci dwojga rodziców o grupie krwi 0 zawsze będą miały grupę krwi 0, natomiast jeśli jedno z rodziców ma grupę A, a drugie B, możliwy jest cały wachlarz czterech podstawowych grup krwi u potomstwa. Dziedziczenie grupy krwi nie jest sprzężone z płcią, tylko autosomalne – oznacza to, że płeć rodzica nie ma wpływu na to, po kim dziecko dziedziczy grupę krwi.

Znajomość grupy krwi jest bardzo ważna przy podejmowaniu decyzji o transfuzji. Dziś standard nakazuje, by przetaczać jedynie krew od dawcy o grupie zgodnej z grupą biorcy. Zawsze wymagana jest zgodność układów Rh. W teorii jednak osoba w grupie krwi 0 jest uniwersalnym dawcą, a osoba o grupie krwi AB uniwersalnym biorcą. Decyduje o tym obecność antygenów oraz przeciwciał skierowanych przeciwko tym antygenom.

Dowiedz się: Jak zostać honorowym dawcą krwi?

Ze względu na rzadkie występowanie układu Rh-, krew osób o takich grupach (zwłaszcza AB Rh- oraz B Rh-) jest stale poszukiwana i potrzebna w stacjach krwiodawstwa.

Jednym z bardzo rozpowszechnionych przekonań jest istnienie specyficznych sposobów odżywiania odpowiadających poszczególnym grupom krwi. Taką propozycję przedstawił dwadzieścia lat temu Peter d’Adamo. Według niego spożywanie wyłącznie produktów zgodnych z grupą krwi (w układzie AB0, bez brania pod uwagę czynnika Rh) przyczynia się do lepszego samopoczucia, łatwiejszego utrzymania pożądanej masy ciała oraz ogólnego zdrowia. Oto przykładowe produkty zalecane i niezalecane osobom o różnych grupach krwi:

1. Grupa krwi A
   Zalecane: warzywa i owoce.
   Niezalecane: nabiał, mięso (w tym ryby).
2. Grupa krwi B
   Zalecane: mięso, nabiał, zielone warzywa
   Niezalecane: pszenica, pomidory, rośliny strączkowe
3. Grupa krwi AB
   Zalecane: ryby, produkty mleczne, zielone warzywa.
   Niezalecane: czerwone mięso, fasola, kukurydza, pszenica.
4. Grupa krwi 0
   Zalecane: chude czerwone mięso, ryby, banany, szpinak, brokuły
   Niezalecane: zboża, nabiał, wieprzowina, ziemniaki

Dieta mająca zmniejszać ryzyko poważnych schorzeń oraz poprawiać stan zdrowia u osób z poszczególnymi grupami krwi kusi przede wszystkim łatwością rozwiązań. Choć wiele osób nadal kieruje się tymi zaleceniami, stosowanie diety zgodnej z grupą krwi nie zostało potwierdzone naukowo. Niektóre założenia autora diety zostały wręcz obalone (między innymi to, że osoby z grupą krwi B mogą jako jedyne bezpiecznie spożywać laktozę - przeciwnie, w rejonach świata, gdzie wiele osób ma grupę krwi B, występuje też więcej przypadków nietolerancji laktozy). Eliminowanie z diety niektórych składników bez zastępowania ich innymi może też prowadzić do problemów zdrowotnych. Trwają badania nad dietą zgodną z grupą krwi, lecz te, które zostały już wykonane, nie potwierdzają tej hipotezy.