Jakie właściwości ma dereń jadalny? Owoce stosuje się przy grypie i biegunce. Zobacz przepisy na dereniówkę, sok i dżem z derenia właściwego

Dereń właściwy, inaczej dereń jadalny (Cornus mas), to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny dereniowatych. Pierwotnie rósł na terenach południowo-wschodniej i środkowej Europy oraz zachodniej Azji. Ze względu na właściwości prozdrowotne i dekoracyjne dereń jest uprawiany jest w wielu krajach, również w Polsce.

Surowcem zielarskim są kwiaty oraz owoce derenia właściwego. Drobne żółte kwiaty zbiera się wczesną wiosną, natomiast owoce dojrzewają późnym latem i jesienią.

Owoce derenia mają podłużny kształt i intensywny czerwony kolor. Pokaźną, również podłużną pestkę, otacza aromatyczny miąższ o dość kwaśnym i cierpkim smaku. Przed spożyciem owoce najlepiej jest przemrozić, ew. zebrać dopiero po przymrozkach lub gdy opadną od szypułek.

Do jadalnych gatunków derenia należy też dereń kousa, czyli dereń japoński (Cornus kousa). Jego różowoczerwone owoce przypominają maliny i truskawki. Ma dość twardą skórkę, pod którą znajduje się kremowy, żółtopomarańczowy miąższ o słodkim smaku.

W Polsce występują też inne gatunki derenia, głównie niejadalne, rosnące naturalnie oraz sadzone w celach dekoracyjnych. Jednym z najpopularniejszych jest dereń świdwa, inaczej dereń pospolity (Cornus sanguinea). Nazwa łacińska rośliny pochodzi od krwistego koloru młodych pędów, przybieranego przez nie jesienią.

Owoce derenia świdwy są niebieskoczarne w kolorze. Chociaż uważa się za jadalne i mające właściwości do owoców derenia jadalnego, ze względu na mało atrakcyjny smak nie cieszy się popularnością. Ze względu na działanie silnie rozrzedzające krew może być spożywany jedynie w porozumieniu z lekarzem.

Owoce derenia są soczyste, choć mają niewiele miąższu. Zawierają spore ilości cukrów prostych (7-9 g na 100 g) oraz kwasów organicznych (takich jak jabłkowy czy winowy) oraz garbników, które odpowiadają za jego cierpki smak. Miąższ zapewnia też składniki mineralne, m.in. potas, wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź i mangan.

Dereń obfituje w antyoksydanty takie jak witamina C (nawet 200 mg w 100 g), karoteny i polifenole, m.in. antocyjany. Zawartość tych ostatnich w owocach, a przede wszystkim w skórce, wynosi nawet ponad 900 mg w 100 g!

Dzięki wysokiej zawartości witaminy C i żelaza owoce derenia są pomocne w zapobieganiu anemii. Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która odpowiedzialna jest za transport tlenu do komórek, zatem przetwory z owoców derenia pomagają w prawidłowym dotlenieniu organizmu. Ze względu na działanie krwiotwórcze owoce derenia są przydatne dla kobiet mających problem ze zbyt obfitymi miesiączkami.

Za sprawą prowitaminy A i innych substancji wchodzących w skład miąższu dereń ma dobroczynne działanie na skórę, włosy i paznokcie – związki w nim obecne regenerują i odżywiają komórki i tkanki organizmu, są też silnymi antyoksydantami, zapobiegającymi stresowi oksydacyjnemu.

Z uwagi na zawartość kwasów organicznych i fitoncydów dereń ma też właściwości przeciwzapalne i ściągające. Garbniki zawarte w dereniu mają działanie zapierające – świeży sok z derenia sprawdzi się w leczeniu biegunek i kolki żołądkowej. Dzieciom podaje się m.in. świeży sok z derenia. Owoce mają także działanie antyseptyczne i grzybobójcze.

Sporą część zawartego w owocach błonnika to rozpuszczalne w wodzie pektyny, które odpowiadają za wchłanianie nadmiaru cholesterolu i toksyn z treści pokarmowej, a w kuchni – za żelowanie przetworów takich jak dżemy i konfitury.

Składniki owoców derenia przyspieszają również przemianę materii, dlatego zalecany jest w czasie kuracji odchudzających oraz dla osób z nadwagą, jednak polecane są wtedy tylko przetwory bez cukru.

W badaniach wykazano korzystny wpływ derenia na łagodzenie objawów grypy i anginy, przebiegających z gorączką i bólem, a także biegunek. Aktywne związki z owoców zwiększają wrażliwość komórek na insulinę, hamują powstawanie miażdżycy i działa ochronnie w stosunku do wątroby. W układzie pokarmowym ograniczają też wzrost nieprawidłowych komórek, mogących przekształcać się do zmian rakowych.

Dereń jadalny jest stosowany w medycynie naturalnej w leczeniu przeziębienia i grypy jako środek przeciwgorączkowy. Wspomaga też układ odpornościowy. Badania naukowe potwierdziły również ich właściwości przeciwzapalne i antynowotworowe.

Lecznicze przetwory z derenia, takie jak wyciągi suche, wodne czy wodno-alkoholowe, pomagają też łagodzić objaw migreny i podagry. Okłady i kąpiele z dodatkiem wywaru z liści i kory derenia są pomocne przy bólach reumatycznych.

Z owoców derenia można robić przetwory kuchenne: sosy do mięs, dżemy, marmoladę, konfitury, sok, syrop oraz nalewki i likiery. Z owoców derenia produkowane jest też nadzienie do cukierków.

Herbata z derenia jest pomocna przy problemach ze strony układu pokarmowego, szczególnie przy biegunkach bakteryjnych. Ze względu na wysoką zawartość witaminy C i flawonoidów (przeciwutleniaczy) świetnie sprawdzi się w domowej terapii przeziębienia i grypy. Aby ją przygotować, wystarczy zalać łyżkę suszonych owoców szklanką wrzątku i parzyć 15 minut.

W przeciwieństwie do innych herbat ziołowych napar z derenia można pić bez żadnych ograniczeń; podobnie bez ograniczeń można spożywać sok z derenia.

Owoce derenia warto utrwalić poprzez przygotowanie z nich nalewki. Ma ona działanie moczopędne i wspomagające oczyszczanie nerek, a także wspierające wątrobę. Pomaga obniżać zbyt wysokie ciśnienie krwi i zwalczać infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Łagodzi też objawy niestrawności.

Nalewka z derenia powinna być przygotowywana z dojrzałych owoców – podobnie jak sok. Te mniej dojrzałe można natomiast wykorzystać do zrobienia dżemu.

Przepis na dereniówkę z miodem
Składniki:

• 1 kg owoców derenia,
• 0,5 l spirytusu 60-70 proc.
• 0,5 l wódki 40 proc.
• 100 g płynnego miodu.

Przygotowanie:

1. Umyj dojrzałe owoce derenia, wsyp do słoja i lekko ugnieć, by uszkodzić skórki.
2. Zalej owoce spirytusem i wódką, zamknij i odstaw na 6 miesięcy w ciemne, ciepłe miejsce.
3. Po tym czasie przecedź roztwór i dodaj do niego miód, zamknij słój i odstaw na miesiąc.
4. Przefiltruj nalewkę ponownie, rozlej do butelek i przechowuj w chłodnym miejscu.

Przygotowanie nalewki z derenia z cukrem
Składniki:

• 1 kg dojrzałych owoców derenia,
• 0,5 l spirytusu 96 proc.
• 0,5 l wódki 40 proc.
• 1/2 kg cukru.

Przygotowanie:

1. Umyj dojrzałe owoce derenia, ponakłuwaj np. widelcem, wsyp do słoja, po czym zalej mieszanką spirytusu i wódki i odstaw w ciepłe miejsce na 2 miesiące, co jakiś czas mieszając zawartość.
2. Zlej alkohol do butelki, a owoce zasyp cukrem i odstaw w ciepłe miejsce na 7 dni.
3. Po tym czasie odciśnij sok z owoców na sicie i połącz z alkoholem, a następnie odstaw jw. na 2 tygodnie.
4. Przecedź nalewkę, rozlej do butelek i odstaw w chłodne miejsce na ok. rok, a nawet na kilka lat.

Korzystne działanie nalewki zapewnia jej regularne spożywanie w niewielkich ilościach. Dzienna dawka wynosi przeciętnie 15-40 ml, czyli do 3 łyżeczek do 2-3 łyżek.

Ponieważ dereniówka zawiera alkohol, dlatego jest niewskazana dla dzieci oraz kobiet w ciąży i karmiących piersią, jak również podczas zażywania niektórych leków, m.in. przeciwbólowych.

Sok z derenia to środek stosowany w celu wzmocnienia organizmu np. przy rekonwalescencji. Wspomaga stan naczyń krwionośnych i nerek, wspomaga też leczenie biegunek.

Przygotowanie soku z derenia nie jest łatwe ze względu na małą zawartość miąższu w owocach. Na wydobycie soku jest kilka sposobów, m.in. moczenie w wodzie i gotowanie z cukrem. Najkorzystniejsze działanie ma sok świeży, który może być też spożywany razem z miąższem w formie przecieru.

Przepis na sok z derenia
Składniki:

• 1 kg dojrzałych owoców derenia
• 3 litry wody
• 400 g cukru.

Przygotowanie:

1. Wsyp owoce derenia do garnka, lekko ugnieć lub ponakłuwaj, zalej wrzątkiem, przykryj i odstaw do następnego dnia.
2. Zlej sok i zagotuj, zalej owoce i odstaw na dobę, po czym powtórz następnego dnia i odstaw na 2 doby.
3. Po tym czasie przecedź sok i gotuj 9 min, po czym dodaj cukier i zagotuj, przelej do wyparzonych butelek.

Przepis na dżem z derenia
Składniki:

• 1 kg owoców derenia,
• 400 g cukru.

Przygotowanie:

• Umyj dojrzałe owoce derenia, przetrzyj przez sito, by odrzucić pestki, po czym połącz miąższ z cukrem i odstaw na kilka godzin.
• Następnie podgrzewaj masę, aż zgęstnieje – kropla dżemu upuszczona na zimny talerzyk nie powinna się rozpływać.