Krew utajona w kale - na czym polega test na krew utajoną w kale, co wykazuje i jak go zinterpretować?

Krew utajona w kale (fecal occult blood test, FOBT) to specyficzne badanie, którego nie wykonuje się rutynowo w ramach profilaktycznej diagnostyki. Powinny istnieć specjalne wskazania, by je przeprowadzić - przynależność do grupy ryzyka lub konkretne objawy. Utrata krwi przez przewód pokarmowy jest do pewnego, niewielkiego stopnia zjawiskiem fizjologicznym. Formujące się masy kałowe lub pokarm przesuwający się w jelitach mogą powodować drobne otarcia błon śluzowych i mikroskopijne krwawienia. Ilość krwi wydalana ze stolcem jest jednak tak nieznaczna, że test na krew utajoną w kale nie powinien jej w ogóle wykrywać. Jeśli jest dodatni, oznacza to, że ze stolcem wydalone zostaje zbyt wiele krwi. "Krew utajona" nie zmienia makroskopowego wyglądu kału, dlatego nie widać jej gołym okiem i konieczne jest dodatkowe badanie laboratoryjne, by ją wykryć. W zwykłym profilaktycznym badaniu kału nie oznacza się krwi utajonej.

Aby wykryć utajoną krew w kale, stosuje się dwa typy testów - tradycyjny test gwajakolowy lub bardziej nowoczesne metody immunochromatograficzne. Rodzaj wykonywanej analizy zależy w większości od laboratorium, które ją wykonuje. Oba typy analiz różnią się nieco między sobą.

Testy gwajakolowe
Wymaga wizyty w laboratorium i analizy przez wykwalifikowanego technika. Test gFOBT polega na wykrywaniu w kale substancji o nawie peroksydaza hemoglobiny. Ta tradycyjnie stosowana metoda bywa zawodna i powoduje wiele wyników fałszywie dodatnich (gdy norma krwi w kale nie zostaje przekroczona, a test wykazuje, że została) - dotyczy to szczególnie pacjentów spożywających dużo pokarmów z peroksydazą (większość rodzajów mięsa, rzodkiewka, chrzan, brokuły, kalafior, pasternak). Testy gwajakolowe wykazują także wyniki fałszywie ujemne (nie wykrywają rzeczywistego krwawienia) u pacjentów suplementujących witaminę C. Test jest nieszczególnie czuły - wykrywa krew, której ilość przekracza 20 – 40 ml/d.

Testy immunochromatograficzne
To rodzaj testów paskowych, które można kupić w aptece i wykonać w domu. Wykrywają hemoglobinę. Są bardziej czułe, niż metoda gwajakolowa i nie wymagają wykluczania z diety niektórych składników. Na ich wynik nie mają też wpływu przyjmowane leki. Ten typ testu jest obecnie najbardziej popularny.

Test na krew utajoną w kale jest zlecany przy podejrzeniu chorób, których objawem są krwawienia z przewodu pokarmowego. Pozwala wykryć nawet nieduże krwawienia, dzięki czemu lekarz szybko ordynuje kolejne badania diagnostyczne, a rozwijająca się choroba może zostać prędko wykryta. Jeśli krew utajona w kale wykazuje wynik dodatni, zawsze zleca się dodatkowe testy. Jedną z poważnych chorób, przy których często pojawia się krwawienie do światła przewodu pokarmowego jest rak jelita grubego. Wczesne wykrycie nowotworu zwiększa stanowczo przeżywalność pacjentów. Bardzo często test wykonuje się też w diagnostyce przyczyn niedokrwistości - aby sprawdzić, czy przyczyną choroby nie jest krwawienie z wrzodów żołądka.

Krew utajona w kale to ważny element diagnostyki wielu chorób. Warto też raz do roku wykonywać je profilaktycznie po 50. roku życia. Istnieje kilka szczególnych wskazań do wykonania testu:

• Przynależność do grupy ryzyka raka jelita grubego (np. zachorowania w rodzinie).
• Niepokojące objawy ze strony układu pokarmowego (wzdęcia, zaparcia, biegunki, ból brzucha, ból podczas wypróżnienia, nieregularne wypróżnienia).
• Krwawe, ciemne, smoliste stolce.
• Problemy z przełykaniem.
• Nagła utrata masy ciała.
• Ogólne osłabienie organizmu.

O konieczności wykonania badania często decyduje lekarz, choć testy paskowe można z powodzeniem przeprowadzić w zaciszu własnej łazienki. To dobry sposób dla wszystkich tych, którzy znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka - kontrola nad stanem zdrowia bez konieczności regularnego bywania w przychodni. Osoby, których krewni chorowali lub chorują na raka jelita grubego powinny zacząć profilaktyczne badania już po 25. roku życia i powtarzać je co najmniej raz do roku.

Krew utajona w kale to badanie, które może wymagać specjalnego przygotowania, zwłaszcza gdy przeprowadzane jest metodą gwajakolową. Przede wszystkim, na 5 dni przed planowanym badaniem należy wyłączyć z diety wymienione wyżej, zawierające peroksydazę pokarmy. Należy też odstawić leki, które mogą wpłynąć na wyniki:
K

• was askorbinowy (witamina C - zaburza procesy chemiczne, na których podstawie test działa).
• Jodyna.
• Kwas borowy.
• Rreparaty żelaza.
• Kolchicyna.
• Niesteroidowe leki przeciwzapalne.
• Aspiryna (zwiększa ryzyko krwawień z błony śluzowej żołądka).

Na około 3 dni przed badaniem powinno się także zrezygnować z zabiegów stomatologicznych. Krwawienie z dziąseł sprawia, że część krwi zostaje połknięta, a następnie trafia do układu pokarmowego. Niestety, taka krew może zostać wychwycona przez test na krew utajoną i spowodować wynik fałszywie dodatni. Także krwawienie z nosa jest okolicznością, która sprawia, że z badaniem należy się wstrzymać. Próbki nie powinno się też pobierać u kobiet w trakcie miesiączki. Krew menstruacyjna także może przedostać się do pobranego kału. Wszystkie te środki ostrożności mają na celu zwiększenie szansy na uzyskanie wiarygodnych wyników.

Można spotkać się z zaleceniem przyjęcia leków na przeczyszczenie jeszcze przed pobraniem próbki. Nie jest to konieczne, co więcej, nie jest nawet zalecane. Nie służy w żaden sposób poprawie precyzji wyników, a może wręcz spowodować drobne uszkodzenia błon śluzowych i fałszywie dodatni wynik.

Test na krew utajoną w kale tradycyjną metodą wymaga pobrania próbki i oddania jej do laboratorium. Także testy paskowe wiążą się z naniesieniem próbki kału na pasek. Jak pobrać próbkę kału, by obniżyć ryzyko fałszywego wyniku? Przede wszystkim, stosując się do wszystkich podanych powyżej środków ostrożności. Do laboratorium zazwyczaj oddaje się próbki z trzech kolejnych stolców. Pomiędzy pobraniami należy przechowywać próbki w jałowych pojemnikach w lodówce. Nie można zanieczyścić ich moczem ani wodą. Testy paskowe, wykonywane w domu, należy powtarzać przez kolejne trzy dni, aby uzyskać możliwie miarodajne wyniki.

Krew utajona w kale daje wynik opisany jako dodatni lub ujemny. Ilość krwi wydalanej w kale u zdrowej osoby dorosłej nie powinna przekraczać 0,5 – 1,5 ml/d. Każda ilość powyżej górnej granicy może wskazywać na problemy zdrowotne. Niestety, w większości testy na krew utajoną nie wykrywają tak małych ilości.

Należy pamiętać, że wskazany przez test na krew utajoną w kale wynik dodatni nie świadczy jeszcze o chorobach układu pokarmowego. W tym badaniu dość często zdarzają się tak zwane wyniki fałszywie dodatnie (wykrywające zjawisko, które nie istnieje lub nie wynika z choroby). Zdarzają się także wyniki fałszywie ujemne, które wskazują na to, że wszystko jest w porządku, mimo istniejącego krwawienia w przewodzie pokarmowym.

Krew utajona w kale może mieć wynik dodatni lub ujemny. Jeśli wynik jest dodatni, oznacza to, że w stolcu znajduje się więcej krwi, niż powinno. Wynik ujemny to oznaka, że w stolcu nie wykryto krwi. Oba wyniki należy skonsultować z lekarzem, zwłaszcza gdy powodem skierowania pacjenta na badanie były odczuwane przez niego dolegliwości. Czasami test na krew utajoną trzeba powtórzyć, lub wykonać inne badania diagnostyczne. Jeśli badanie było przeprowadzone w domu, za pomocą kupionego w aptece testu, a jego przyczyną jest jedynie przynależność do grupy ryzyka, nie ma potrzeby zgłaszania lekarzowi wyniku ujemnego. Za to wynik dodatni należy koniecznie skonsultować.

O czym może świadczyć obecność krwi utajonej w kale?
Krew utajona w kale wskazuje nie tylko na raka jelita grubego, choć to w diagnostyce tego schorzenia najczęściej wykonuje się test. Istnieje wiele chorób i stanów wiążących się z krwawieniem do światła przewodu pokarmowego. Należą do nich szczególnie stany zapalne jelita grubego lub cienkiego, w tym także związane z wrzodami. Dodatni test na utajoną krew w kale może oznaczać takie choroby, jak:

• Rak jelita grubego, żołądka lub przełyku.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
• Celiakia.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna,
• Krwawienia z przełyku.
• Infekcje bakteryjne.
• Choroba wrzodowa.
• Refluks przełyku.
• Różnego rodzaju krwawiące, niegroźne guzki w przewodzie pokarmowym.

Krwawienia mogą też być wywołane długotrwałym przyjmowaniem leków, w tym np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Każde z tych schorzeń wymaga dodatkowej diagnostyki i podjęcia leczenia. Zaniedbane choroby układu pokarmowego mogą doprowadzić do rozpoczęcia procesów nowotworowych. Natomiast zbyt późno wykryty rak jelita grubego wiąże się z bardzo niekorzystnymi rokowaniami. Warto więc trzymać rękę na pulsie i wykonywać badania regularnie.

Należy też pamiętać, że dodatni wynik na krew w kale nie oznacza automatycznie ciężkiej choroby. Nie ma powodu do przedwczesnych obaw. Być może za wynik odpowiada dieta, przyjmowane leki lub przebyte krwawienie z nosa czy dziąseł. Dopiero trzykrotnie powtórzony test daje pewność, że krwawienie z przewodu pokarmowego występuje, a później rozpoczyna się dalsza diagnostyka.

Krew utajona w kale oznacza niepokojące zmiany w układzie pokarmowym. Aby przekonać się, co za nie odpowiada i czy oznaczają one poważną chorobę, wykonuje się bardziej zaawansowane badania diagnostyczne.

Kolonoskopia
Podczas badania do jelita grubego pacjenta wprowadza się endoskop. Za jego pośrednictwem lekarz może obserwować w czasie rzeczywistym stan układu pokarmowego oraz zmiany w jego budowie. Kolonoskopia jest częstym badaniem diagnostycznym zlecanym po tym, jak zostanie wykryta krew w kale. Do standardu diagnostyki raka jelita grubego wchodzą też powoli testy genetyczne wykrywające DNA komórek nowotworowych.

Sigmoidoskopia
Sigmoidoskopia przebiega podobnie do kolonoskopii, z wykorzystaniem endoskopu. Jest jednak mniej wszechstronna - pozwala zapoznać się jedynie z niewielkim fragmentem układu pokarmowego. Jest przydatna a wykrywaniu polipów, które również mogą krwawić i odpowiadać za obecność krwi utajonej w stolcu pacjenta.

RTG z kontrastem
Lekarz może również zlecić wykonanie badania RTG z kontrastem. Pacjent wypija specjalny roztwór, który pozwala uwidocznić zmiany w budowie przewodu pokarmowego, a następnie jest poddawany serii prześwietleń.

W diagnostyce krwawień z przewodu pokarmowego liczy się powtarzanie badań. Nie wszystkie choroby powodują stałe krwawienie, niektóre wywołują je jedynie okresowo. Współpraca z lekarzem pozwala szybko zdiagnozować wszelkie zaburzenia i podjąć niezbędne leczenie.

Jakie badania, które można wykonać samemu w domu?