Niewydolność nerek – objawy i sposoby leczenia. Czym różni się ostra niewydolność nerek od przewlekłej niewydolności nerek?

Niewydolność nerek jest niebezpiecznym schorzeniem, które prowadzi do poważnych zaburzeń. Nerki, będące częścią układu moczowego, pełnią wiele istotnych funkcji. Są one odpowiedzialne za produkcję moczu, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową, biorą udział w produkcji niektórych hormonów i przede wszystkim oczyszczają krew z produktów przemiany materii czy toksyn. Właściwa czynność nerek gwarantuje, że wszystkie narządy i tkanki w organizmie będą miały optymalne warunki do prawidłowej pracy.

Najważniejszym wskaźnikiem czynności nerek jest ich wydolność, którą określa się poprzez przesączenie kłębuszkowe. Spadek wartości takiego wskaźnika oznacza, że zmniejszyła się również liczba czynnych nefronów. O tym, że funkcje nerek zostały upośledzone, można mówić jednak dopiero, gdy stwierdzone zostanie uszkodzenie miąższu nerek na poziomie 70 procent. Jedna nerka, która pracuje prawidłowo, jest zatem wystarczająca do zachowania funkcji tego narządu.

W sytuacji, gdy zostanie stwierdzona niewydolność nerek, dochodzi do niedostatecznego usuwania wody z organizmu i oczyszczania krwi. W efekcie wzrasta stężenie produktów przemiany materii i toksyn oraz następuje przewodnienie, co sprawia, że nerki nie są już w stanie pełnić wszystkich swoich funkcji regulacyjnych. Należy przy tym zaznaczyć, że niewydolność nerek ma wpływ na cały nasz organizm, ponieważ nieoczyszczona prawidłowo krew trafia do wszystkich narządów i tkanek, wpływając negatywnie na ich pracę. Niewydolność nerek może przez bardzo długi czas nie dawać żadnych objawów. Z tego względu, choroba ta może być szczególnie groźna dla zdrowia i życia.

Wyróżnia się dwa rodzaje niewydolności nerek: ostrą i przewlekłą. Przy ostrej niewydolności nerek zwykle obserwujemy gwałtowny przebieg choroby, która jest jednak odwracalna. W przypadku przewlekłej niewydolności nerek mamy natomiast do czynienia z postępującym i nieodwracalnym procesem, który prowadzi do utraty funkcji nerek.

Niewydolność nerek może wynikać z wielu przyczyn, co jest zależne od rodzaju schorzenia. W przypadku ostrej niewydolności nerek, do jej najczęstszych przyczyn zaliczamy:

• zmniejszenie objętości krwi na skutek krwotoku lub odwodnienia (biegunka, wymioty, oparzenia),
• spadek ciśnienia krwi z powodu ciężkiej niewydolności serca lub wstrząsu,
• uszkodzenie miąższu nerek,
• zatrucia toksynami lub lekami (np. niektórymi antybiotykami, lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi, lekami przeciwnowotworowymi czy ziołami nieznanego pochodzenia), glikolem etylowym i alkoholem metylowym nieznanego pochodzenia,
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• niedrożność dróg moczowych z powodu np. kamicy nerkowej lub nowotworu.

Jeśli natomiast chodzi o przewlekłą niewydolność nerek, jej przyczyną może być:

• cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa),
• kłębuszkowe zapalenia nerek,
• uszkodzenie nerek w wyniku nadciśnienia tętniczego (nefropatia nadciśnieniowa),
• uszkodzenie nerek w wyniku miażdżycy,
• wrodzone lub nabyte wady układu moczowego (u dzieci),
• śródmiąższowe choroby nerek (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek),
• kamica i uszkodzenia nerek wywołane niedrożnością dróg moczowych,
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek.

Niewydolność nerek w swoim ostrym przebiegu może początkowo dawać objawy, które są kojarzone z chorobami zwyrodnieniowymi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym albo bólami korzonków. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się jednak takie dolegliwości jak:

• wymioty,
• biegunka,
• krwotoki z przewodu pokarmowego,
• coraz rzadsze oddawanie moczu,
• obrzęki - przede wszystkim nóg i rąk, ale w niektórych przypadkach pojawia się również obrzęk całego ciała,
• zwiększenie się masy ciała – będące rezultatem zatrzymywania wody w organizmie,
• zaburzenia oddychania – wskutek obrzęku płuc,
• drżenie mięśni nóg i rąk.

Przy przewlekłej niewydolności nerek ilość objawów zwiększa się wraz z rozwojem choroby. Jest to efektem tego, iż ich nieprawidłowa praca zaczyna wpływać na poszczególne narządy i układy w naszym organizmie. Wśród dolegliwości, które pojawiają się na różnych etapach rozwoju przewlekłej niewydolności nerek wyróżniamy:

• zagęszczenie moczu,
• wzmożone pragnienie,
• częste oddawanie moczu,
• nadciśnienie tętnicze,
• świąd skóry,
• obrzęki kończyn,
• bolesne skurcze,
• zespół niespokojnych nóg,
• osłabienie organizmu,
• bóle głowy,
• zaburzenia widzenia,
• duszności,
• ból za mostkiem,
• czkawka,
• wymioty,
• ból w okolicy lędźwi,
• ciemnoczerwone zabarwienie moczu,
• obrzęki pod oczami.

Niewydolność nerek jest diagnozowana na podstawie wywiadu z pacjentem i przede wszystkim szeregu badań, które muszą zostać wykonane, aby móc stwierdzić chorobę. Do podstawowych badań, które najczęściej zleca lekarz przy podejrzeniu niewydolności nerek, należą:

• morfologia,
• badanie ogólne moczu,
• mocznik,
• kreatynina,
• jonogram,
• poziom glukozy,
• USG układu moczowego z oceną wielkości nerek.

Jeśli pacjent ma problem z nawracającym zakażeniem układu moczowego, do lekarza powinien zabrać ze sobą wyniki posiewu moczu i poziomu glukozy. Osoby z białkomoczem powinny posiadać wynik dobowej utraty białka, badanie poziomu cholesterolu i wapnia. U chorych z nadciśnieniem tętniczym musi natomiast zostać wykonane badanie dna oka.

Przy podejrzeniu niewydolności nerek, nefrolog sprawdza także GFR, czyli współczynnik przesączenia kłębuszkowego oraz zleci specjalistyczne badania, dzięki którym będzie mógł ocenić budowę i funkcjonowanie nerek. Wśród tego typu badań najczęściej znajdują się:

• urografia – prześwietlenie RTG układu moczowego po podaniu kontrastu,
• USG układu moczowego,
• scyntygrafia – badanie obrazowe przeprowadzane z użyciem znacznika izotopowego.

Niewydolność nerek o ostrym przebiegu jest leczona przede wszystkim poprzez wyeliminowanie czynników, które ją wywołały. Może być to zatem zwiększenie przepływu krwi, udrożnienie dróg moczowych czy odstawienie leku lub usunięcie czynnika, które działają toksycznie na nerki. Eliminacja przyczyny ostrej niewydolności nerek zazwyczaj prowadzi do szybkiej poprawy ich czynności i spadku poziomu kreatyniny we krwi.

W przypadku części pacjentów niezbędne jest też zastosowanie leczenia nerkozastępczego, do czasu powrotu czynności nerek. Oczywiście konieczne jest też wdrożenie odpowiedniej terapii farmakologicznej dostosowane do rodzaju i stopnia upośledzenia nerki.

W przypadku przewlekłej niewydolności nerek leczenie polega przede wszystkim na leczeniu choroby, która jest przyczyną uszkodzenia nerek. Niezbędne jest też podjęcie działań w celu zahamowania lub spowolnienia dalszego procesu uszkadzania tych narządów. Postępowanie to obejmuje między innymi:

• leczenie nadciśnienia,
• przyjmowanie leków zmniejszających białkomocz i chroniących nerki,
• zwalczanie czynników ryzyka miażdżycy (otyłość, hipercholesterolemia, palenie tytoniu),
• odstawienie lub ograniczenie leków uszkadzających nerki,
• stosowanie odpowiedniej diety (dopasowanej do stadium choroby nerek),
• przywrócenie drożności dróg moczowych,
• leczenie niedokrwistości i pozostałych powikłań niewydolności nerek.

Niewydolność nerek, zwłaszcza w postaci przewlekłej, wymaga również stosowania przez pacjentów odpowiedniej diety. Powinna ona zawsze zostać dopasowana do stadium choroby nerek, dlatego zwykle jej szczegóły ustala z pacjentem lekarz.

Ogólne zasady diety stosowanej przy niewydolności nerek to między innymi:

• ograniczenie białka i przyjmowanie go przede wszystkim w postaci pełnowartościowej,
• wyeliminowanie tłuszczy zwierzęcych i zastąpienie ich tłuszczami roślinnymi i węglowodanami,
• ograniczenie spożycia sodu, zwłaszcza w przypadku występowania obrzęków i nadciśnienia,
• ograniczenie potasu u pacjentów z jego dużym stężeniem,
• ograniczenie fosforu przy zaawansowanej mocznicy,
• unikanie smażenia, pieczenia i obsmażania,
• przyjmowanie ściśle określonej przez lekarza ilości płynów.

Niewydolność nerek o ostrym przebiegu można wyleczyć, zwłaszcza jeśli szybko zostanie zdiagnozowana choroba będąca jej przyczyną. W wielu przypadkach jednak dochodzi do trwałego upośledzenia czynności nerek na skutek powikłań chorobowych. U części pacjentów konieczne jest nawet stałe leczenie nerkozastępcze.

W przypadku przewlekłej niewydolności nerek całkowite wyleczenie nie jest już jednak możliwe. Uszkodzenia nefronów są nieodwracalne, a do tego proces włóknienia nerek cały czas postępuje. U pacjentów można jednak znacząco spowolnić postęp choroby, zwłaszcza w przypadku, gdy została ona wykryta odpowiednio wcześnie. Stan najbliższy wyleczeniu choroby daje przeszczep nerki.

SPRAWDŹ: Czemu szpinak, ryby i pomarańcze jedzone w nadmiarze mogą szkodzić?