Torbiel na nerce – przyczyny powstawania, objawy i rodzaje. Diagnozowanie i leczenie torbieli oraz torbielowatości nerek

Torbiele nerek znajdują się w grupie zmian, które występują w tym narządzie zdecydowanie najczęściej. Ich wielkość bywa różna: te najmniejsze mogą mieć tylko kilka milimetrów średnicy, podczas gdy największych rozmiarów zmiany torbielowate mają już nawet po kilkanaście centymetrów.

Torbiel nerki jest przestrzenią płynową zlokalizowaną w miąższu tego narządu, odgraniczone od niego włóknistą tkanką. To stosunkowo częsta przypadłość, która ma charakter wrodzony lub nabyty, a możliwość jej powstania wzrasta z wiekiem. Może mieć postać łagodną lub złośliwą i zwykle pojawia się w obrębie jednej nerki, choć zdarzają się też przypadki torbieli obustronnych.

Zmiany torbielowate nerek zazwyczaj nie wywołują niepokojących dolegliwości, w związku z czym z reguły są wykrywane przypadkowo np. przy wykonywaniu badania jamy brzusznej metodą ultrasonografii, rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Większość zmian torbielowatych nie wymaga wdrożenia terapii – wystarczy je obserwować, wykonując odpowiednie badania kontrolne. Jeśli jednak lekarz podejmuje decyzję o konieczności leczenia, wybór jego metody zależy od rodzaju i wielkości torbieli.

Torbiele nerek nie wywołują zwykle objawów, ale kiedy stają się duże, zwiększa się ich liczba lub dochodzi do rozwoju powikłań, może się to wiązać z pewnymi charakterystycznymi dolegliwościami. Wśród tego typu objawów można wymienić:

• ból i ogólny dyskomfort w boku, okolicy lędźwiowej i krzyżowej kręgosłupa oraz jamy brzucha (przy dużych rozmiarach zmian),
• uczucie pełności i ucisku w jamie brzucha,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty i niestrawność,
• epizody krwiomoczu,
• objawy kolki nerkowej,
• wyczuwalny guz (gdy torbiel jest bardzo duża),
• zwiększenie obwodu brzucha (przy dużej liczbie torbieli),
• wielomocz, czyli częste i obfite oddawanie moczu,
• nykturia, czyli nocne oddawanie moczu,
• nadciśnienie tętnicze (ponad 140/90 mm Hg).

Torbiel nerki w zdecydowanej większości przypadków nie wymaga podjęcia leczenia. Konieczne jest jednak regularne kontrolowanie takiej zmiany. W związku z tym specjaliści zalecają coroczne wykonanie badania USG brzucha. Pozwala to ocenić, czy torbiel na nerce się nie powiększa lub czy nie tworzą się dodatkowe zmiany.

Zdarzają się jednak przypadki, w których nasilenie objawów lub wystąpienie powikłań wymusza zastosowanie odpowiedniego leczenia. Może to być:

• Nakłucie torbieli – ma na celu odessanie znajdującego się w niej płynu i podanie substancji niszczącej wyściełający ją nabłonek, co zapobiega nawrotom.
• Leczenie chirurgiczne – stosuje się je wyłącznie wtedy, gdy dojdzie do powikłań, takich jak pęknięcie torbieli, jej zakażenie lub masywne krwawienie spowodowane przez torbiel.
• Usunięcie nerki – jest rozważane w sytuacji, gdy nerki osiągają bardzo duże rozmiary, a alternatywą jest przeszczep nerki lub włączenie leczenia nerkozastępczego.
• Przeszczep nerki – to najrzadziej stosowana forma leczenia, między innymi u chorych na wielotorbielowate zwyrodnienie nerek w bardzo zaawansowanej fazie choroby, gdy znajdzie się odpowiedni dawca.

Torbiele na nerkach określane jako proste to ograniczone przestrzenie płynowe, których ściany są zbudowane z tkanki łącznej włóknistej i wyściełane od środka nabłonkiem sześciennym.

Torbiele proste w większości przypadków są zlokalizowane w obrębie kory nerek, ale zdarza się też, że zmiany tworzą się przymiedniczkowo, w rdzeniu. Torbiele proste są zmianami łagodnymi. Mogą występować w jednej lub obu nerkach, pojedynczo albo mnogo.

W diagnostyce torbieli na nerce najczęściej wykorzystywane jest badanie USG, w obrazie którego torbiel jest wyraźnie odgraniczona od innych tkanek. Jeśli przeprowadzana jest tomografia komputerowa, zmiana tego typu nie wykazuje silnego wzmocnienia sygnału po podaniu środka kontrastowego, co oznacza, że nie jest dobrze unaczyniona.

Do niepokojących zmian w obrębie torbieli zalicza się zwapnienia, echo wewnętrzne oraz nieregularny obrys jej ścian. W takiej sytuacji lekarz zleca dokładniejszą diagnostykę, aby zróżnicować zmianę z innymi schorzeniami torbielowatymi nerek oraz z rakiem nerki.

W przypadku prostych torbieli nerek leczenie wdrażane jest tylko u tych pacjentów, u których dużych rozmiarów zmiana wywołuje ból i dyskomfort. Wówczas torbiel jest usuwana chirurgicznie przez urologa metodą laparoskopową lub otwartą. Czasem wykonuje się także nakłucia torbieli, aby usunąć nagromadzony w niej płyn. Metodą leczenia cyst jest również sklerotyzacja, czyli podanie do światła torbieli 95-procentowego roztworu etanolu, który niszczy nabłonek wyściełający wnętrze takiej zmiany i powoduje zmniejszenie jej rozmiarów. W przypadku tych metod istnieje jednak wysokie ryzyko rozwinięcia się nowotworu.

Powikłaniem po leczeniu torbieli na nerkach może być zakażenie ich zawartości, epizody krwiomoczu i przemijający ropomocz.

Torbielami złożonymi nazywa się wszystkie zmiany, których poszczególne cechy dostrzeżone w trakcie badania obrazowego nie pozwalają na określenie ich jako torbiele proste. Mogę one posiadać zwapnienia, charakteryzować się grubymi ścianami lub też wzmacniać się, gdy podczas tomografii komputerowej zostaje podany kontrast. Jeśli lekarz stwierdzi, że ma do czynienia ze zmianą złożoną, konieczne jest pogłębienie diagnostyki, przede wszystkim w celu wykluczenia procesu nowotworowego.

Z nabytą torbielowatością nerek zmagają się osoby, które chorują na przewlekłą niewydolność nerek. Najbardziej charakterystyczną cechą tego schorzenia jest występowanie powyżej 4 torbieli w każdej z nerek. Chorobę diagnozuje się po wcześniejszym wykluczeniu wielotorbielowatego zwyrodnienia nerek.

Do tej pory nie wiadomo do końca, co jest przyczyną powstawania tego typu zmia . Specjaliści zauważyli jednak, że liczba torbieli rośnie wraz z postępem choroby podstawowej. Dużą grupę pacjentów, u których diagnozowana jest nabyta torbielowatość nerek, stanowią osoby poddawane przez wiele lat dializom.

Schorzenie nazywane wielotorbielowatym zwyrodnieniem nerek lub po prostu torbielowatością nerek jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Charakteryzuje się występowaniem dużej liczby torbieli w korze oraz rdzeniu nerki. Specjaliści rozróżniają 4 rodzaje tego zwyrodnienia:

• torbielowatość nerek typu dorosłych,
• torbielowatość nerek typu dziecięcego,
• wielotorbielowata dysplazja nerek,
• gąbczastość rdzenia nerki.

Schorzenie to, w skrócie z języka angielskiego określane jako ADPKD, należy do najczęstszych chorób nerek uwarunkowanych genetycznie. Jej przyczyną jest mutacja w genach PKD 1 oraz PKD 2. Zmiany mogą obejmować jedną lub obie nerki pacjenta.

Objawy torbielowatości nerek typu dorosłych pojawiają się zwykle dopiero po 30. roku życia. Na początku pacjenci zaczynają się skarżyć na dolegliwości takie jak:

• dyskomfort w okolicy lędźwiowej,
• powracające zakażenie dróg moczowych,
• wielomocz,
• częste oddawanie moczu w nocy,
• nadciśnienie tętnicze,
• kolka nerkowa.

Po jakimś czasie dolegliwości bólowe stają się intensywniejsze i dotyczą także okolic jamy brzusznej. Pojawiają się krwiomocz i częste bóle głowy, a obwód brzucha znacząco wzrasta. Gdy choroba się rozwinie, u pacjenta dochodzi do niewydolności nerek.

Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek jest diagnozowane przy pomocy badania USG. W jego obrazie zauważyć można dużą liczbę torbieli w obu nerkach, które mają różne rozmiary. Same nerki stają się natomiast powiększone i guzowate.

W razie potrzeby specjalista może także zalecić wykonanie scyntygrafii, urografii, arteriografii czy tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Warto dodać, że cysty mogą pojawić się również w innych narządach, jak wątroba, śledziona, płuca albo trzustka.

Leczenie tego schorzenia polega przede wszystkim na prowadzeniu przez chorego oszczędnego trybu życiu. Leczenie jest objawowe, a w jego ramach kontroluje się gospodarkę wodno-elektrolitową i ciśnienie tętnicze. Przeciwdziała się też infekcjom układu moczowego.

Metody leczenia operacyjnego są wykorzystywane wyłącznie wtedy, gdy choroba zagraża życiu pacjenta. Osoby, u których wystąpi schyłkowa niewydolność nerek, są poddawane dializoterapii. W takiej sytuacji należy też rozważyć możliwość ewentualnej transplantacji nerki.

Schorzenie, jakim jest torbielowatość nerek typu dziecięcego, w skrócie z angielskiego nazywane ARPKD, to bardzo rzadko występująca choroba uwarunkowana genetycznie. Jej przyczyną jest mutacja w genie PKHD 1. Rezultatem choroby jest nieprawidłowa budowa cewek zbiorczych w obrębie nerek pacjenta, a dokładnie ich torbielowate poszerzenie.

Chorobę tę diagnozuje się u noworodków, choć już w życiu płodowym dziecka można zaobserwować zmiany mogące świadczyć o jej obecności. Podczas wykonywania badania prenatalnego w obrazie USG jest wówczas widoczne znaczące powiększenie nerek, które mają nierówną guzowatą powierzchnię. Korzystając z nowoczesnych urządzeń można też dostrzec sporą liczbę torbieli o bardzo małych rozmiarach. W przypadku tego schorzenia również zalecane jest rozszerzenie diagnostyki na inne narządy wewnętrzne malucha, bo również tam mogą pojawić się zmiany.

Niestety, większość małych pacjentów boryka się z obustronnym zajęciem nerek przez torbiele, a rokowania są dla nich mało optymistyczne. Aż 75 procent dzieci cierpiących na obustronną torbielowatość nerek umiera w przeciągu dwóch lat od narodzin. W zaawansowanym stadium choroby, gdy pacjent zmaga się już ze schyłkową niewydolnością nerek, jedyną możliwą metodą leczenia są dializy, a w dalszej perspektywie czasu również przeszczep nerki.

Wielotorbielowata dysplazja nerek, nazywana również torbielowatością dysplastyczną, jest rzadkim schorzeniem, które obecnie można rozpoznać już podczas prenatalnego badania USG.

Przyczyną powstania wielotorbielowatej dysplazji nerek jest ich nieprawidłowy rozwój w życiu płodowym. W rezultacie w nerkach pojawia się duża liczba torbieli, a układ kielichowo-miedniczkowy jest nieprawidłowy. W większości przypadków zmiana dotyczy jednej nerki, choć u niektórych pacjentów może dojść do obustronnego zajęcia tego narządu.

Diagnostyka wielotorbielowata dysplazja nerek obejmuje zarówno nerki, jak i cały układ moczowy. Wstąpienie choroby może być bowiem związane ze zwężeniem moczowodu w nerce i powstaniem odpływu pęcherzowo-moczowodowego, ale też z wrodzonymi wadami innych narządów, takich jak np. serce czy jelita.

Schorzenie nazywane też nerką gąbczastą jest wrodzone i charakteryzuje się występowaniem torbielowatych poszerzeń w cewkach zbiorczych w piramidach nerkowych, a także ich rozmiękania.

Choroba występuje stosunkowo rzadko i rozwija się u pacjentów od urodzenia. W większości przypadków przez długi okres czasu nie daje jednak specyficznych objawów. Pierwsze z nich można zazwyczaj zaobserwować dopiero pomiędzy 40. a 50. rokiem życia.

W celu zdiagnozowania nerki gąbczastej wykonuje się zdjęcia RTG układu moczowego oraz badanie urograficzne. Można wówczas zaobserwować występowanie złogów w obrębie brodawek nerkowych, natomiast w obrazie z USG widoczne są torbiele o średnicy do 7 mm i duża liczba zwapnień.

Leczenie tego schorzenia jest tylko objawowe. U pacjenta może dochodzić do częstych zakażeń układu moczowego oraz do kamicy nerkowej.

Torbielowatość rdzenia nerek jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, której rezultatem jest występowanie małych torbieli oraz zwłóknień miąższu nerek, co z kolei powoduje to, że stają się one mniejsze.

Diagnostyka choroby opiera się na przeprowadzeniu wywiadu rodzinnego z pacjentem, wykonaniu badań laboratoryjnych i USG nerek. Ważna jest też obserwacja objawów, do których należą między innymi:

• zwiększone pragnienie,
• wielomocz,
• białkomocz,
• niedokrwistość nerkowopochodna,
• zmiany w osadzie moczu.

Torbielowatość rdzenia nerek jest leczona objawowo, a w sytuacji, gdy u chorego dochodzi do niewydolności nerek, wdrażana jest dializoterapia.

Jako torbielowatość rdzenia nerek klasyfikowana jest także nefronoftyza. To choroba uwarunkowana genetycznie, która jest najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek u dzieci. Dotyka też dorosłych. Pierwsze objawy tego schorzenia pojawiają się zazwyczaj u małych pacjentów pomiędzy 4. a 8. rokiem życia i są takie same, jak w przypadku torbielowatości rdzenia nerek. U pacjentów zmagających się z tym schorzeniem mogą występować zmiany niezwiązane z samymi nerkami, takie jak zaburzenia wzrostu lub degeneracja siatkówki oka.

ZOBACZ: Na czym polega krzyżowy przeszczep nerek?