Yerba mate, czyli ostrokrzew paragwajski – właściwości i przeciwwskazania. Jak parzyć i pić tę herbatę? Czy potrzeby jest specjalny zestaw?

Yerba, yerba mate, mate, ostrokrzew paragwajski – co jest czym?

Yerba mate to ziele mate, czyli otrokrzewu paragwajskiego, który rośnie w lasach Brazylii, Urugwaju czy Argentyny. Z jego liści i gałązek Indianie zwykli przygotowywać caá, napój serwowany w tykwie kalebasowej (mati), któremu jezuici nadali nazwę yerba mate.

Nazwa yerba jest zniekształconym słowem herba, oznaczające zioło, mate natomiast odnosi się do naczynia, którego właściwości wpływają na smak naparu. Rosnąca popularność napoju w ostatnich latach sprawiła, że susz i zestawy do jego parzenia można nabyć już nie tylko w sklepach zielarskich i z tzw. zdrową żywnością, ale nawet w supermarketach.

Dostępne w sprzedaży mieszanki liści i patyczków ostrokrzewu paragwajskiego różnią się swoim składem. Typowa yerba mate w 70 proc. składa się z liści, a reszta to patyczki. Można jednak znaleźć również mieszanki łączące te składniki w innych proporcjach. Im więcej liści, które zawierają największe nagromadzenie alkaloidów, tym silniejsze działanie pobudzające napoju. Dlatego amatorzy silnych wrażeń sięgają po yerba despalada, która w ogóle nie zawiera patyczków.

Herbata z yerba mate ma zielono-złocisty kolor i intensywny, gorzki smak, który często jest skutecznie maskowany za pomocą dodatków do suszu, takich jak naturalny aromat cytrynowy czy pomarańczowy.

Warto przy tym wspomnieć, że ostrokrzew paragwajski nie należy do rodziny Theaceae, tylko do Aquifoliaceae. Przygotowany z niego napar nie jest zatem herbatą, tylko herbatką lub napojem. Mimo to często nazywany jest herbatą paragwajską ze względu na podobny status ceremonialny przyrządzania.

Właściwości yerba mate

Yerba mate jest polecana ze względu na swoje działanie pobudzające i prozdrowotne. Zawdzięcza je wysokiej zawartości alkaloidów o podobnej budowie i działaniu, które stymulują ośrodkowy układ nerwowy oraz krążenie krwi, działając moczopędnie. Są to:

• kofeina – związek znany z nasion kawy (Coffea),
• teobromina – występuje w nasionach kakao (Theobroma cacao),
• teofilina – jest typowa dla herbaty, czyli liści Camellia sinensis; w mate występuje w niewielkich ilościach.

Ziele ostrokrzewu paragwajskiego obfituje też w inne bioaktywne związki, do których należą:

• polifenole, czyli dobroczynnych antyoksydantów, które zapobiegają m.in. niepożądanym mutacjom genetycznym, w tym wspomagające odporność flawonoidów (kwercetyna, rutyna, kempferol),
• saponiny, które usprawniają przemiany cholesterolu i działają przeciwzapalnie, odpowiadając za goryczkę napoju,
• składniki mineralne, m.in. magnez, potas, chrom, miedź, selen, cynk, krzem, mangan,
• witaminy, głównie wit. A, C, E, B1 i B2, niacyna i biotyna.

Napar z mate obniża poziom cholesterolu i glukozy we krwi, działając przeciwmiażdżycowo i przeciwcukrzycowo. Może też wspomagać układ odpornościowy i hamować rozwój niekorzystnych drobnoustrojów, np. wywołującej zatrucia bakterii E. coli czy grzybów powodujących łupież. Chroni też przed pasożytami pokarmowymi.

Spożywanie yerba mate przyspiesza procesy spalania tłuszczu, a także spowalnia proces opróżniania żołądka, przedłużając uczucie sytości po jedzeniu i zmniejszając się łaknienie. W powyższych powodów napój z ostrokrzewu paragwajskiego bywa stosowany w kuracjach odchudzających. Składnikami wspomagającymi redukcję nadmiernej masy ciała i obwód talii są kofeina i saponiny.

Zawartość kofeiny (nazywanej w tym przypadku także mateiną) znacznie przekracza ilości tej substancji obecnej w kawie, herbacie czy napojach energetyzujących. Jej dokładną ilość trudno jest oszacować, ponieważ zmienia się ona w zależności od wielu czynników – od składu suszu, przez sposób przechowywania, aż po metodę parzenia.

Napój przygotowywany z 50 g yerba mate zawsze zawiera powyżej 300 mg kofeiny, a zawartość maksymalna sięga 700 mg. Dla porównania: zawartość kofeiny w 50 g kawy to zaledwie 20 mg, a taka sama ilość herbaty ma jej tylko 5,5 g.

Dzienne spożycie kofeiny dla przeciętnego człowieka nie powinno przekraczać 400 mg, co oznacza, że jedno parzenie standardowej porcji mate to ilość maksymalna. Niektóre źródła zalecają przeliczanie spożywanej tej substancji w odniesieniu do ciężaru ciała, podając za bezpieczną ilość 3 mg kofeiny na 1 kg masy.

Zestaw do yerba mate – naczynie i bombilla

Aby uzyskać napój podobny do tego, jakim raczyli się Indianie, trzeba zaopatrzyć się w kilka podstawowych elementów. Po pierwsze: kubek do yerba mate. Naczynie zwane mate lub matero może być wykonane z różnych materiałów. Najbardziej pożądanym jest tykwa kalebasowa, naturalny pojemnik powstały po wysuszeniu owocu dzbaniwa kalebasowego lub naczynie wykonane z drewna palo santo. Zapewniają one dodatkowe nuty smakowe parzonego napoju. Kubki do yerba mate są też wytwarzane z metalu i ceramiki.

Drugim niezbędnym narzędziem jest bombilla, wykonywana z różnych metali łyżkorurka z sitkiem odcedzającym napar od roślinnych drobin. Aby ochłodzić docierającą do ust yerbę, w niektórych bombillach stosowane są specjalne pierścienie.

Osoby początkujące mogą jednak przygotować napój z mate w podobny sposób, jak herbatę, używając zwykłych kubków i sitka lub zaparzacza.

Warto wiedzieć, że używanie tykwy kalebasowej jako naczynia do yerba mate wzbogaca ceremoniał parzenia o dodatkowy element wstępny o nazwie curado. Jako że tykwa jest zdrewniałą osłoną owocu, może zawierać resztki miążs