Ból w okolicy pępka – co oznacza ból w środkowej części brzucha? Jakie są jego możliwe przyczyny i sposoby leczenia?

Ból w okolicy pępka jest zlokalizowany w śródbrzuszu, czasami dotyczy też dolnej części nadbrzusza, włączając w to prawe i lewe podżebrze. W tym obszarze położonych jest wiele istotnych narządów, m.in. dwunastnica, śledziona, żołądek i trzustka.

Nie oznacza to jednak, że dolegliwości bólowe muszą mieć z nimi bezpośredni związek. Często zdarza się, że przyczyna bólu jest prozaiczna i dolegliwości wynikają z ucisku, jaki na ten obszar wywołuje np. niewłaściwie dopasowane ubranie. U kobiet przyczyną bólu mogą być także naturalne procesy zachodzące w układzie rozrodczym lub jego schorzenia.

Ból śródbrzusza w okolicy pępka to jeden z objawów mogących wskazywać na zapalenie wyrostka robaczkowego. We wczesnej fazie schorzenia dolegliwości bólowe pojawiają się w okolicy pępka po prawej stronie, często występują też w dolnym obszarze brzucha, promieniując do prawego dołu biodrowego.

Ból charakteryzuje się stopniowym narastaniem i często zdarza się, że ulega nasileniu wraz ze wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej (np. przy kasłaniu lub kichaniu). Wśród innych objawów należy wymienić nudności i wymioty. Jeżeli zmieniony chorobowo wyrostek przylega do ściany okrężnicy esowatej, pojawia się biegunka. Wyrostek może też przylegać do ściany pęcherza moczowego. W takiej sytuacji chory uskarża się na ból towarzyszący oddawaniu moczu. Może też pojawić się częstomocz.

Leczenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego polega na jego chirurgicznym usunięciu w ramach zabiegu appendektomii. Obecnie zabieg coraz częściej przeprowadzany jest z wykorzystaniem metody laparoskopowej. W porównaniu z klasyczną metodą operacyjną laparoskopia pozwala na wyraźną redukcję dolegliwości bólowych pojawiających się w okresie pooperacyjnym. Pacjent leczony metodą laparoskopową może też szybciej opuścić szpital.

W przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego leczenie chirurgiczne powinno być przeprowadzone w trybie pilnym, choć zdarza się, że operację odracza się na kilka godzin przede wszystkim w sytuacji, gdy rozpoznanie nie jest do końca jasne. Pacjent jest wtedy poddawany obserwacji i częstym badaniom brzucha.

Ból w okolicy pępka może wskazywać na wirusowe zapalenie żołądka i jelit, czyli na tzw. grypę żołądkową. Wśród charakterystycznych symptomów tej infekcji należy wymienić wodnistą biegunkę, wymioty (zawierające treść pokarmową lub tylko żółć), gorączkę oraz dreszcze. Często pojawiają się też objawy wskazujące na odwodnienie organizmu: rzadsze oddawanie moczu, osłabienie, wiotkość skóry, apatia, przyspieszona akcja serca.

W przypadku wystąpienia takich dolegliwości warto skonsultować się z lekarzem w celu dokonania oceny stopnia odwodnienia organizmu. Dotyczy to przede wszystkim dzieci i osób w podeszłym wieku. W wielu przypadkach konieczna okazuje się hospitalizacja, zwłaszcza w sytuacji, gdy ze względu na nasilone wymioty doustne nawadnianie organizmu nie jest możliwe. Leczenie polega na łagodzeniu objawów infekcji.

Stan zapalny jelit i żołądka może też stanowić rezultat zakażenia bakteryjnego. W takiej sytuacji w kale pojawia się krew lub śluz. Dobór odpowiedniej metody leczenia wymaga wykonania odpowiednich badań diagnostycznych, m.in. posiewu próbki kału.

Do wystąpienia bólu w okolicy pępka spowodowanego przez zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego może równie przyczynić się długotrwałe stosowanie niektórych leków (zwłaszcza przeciwbólowych) oraz nadużywanie alkoholu.

Ból w okolicy pępka może wynikać z przepukliny pępkowej. Schorzenie to jest spowodowane przemieszczeniem elementów narządów jamy brzusznej pod skórą i najczęściej pojawia się u niemowląt, choć może dotyczyć także starszych dzieci i osób dorosłych.

U niemowląt przepuklina pępkowa objawia się wybrzuszeniem ustępującym po ok. 12. miesiącu życia. W niektórych przypadkach nie dochodzi jednak do jego zaniku, tylko do powiększenia. W takiej sytuacji pojawia się guzek, który jest najbardziej widoczny przy napinaniu mięśni brzucha, a pępek staje się uwypuklony. Może pojawić się miejscowy ból brzucha. Wraz z rozwojem przepukliny guzek twardnieje i staje się nieruchomy.

U starszych dzieci i dorosłych w pierwszej kolejności pojawia się ból brzucha w okolicy pępka. Pod wpływem rozwoju dolegliwości dochodzi do jego uwypuklenia. Bywa też tak, że guz pojawia się obok pępka.

Jeżeli dojdzie do uwięźnięcia przepukliny, uwypuklenie staje się zaczerwienione i bolesne. W takim przypadku często pojawiają się też wymioty. Taka sytuacja może doprowadzić do wystąpienia niedrożności jelita i w konsekwencji – do jego martwicy. Sytuacja ta wymaga szybkiego leczenia chirurgicznego, podobnie jak powiększająca się przepuklina u dzieci powyżej 12. miesiąca życia.

Ból w okolicy pępka występujący wraz z gwałtownymi i obfitymi wymiotami to jeden z objawów ostrego zapalenia trzustki. Dolegliwości zwykle utrzymują się dłużej niż 24 godzin i ulegają stopniowemu nasileniu. W niektórych przypadkach pojawia się gorączka.

Leczenie łagodnej postaci ostrego zapalenia trzustki polega na przyjmowaniu leków przeciwbólowych, dożylnym nawadnianiu pacjenta i wprowadzeniu kilkudniowej głodówki. W niektórych przypadkach konieczne jest podanie antybiotyków. Jeżeli przyczyną dolegliwości jest kamica żółciowa, przeprowadzony zostanie zabieg usunięcia pęcherzyka żółciowego lub kamieni z dróg żółciowych (endoskopowo).

Znacznie więcej trudności nastarcza leczenie ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki. W takiej sytuacji chory podlega intensywnej opiece medycznej, jednak skuteczny sposób leczenia, specyficzny dla tej postaci choroby, wciąż jeszcze nie został poznany.

Ból w okolicy pępka o charakterze nagłym i narastającym może być symptomem niedrożności jelit. Objawy współwystępujące to najczęściej:

• zaparcia,
• zatrzymanie gazów,
• wzdęcia,
• kolki,
• nudności,
• wymioty,
• apatia,
• utrata apetytu,
• gorączka (jeżeli bakterie przedostały się do krwiobiegu).

Przy niedrożności jelita cienkiego silne dolegliwości bólowe o charakterze kłującym odczuwane są w środkowym obszarze brzucha. Jeżeli niedrożność jest znaczna, pojawiają się wymioty, początkowo zawierające treść pokarmową, następnie żółć, która zabarwieniem i zapachem może przypominać kał.

Jeżeli doszło do niedrożności jelita grubego, chory odczuwa rozproszone dolegliwości bólowe, pojawiają się wzdęcia, a gazy i stolec zostają zatrzymane.

W niektórych przypadkach możliwe jest podjęcie leczenia zachowawczego, w ramach którego wykonywany jest doodbytniczy wlew z soli fizjologicznej lub z zawiesiny barytowej. Często okazuje się jednak, że schorzenie wymaga leczenia chirurgicznego, polegającego na usunięciu przeszkody. Jeżeli niedrożność wywołana jest guzem, konieczne jest wycięcie zmienionej chorobowo części okrężnicy.

Ból w okolicy pępka, pojawiający się nagle i charakteryzujący się znacznym nasileniem, może towarzyszyć ostremu niedokrwieniu jelit, zwłaszcza jeżeli ma charakter ciągły i towarzyszą mu wymioty.

U niektórych chorych początkowo pojawia się biegunka. Wraz z rozwojem sytuacji dochodzi do zatrzymania gazów i stolca. W zaawansowanej fazie pojawia się martwica, która skutkuje przerwaniem ściany jelita.

W następstwie przedostania się treści jelitowej do jamy brzusznej rozwija się zapalenie otrzewnej, co skutkuje wystąpieniem niezwykle silnego bólu spoczynkowego o charakterze rozrywającym. Ból nasila się podczas ruchu, pod wpływem ucisku i przy wzroście ciśnienia w jamie brzusznej. Można zaobserwować twardość i silne napięcie brzucha (tzw. ostry brzuch).

Przy niedokrwieniu jelit konieczne jest natychmiastowe leczenie chirurgiczne. Operacja ma na celu przywrócenie krążenia w tętnicach krezkowych poprzez usunięcie zatoru lub wykonanie ominięcia niedrożnego fragmentu.

Jeżeli w jelicie rozwinęła się martwica, konieczne jest usunięcie obumarłego obszaru. Po operacji często wykonywany jest zabieg kontrolny (zwykle po 24 lub 48 godzinach), co ma na celu stwierdzenie żywotności tkanek pozostałego odcinka jelita.

Tylko w niektórych przypadkach lekarze decydują się na podjęcie leczenia naczyniowego, przewidującego podanie przez cewnik leku rozpuszczającego zakrzep. Nieraz możliwe jest też rozszerzenie tętnicy poprzez wszczepienie stentu.

Ból w okolicy pępka o charakterze stałym i gniotącym, który promieniuje do boku, obszaru krzyżowego lub narządów płciowych, może wskazywać na wystąpienie zagrożonego pęknięciem tętniaka aorty brzusznej.

Równolegle mogą pojawić się objawy wskazujące na niedokrwienie jelit. Jeżeli dojdzie do pęknięcia tętniaka, pojawiają się nagłe i silne dolegliwości bólowe, tachykardia, czyli przyspieszona akcja serca, zaburzenia lub utrata przytomności. Jeżeli tętniak pęknie do przestrzeni zaotrzewnowej, wystąpią objawy wstrząsu. Pojawi się też krwiak w okolicach krocza i moszny. Jeżeli pęknięcie nastąpi do jamy otrzewnej, wystąpi zwiększenie obwodu brzucha. Rzadziej dochodzi do pęknięcia do dwunastnicy, efektem czego jest silne krwawienie z przewodu pokarmowego.

Tętniak aorty brzusznej podlega leczeniu operacyjnemu, polegającemu na usunięciu zmienionego fragmentu aorty i wszczepieniu w tym miejscu protezy. Czasami stosowane jest też leczenie farmakologiczne, które spowalnia proces rozrastania się zmian, jednak nie chroni przed pęknięciem tętniaka aorty.

Ból w okolicy pępka u kobiety może mieć związek z owulacją. Dolegliwości są wtedy wywołane pęknięciem pęcherzyka Graffa. Ból pojawia się po prawej lub lewej stronie brzucha między 10. a 16. dniem cyklu. Zwykle ma charakter ostry i może trwać od kilku minut do wielu godzin.

Ból pod pępkiem i w podbrzuszu jest też częstym zjawiskiem towarzyszącym okresowi lub objawem zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS).

Jednak jeżeli ból brzucha w okolicy pępka pojawia się nagle i po obu stronach, może być objawem zapalenia przydatków. W przebiegu schorzenia dolegliwości mogą ulegać nasileniu w trakcie stosunku. Wśród objawów współwystępujących należy wymienić stan podgorączkowy lub gorączkę, ogólne osłabienie, biegunkę, a także nudności i wymioty, jeżeli w wyniku rozwoju stanu zapalnego doszło do podrażnienia otrzewnej.

Ból pępka w ciąży, który przypomina kolkę, najczęściej nie jest groźnym objawem. Dolegliwości bólowe mogą wynikać z ucisku, który na jelita i pęcherz wywiera powiększająca się macica.

Ból w okolicy pępka może być też wywołany przez inne czynniki. Często związany jest z występowaniem wzdęć i gazów, co może wynikać z nieprawidłowej diety, nadmiernego spożycia błonnika pokarmowego albo nietolerancji pokarmowych. Taka sytuacja często spowodowana jest dysbiozą, czyli zaburzeniami składu mikroflory jelitowej. Należy do niej również przerost bakteryjny w jelicie cienkim (SIBO), który towarzyszy m.in. chorobom autoimmunologicznym.

Do innych możliwych przyczyn bólu zlokalizowanego w śródbrzuszu należą:

• refluks żołądkowo-przełykowy,
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
• zapalenie dróg żółciowych,
• ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• kamica pęcherzyka żółciowego,
• ostre zapalenie wątroby,
• pęknięcie śledziony,
• ropień podprzeponowy,
• kolka nerkowa,
• zapalenie płuc,
• zawał serca,
• rak żołądka.

Ból w okolicy pępka nie zawsze wymaga podjęcia natychmiastowej interwencji chirurgicznej. W wielu sytuacjach lekarz jest w stanie rozpoznać wywołującą go dolegliwość lub chorobę wyłącznie na podstawie przeprowadzonego wywiadu z pacjentem, choć zazwyczaj przeprowadzane są też badania dodatkowe.

W trakcie wywiadu lekarskiego chory powinien określić charakter bólu, który może być ostry, przewlekły, kłujący, tępy, rozpierający lub ściskający. Konieczne jest precyzyjne wskazanie lokalizacji dolegliwości. Lekarz zapyta o czas występowania bólu – czy pojawia się po posiłku czy na czczo oraz czy towarzyszy spoczynkowi, czy aktywności fizycznej. W wywiadzie nie należy pomijać informacji na temat współwystępujących objawów. Jeżeli bólowi towarzyszy zgaga, trudności z przełykaniem, gorączka lub zaparcia, trzeba o tym powiedzieć lekarzowi.

Istotnym elementem rozpoznania choroby jest badanie fizykalne, w ramach którego wykonywane są:

• ocena palpacyjna brzucha, która pozwala to na stwierdzenie występowania guzów, wodobrzusza, przepukliny, bębnicy, blizn i bolesności uciskowej,
• osłuch brzucha, umożliwiający ocenę perystaltyki jelit
• ocena objawu Chełmońskiego (uderzenie prawego łuku żebrowego),
• ocena objawu Blumberga (powolne wpuklanie powłok brzusznych i gwałtowne zwolnienie ucisku), ocena objawu Goldflama (uderzenie okolicy pleców).

Jeżeli zajdzie taka konieczność, lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych, takich jak:

• morfologia krwi obwodowej
• stężenie mocznika i kreatyniny,
• stężenie glukozy,
• stężenie bilirubiny,
• aktywność enzymów wątrobowych,
• aktywność enzymów trzustkowych,
• badanie kału pod kątem obecności krwi utajonej.

Jeżeli zajdzie podejrzenie, że dolegliwości bólowe mają podłoże kardiologiczne, zlecone zostanie badanie EKG. Z kolei badanie obrazowe jamy brzusznej (USG) ma zastosowanie wtedy, gdy lekarz podejrzewa wystąpienie kamieni nerkowych lub w pęcherzyku żółciowym. Natomiast w celu potwierdzenia występowania wrzodów żołądka i dwunastnicy lub refluksu żołądkowo-przełykowego przeprowadzana jest gastroduodenoskopia.

ZOBACZ: Co to są probiotyki i jakie mają właściwości lecznicze?