Dziurawiec poprawia nastrój, pomaga przy kolkach i leczy skórę. Poznaj właściwości herbaty, nalewki i oleju z dziurawca zwyczajnego

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) to roślina występująca w bardzo wielu miejscach na świecie, także w Polsce. Jest tu niezwykle popularna i pospolita – można ją spotkać na wielu łąkach i w ogrodach, a także na polach, gdzie uważana jest za chwast. Jest też nazywana zielem świętojańskim, a z angielskiego – St. John’s wort.

Roślina jest wieloletnią byliną o wysokości 30-100 cm i żółtych kwiatach zebranych w baldachogrona. Jego polska nazwa pochodzi od wyglądu liści, które mają charakterystycznie perforowane liście.

Dziurawiec jest jednym z najpowszechniej wykorzystywanych ziół w naturalnym lecznictwie. Surowcem leczniczym jest jego ziele (Hyperici herba) oraz kwiat (Hyperici flos). W praktyce zbiera się kwiatostan i górne liście rośliny, czyli cały jej wierzchołek o długości 10-20 cm.

Dziurawiec zwyczajny zawiera liczne substancje czynne o korzystnym działaniu na zdrowie. Do związków aktywnych należą między innymi:

• hiperycyna (inaczej hyperycyna: czerwony barwnik antyoksydacyjny należący do flawonoidów o działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy i będącym inhibitorem MAO, tak jak wiele leków antydepresyjnych),
• hiperforyna (związek o działaniu podobnym do hiperycyny, m.in. naturalny antybiotyk),
• kwas gamma-aminomasłowy GABA (związek pełniący rolę neuroprzekaźnika w mózgu),
• hiperozyd (substancja moczopędna),
• rutyna i kwercetyna (przeciwutleniacze odpowiadające m.in. za szczelność naczyń krwionośnych),
• garbniki bakteriostatyczne o działaniu przeciwbiegunkowym,
• sole mineralne,
• olejki eteryczne,
• witaminy A i C.

Działanie dziurawca na organizm człowieka zostało szeroko przebadane. Wiele danych dotyczy przeciwdepresyjnej roli substancji zawartych w tej roślinie – głównie hiperycyny i hiperforyny.

Dziurawiec zawiera związki hamujące wychwyt zwrotny neuroprzekaźników takich jak serotonina i dopamina w szczelinach synaptycznych. Sprawia, że ich poziom rośnie, co pobudza do działania i poprawia nastrój.

Dziurawiec zwyczajny modyfikuje też ekspresję genów odpowiadających za regulację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, odpowiadającej za modulację reakcji stresowych. Wykazuje również działanie przeciwlękowe i pomaga walczyć z bezsennością.

Ziele dziurawca zwyczajnego stosuje się w stanach chorobowych żołądka i dróg żółciowych. Herbata z dziurawca działa żółciopędnie i jest stosowana w niestrawności, bólach brzucha, biegunce, a także wzdęciach, ponieważ zawarte w niej substancje czynne działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Udowodniono, że hiperycyna i hiperforyna hamują reakcje zapalne w organizmie i spowalniają wzrost nowotworów, a działanie to nasila obecność w zielu fenolokwasów. Dzięki temu kuracja dziurawcem pomaga łagodzić stany zapalne błon śluzowych żołądka i jelit, zwłaszcza w ostrym stadium ich rozwoju.

Badania wykazały ponadto, że ziele dziurawca zmniejsza wchłanianie alkoholu z przewodu pokarmowego. Dlatego stosuje się je uzupełniająco w terapii alkoholizmu.

Dziurawiec zwyczajny zawiera związki o właściwościach antybiotycznych, skuteczne przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, takim jak gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), paciorkowiec (Streptococcus pyogenes) czy Helicobacter pylori. Zwalczają także retrowirusy (należy do nich m.in. wirus cytomegalii czy polio), ale nie wykazują działania przeciwgrzybiczego.

Preparaty z dziurawcem stosowane na skórę działają antyseptycznie i ściągająco, wspomagając gojenie drobnych uszkodzeń skóry. Poleca się go do przemywania skóry jako napar lub tonik również przy trądziku i w przypadku wrzodów.

W tej roli najczęściej stosuje się hydrolat, czyli wodę roślinną uzyskaną metodą destylacji parą wodną.

Z racji zawartości substancji fotouczulających dziurawiec zwyczajny jest też stosowany w leczeniu bielactwa. Skóra pozbawiona naturalnego pigmentu jest wtedy pokrywana wyciągiem z dziurawca, a następnie poddawana naświetlaniu.

Dziurawiec zwyczajny można kupić w aptece lub sklepie zielarskim. Jest dostępny w różnych formach:

• Tabletki z dziurawca – zawierają wyciąg z dziurawca uzyskany drogą ekstrakcji alkoholem. Przy stanach depresyjnych u dorosłych zaleca się dawkę 300-1200 mg wyciągu na dobę.
• Herbata z dziurawca – ziele w formie gotowej do zaparzania jest polecana przy problemach z zasypianiem, także u dzieci. Ze względu na słabą rozpuszczalność hiperycyny w wodzie picie herbatki z tego ziela nie przynosi podobnych korzyści w leczeniu depresji co przyjmowanie wyciągu.
• Nalewka z dziurawca – stosuje się ją zewnętrznie do nacierania bolących stawów lub wewnętrznie, w dawce 1 łyżeczki na 1/2 szklanki wody dwa razy dziennie. Można ją przygotować, zalewając 100 g ziela 500 g spirytusu, odstawiając na tydzień, a następnie przecedzając przez gazę.
• Olej z dziurawca – zastosowanie tego preparatu obejmuje przede wszystkim pielęgnację skóry wrażliwej. Olejowy macerat z ziela dziurawca i rumianku stosuje się z powodzeniem do przyspieszania gojenia ran po cesarskim cięciu. Wytwarza się go metodą moczenia fragmentów rośliny (pączki, kwiaty, młode liście) w alkoholu oraz oleju bazowym. Najlepiej działa przygotowany z oliwą z oliwek – nosi wtedy nazwę oliwy świętojańskiej.

Wszystkie preparaty z dziurawca oraz samo ziele należy przechowywać poza zasięgiem światła, ponieważ promieniowanie ultrafioletowe powoduje rozpad cennych związków.

Dziurawiec zwyczajny jest rośliną o wszechstronnym i skutecznym działaniu, stosowanym samodzielnie lub jako składnik leczniczym mieszanek ziołowych. Warto jednak wiedzieć, że z jego stosowaniem wiążą się pewne zagrożenia, i podjąć odpowiednie środki ostrożności.

Dziurawiec jest znany ze swojego działania uczulającego na światło, co przypisuje się właściwościom skądinąd korzystnej hiperycyny. Nie powoduje jednak reakcji alergicznej na słońce, ale sprawia, że skóra staje się dużo wrażliwsza na szkodliwe promieniowanie.

Dlatego stosując ziele dziurawca w jakiekolwiek formie należy unikać przedłużonej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, a także stosować na co dzień preparaty ochronne z filtrem SPF 50+ na odsłonięte fragmenty skóry.

Związki aktywne dziurawca przyjmowane doustnie wchodzą w interakcje z lekami. Nie zaleca się stosowania go zwłaszcza z fluoksetyną i innymi lekami antydepresyjnymi.

Połączenie dziurawca z lekami przeciw depresji może skutkować nadmierną kumulacją serotoniny w organizmie i wystąpieniem zespołu serotoninowego – jego objawy to przyspieszony oddech, biegunka, nudności, uczucie lęku i niepokoju.

Dziurawca nie można także łączyć z takimi substancjami, jak:

• interferon,
• leki chemioterapeutyczne,
• leki przeciwko wirusowi HIV,
• leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty),
• antykoncepcja hormonalna.

Dziurawca nie zaleca się ponadto przy ciężkiej depresji, ponieważ nie jest wtedy tak skuteczny, jak leki. Ponieważ jednak w innych sytuacjach zioło to wykazuje silne działania, decydując się na fitoterapię z jego użyciem warto skonsultować to z lekarzem.