Co to jest arnika?
Arnika, inaczej kupalnik, pomornik lub tranek, jest bylin z rodziny astrowatych. Znane jest ponad 30 gatunków arniki, spośród których największą estymą w ziołolecznictwie cieszą się arnika górska Arnica montana i arnika Chamissa Arnica chamissonis. Surowcem zielarskim są kwiaty (koszyczek arniki), choć wykorzystuje się także korzeń i ziele.
Arnika porasta górzyste tereny Europy i w Polsce roślina ta w stanie dzikim znajduje się pod ścisłą ochroną. Surowiec wykorzystywany w medycynie i kosmetyce pochodzi ze specjalnych upraw.
Charakterystyczne gwiaździste koszyczki kwiatowe w żółtym kolorze są zbierane na początku kwietnia. Unika się zbiorów podczas opadów deszczu, ponieważ wpływa on na obniżenie skuteczności właściwości leczniczych rośliny.
Przeczytaj więcej na temat:
Jakie właściwości ma arnika?
O zastosowaniu arniki wspominała już słynna XI-wieczna mniszka Hildegarda z Bingen, znana do dziś ze swojej wiedzy na temat ziołolecznictwa. Roślina jest jednak ceniona nie tylko w ziołolecznictwie europejskim, bo również w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej.
W koszyczkach kwiatowych arniki znajduje się olejek eteryczny oparty na kwasach tłuszczowych i alkanach, helenalina i podobne laktony seskwiterpenowe, a także bogactwo innych antyoksydantów, takich jak takich flawonoidy, kumaryny, kwasy fenolowe, triterpeny, sterole i karotenoidy. Arnika zawiera alkaloidy pirolizydynowe, loliolid, cholinę oraz garbniki. Natomiast substancja odpowiedzialna za charakterystyczną goryczkę to arnicyna.
Korzeń arniki wykorzystuje się głównie ze względu na dużo wyższą niż w kwiatach zawartość olejku eterycznego. Zawarte w nim fitosterole, arnicyna, a także eter metylowy tymohydrochinonu i eter kwasu izomasłowego florolu stanowią cenne składniki leczniczych wyciągów i nalewek.
Zobacz także:
Zastosowanie arniki w kosmetyce i leczeniu
Arnika jest ceniona za skuteczne działanie w problemach dotyczących układu krążenia oraz trudno gojących się ran. Zawiera składniki aktywne działające przeciwzapalnie, antybakteryjnie (m.in. w stosunku do gronkowca złocistego), przeciwgrzybiczo i antywirusowo. Hamuje zakażenia ran i wykazuje właściwości przeciwzakrzepowe. Aplikowana w postaci okładów z wyciągu lub naparu łagodzi efekty urazów mechanicznych, przyspieszając wchłanianie się siniaków i krwiaków oraz redukcję obrzęków.
Arnika bywa stosowana także wewnątrzustrojowo w postaci nalewki lub naparu. Przyjmowana doustnie poprawia krążenie, rozszerzając naczynia krwionośne (wieńcowe, mózgowe, obwodowe i skórne). Wspomaga ustępowanie nagromadzonych zastoin limfy, stymuluje diurezę i powoduje pobudzenie psychiczne. Natomiast w połączeniu z yerba mate, guaraną czy miłorzębem japońskim wspomaga także koncentrację oraz pamięć.
Przeczytaj również:
Arnika przyjmowana przed wysiłkiem podnosi wytrzymałość fizyczną. Zapobiega przedwczesnemu męczeniu się mięśni i chroni przed powstawaniem wysięków okołomięśniowych. Po wysiłku pozwala natomiast szybciej pozbyć się kwasu mlekowego oraz hamuje wydzielanie substancji odpowiadających za pojawienie się stanu zapalnego i tzw. zakwasów. Arnika pomaga także łagodzić objawy towarzyszące wysiłkowi u ludzi starszych, takie jak zadyszka, szum uszny czy zawroty głowy.
Wyciąg z arniki chroni białe ciałka krwi i hamuje wydzielanie enzymów odpowiadających za rozpad komórek. Przeciwdziała formowaniu się płytki miażdżycowej i agregacji krwinek, co chroni naczynia krwionośne przed tworzeniem się zakrzepów.
Arnika zawiera także inhibitory histaminowe wpływające na komórki tuczne (komórki odpornościowe zwane też mastocytami), dzięki czemu pomaga łagodzić nasilenie reakcji alergicznych. Przeciwuczuleniowe działanie arniki wzmacnia się w połączenie z rumiankiem oraz krwawnikiem.
Warto przeczytać również:
Na co pomaga maść z arniki, żel i nalewka?
- Maść z arniki – zawiera wyciąg z arniki i substancje pomocnicze. Stosuje się ją w leczeniu urazów, zwichnięć oraz stłuczeń. Maść z arniki wzmacnia naczynia włosowate, zmniejszając przepuszczalność ich ścianek, dodatkowo redukuje opuchliznę i bolesność. Maścią z arniki smaruje się siniaki, obrzęki i stłuczenia 2-4 razy na dobę.
- Żel z arniki – wyciąg stosuje się w formie wodnego żelu na siniaki, popękane naczynka na skórze ciała i twarzy, a także pod oczy w przypadku wybroczyn.
- Krem z arniki – dzięki zawartości wyciągu z arniki zapobiega pękaniu włosowatych naczyń krwionośnych i powstawaniu nieestetycznych „pajączków”, charakterystycznych dla cery naczynkowej. Jest on też składnikiem hydrolatów, kosmetyków typu serum czy maseczek.
- Nalewka z arniki – stosowana przede wszystkim do okładów na skórę po uprzednim rozcieńczeniu z wodą w stosunku 1:3. Nalewka z arniki może być wykorzystywana również do odkażania jamy ustnej w przypadku pleśniawek – wówczas rozcieńcza się ją w stosunku 1:10. Dr Henryk Różański zaleca także stosowanie wewnętrzne nalewki w ilości do 30 kropli dziennie (2 razy 15 kropli lub 3 razy 10 kropli).
Zawartość surowca w produktach aptecznych i kosmetycznych jest różna, jednak najczęściej zawierają one niewielką ilość arniki w postaci nalewki farmakopealnej. W sklepach zielarskich dostępny jest także kwiat arniki, z którego można samodzielnie przygotowywać zarówno napar, jak i nalewkę.
Domowe środki, które charakteryzują się wysoką skutecznością w leczeniu ran, siniaków czy odleżyn, to napar z arniki (1 łyżeczka arniki w 1 szklance wody) lub wyciąg octowy (pół szklanki arniki z 2,5 szklanki octu o temperaturze ok. 70 stopni Celsjusza, pozostawić do maceracji na 7 dni).
Polecamy również:
Kuracja arniką górką – środki ostrożności i przeciwwskazania
Chociaż arnika górska jest uważana za roślinę toksyczną, przy zastosowaniu na nieuszkodzoną skórę i krótki czas, lub doustnie po dużym rozcieńczeniu, nie stanowi poważnego zagrożenia zatruciem.
Przyjmowanie arniki doustnie jest niewskazane w przypadku kobiet w ciąży, karmiących, a także dzieci, młodzieży i seniorów. Nie należy też aplikować ją na długi czas i duże powierzchnie skóry.
Zastosowanie wyciągu lub nalewki z arniki w większej ilości lub nierozcieńczonej postaci może wywołać efekty uboczne takie jak:
- podrażnienie lub uszkodzenia skóry, jamy ustnej, przełyku i żołądka,
- wymioty, biegunka,
- wysypka,
- skrócenie oddechu,
- częstoskurcz serca,
- wysokie ciśnienie krwi,
- uszkodzenie narządów wewnętrznych,
- nasilone krwawienie,
- śpiączka i zgon.
Ponieważ związki aktywne zmniejszają krzepliwość krwi, nie powinno się przyjmować ich doustnie w połączeniu z lekami przeciwzakrzepowymi czy podobnie działających suplementami diety na bazie imbiru, czosnku czy żeń-szenia.
Planując rozpoczęcie kuracji arniką górską trzeba koniecznie wykonać próbę uczuleniową w kierunku alergii na kwiaty z rodziny astrowatych. Jeżeli arnika ma być przyjmowana doustnie, najlepiej sporządzić nalewkę samodzielnie, ponieważ dostępne w handlu produkty przeznaczone są wyłącznie do użytku zewnętrznego i przygotowywane często na skażonym alkoholu.
Nalewka z arniki nie może być stosowana bezpośrednio na uszkodzoną skórę, ponieważ może dojść do zaognienia i powstania stanu zapalnego – do gojenia ran używamy okładów z naparu z arniki lub wyciągu octowego rozcieńczonego wodą.
ZOBACZ: Rumianek dla skóry i włosów. Jakie ma właściwości?