Wścieklizna – objawy u ludzi. Jak dochodzi do zakażenia chorobą i jakie są tego konsekwencje? Szczepienia przeciw wściekliźnie

Justyna Śmigaruk
Wścieklizną można zarazić się podczas kontaktu ze śliną lub mózgiem chorego zwierzęcia, a także z padliną. Może to być każdy ssak, zarówno dziki, jak i domowy.
Wścieklizną można zarazić się podczas kontaktu ze śliną lub mózgiem chorego zwierzęcia, a także z padliną. Może to być każdy ssak, zarówno dziki, jak i domowy. https://www.gettyimages.com/sduben
Wścieklizna to choroba odzwierzęca przenoszona przez ssaki, głównie dzikie zwierzęta takie jak lisy, sarny, nietoperze czy gryzonie, która zagraża także psom i kotom. Zakażenie wirusem wścieklizny dotyka ośrodkowego układu nerwowego, a występowanie objawów u ludzi oznacza zwykle, że dla chorego nie ma już ratunku. Dlatego tak ważne są szczepienia przeciw wściekliźnie, stosowane u zwierząt dzikich i domowych, ocena ryzyka w przypadku pogryzienia oraz podanie odpowiednich leków, a przede wszystkim – profilaktyka infekcji.

Spis treści

Czym jest wścieklizna, czyli wodowstręt?

Wścieklizna jest chorobą wirusową ośrodkowego układu nerwowego, którą człowiek może zarazić się od ssaka będącego jej nosicielem. Należy więc do grupy antropozoonoz (chorób odzwierzęcych).

Inną nazwą wścieklizny jest wodowstręt – nazwa ta wzięła się od charakterystycznego objawu, występującego u około 50 proc chorych. Polega on na mimowolnych skurczach mięśni na widok lub dźwięk kapiącej wody, a także niechęci do przełykania śliny.

Wściekliznę u wszystkich ssaków powoduje wirus z rodziny Rhabdoviridae, występujący w 7 biotypach. Zwierzęta naziemne zarażają się głównie pierwszym biotypem, a powodem zakażeń nietoperzy są pozostałe biotypy wirusa wścieklizny.

Wirus wścieklizny na charakterystyczny kształt torpedy lub pocisku. Niszczy go wysoka temperatura, jest też mało odporny na promieniowanie słoneczne. Wykazuje za to odporność na niską temperaturę (w tym zamrażanie) oraz procesy gnilne, przez co źródłem zakażenia może stać się także padlina. Okres wylęgania się wynosi od 10 tygodni do ponad roku, w zależności od miejsca zakażenia.

Wścieklizna jest dla ludzi chorobą śmiertelną

Wirus wywołujący wściekliznę z miejsca zakażenia dostaje się do mięśni szkieletowych, gdzie ulega namnażaniu. Następnie przedostaje się do aksonów w neuronach i do rdzenia kręgowego oraz istoty szarej mózgu. Stamtąd włóknami zstępującymi (eferentnymi) przedostaje się do ślinianek i skóry, powodując objawy wścieklizny, które są podobne u wszystkich gatunków.

Wścieklizna to choroba śmiertelna – zgon chorego następuje najczęściej z powodu niewydolności krążeniowo-oddechowej. Osoba zarażona wścieklizną może zarazić innych ludzi lub zwierzęta innych gatunków, dlatego personel w trakcie opieki nad chorym musi zachować wzmożone środki bezpieczeństwa.

Przeczytaj także:

Wścieklizna u ludzi – liczba zachorowań w Polsce i na świecie

Wścieklizna to choroba występująca niemal na całym świecie. Za 99 procent przypadków wścieklizny odpowiadają bezpańskie psy.

W Polsce zdarzają się przypadki śmierci z powodu wścieklizny, choć nie są one powszechne. Obecnie zgon zdarza się raz na kilka lat, choć szczepienia przeciw wściekliźnie i surowicę po narażeniu podaje się znacznie częściej.

Od lat corocznie szczepi się około 7-8 tysięcy osób, w większości przypadków po kontakcie z lisem lub ze zwierzęciem domowym z potwierdzoną wścieklizną.

W latach 1985-2000 nie stwierdzono w Polsce ani jednego zgonu z powodu wścieklizny, po czym dwa kolejne przypadki zdarzyły się w latach 2000 oraz w 2002 r. Wtedy też rozszerzono na teren całego kraju akcję doustnej immunizacji wolno żyjących lisów, która na terenie zachodniej Polski była prowadzona od 1993 r. Stwierdzono w tym okresie liczbę ponad 1214 przypadków zachorowań u zwierząt, w tym 152 u tych domowych (połowa u kotów) oraz 890 lisów.

Już w 2009 r. w kraju wykryto tylko 8 przypadków wścieklizny, w tym 6 u lisów. W 2010 r. odnotowano 151 zachorowań wśród zwierząt, choć na szczęście od lat nie stwierdza się ich u ludzi. Nie należy jednak tracić czujności, ponieważ od początku roku choroba powróciła do Polski i do 22 czerwca 2021 r. odnotowano 22 przypadki wścieklizny u lisów na terenie województwa mazowieckiego. W związku z tym zaplanowano szczepienia ochronne lisów wolno żyjących w strefie ochronnej.

Wścieklizna – objawy u ludzi. Jak dochodzi do zakażenia chorobą i jakie są tego konsekwencje? Szczepienia przeciw wściekliźnie
Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie

Niektóre państwa na świecie skutecznie wyeliminowały wirusa wścieklizny przez program masowego szczepienia zwierząt, w nielicznych (np. w Malezji) nigdy nie występowała. Według danych WHO na całym świecie corocznie z powodu tej choroby umiera około 60 tysięcy osób, a 99 proc. tych śmiertelnych przypadków dotyczy Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Połowę stanowili mieszkańcy Indii, a około 40 proc ofiar miało mniej niż 15 lat.

Dowiedz się na temat:

Czy łatwo zarazić się wścieklizną? Możliwe drogi zakażenia

Wścieklizną można zarazić się podczas kontaktu ze śliną lub mózgiem chorego zwierzęcia, a także z padliną. Może to być każdy ssak, zarówno dziki, jak i domowy. W pierwszej grupie znajdują się głównie:

  • lisy,
  • sarny,
  • jenoty,
  • borsuki,
  • nietoperze,
  • zajęczaki,
  • gryzonie.

W drugiej znajdują się przeważnie psy i koty, choć ze względu na obowiązek szczepień znaczenie tej grupy w epidemiologii wścieklizny jest bardzo niewielkie.

Wścieklizną zarazić się można poprzez ugryzienie lub zadrapanie przez zarażone zwierzę, a także kontakt śliny zarażonego zwierzęcia z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą.

Warto wiedzieć, że zwierzęta chore na wściekliznę często zachowują się inaczej niż zdrowe. Te dzikie mogą np. nie bać się człowieka, dlatego przy takim spotkaniu nie należy się do nich zbliżać. Wścieklizna u ludzi nie pojawia się wskutek zjedzenia mięsa zakażonego zwierzęcia, ponieważ obróbka termiczna skutecznie niszczy wirusy z rodziny Rhabdoviridae.

Wszyscy kochamy zwierzęta, ale pamiętajmy, że mogą one przenosić groźne dla ludzi choroby. Sprawdź, jakie.

Choroby przenoszone przez koty i psy. Czym i jak można się z...

Objawy wścieklizny u ludzi. Których symptomów nie można lekceważyć?

Choć wścieklizna u ludzi w Polsce zdarza się niezwykle rzadko, nie wolno lekceważyć zagrożenia. Warto wiedzieć, jakie są objawy wścieklizny u człowieka. Przebieg choroby przyjmuje zazwyczaj dwie nieco różniące się postaci.

Po zarażeniu wirusem początkowo pojawiają się objawy ogólne:

  • uczucie mrowienia wokół miejsca ugryzienia,
  • gorączka,
  • ból w potylicy,
  • osłabienie i uczucie zmęczenia,
  • rzadziej – halucynacje i wymioty.

Objawy te są charakterystyczne dla okresu wylęgania się wirusa, gdy wędruje on z tkanek mięśniowych do rdzenia kręgowego i mózgu. Później następuje faza właściwa choroby. Objawy wścieklizny u człowieka mają postać ostrą (80 proc. przypadków to zapalenia mózgu) lub porażenną (tzw. cicha wścieklizna dotyczy 20 proc. chorych).

Objawy postaci mózgowej wścieklizny:

  • wodowstręt (ból wywoływany przełykaniem powoduje wstrzymywanie przełykania i ślinotok),
  • skrajna nadpobudliwość nerwowa (ataki szału, rozdrażnienie, niepokój, pobudzenie psychoruchowe na przemian z okresami spokoju),
  • zaburzenia czynności układu autonomicznego (ślinienie się, łzawienie, wzmożona potliwość, gęsia skórka, rozszerzenie źrenic, spontaniczne wytryski u mężczyzn),
  • zaburzenia rytmu serca,
  • aerofobia (ból mięśni oddechowych powoduje wstrzymywanie oddechu),
  • brak apetytu,
  • stopniowo narastające zaburzenia świadomości.

Objawy postaci porażennej wścieklizny:

  • stopniowo nasilające się osłabienie i porażenie mięśni,
  • paraliż czterokończynowy (tetraplegia),
  • porażenia mięśni twarzy,
  • fascykulacje (drobne drżenia mięśni),
  • zniesienie odruchów ścięgnistych,
  • sztywność karku.

Końcowa faza choroby w obu jej przebiegach wygląda tak samo. Chorzy na cichą wściekliznę przeżywają zwykle o kilka dni dłużej (średnio 10 dni) niż chorzy na postać mózgową (średnio 7 dni). Na krótko przed śmiercią chory zapada w śpiączkę. Zgon następuje zwykle z powodu niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Zobacz również:

Jak wykryć wściekliznę? Badania umożliwiające potwierdzenie choroby

Przypadki wścieklizny u ludzi w Polsce są na tyle rzadkie, że wielu lekarzy nie ma w ogóle styczności z osobami zakażonymi jej wirusem. Patogeny wywołujące chorobę nie są obecne we krwi, moczu ani kale. Można je wykryć w płynie mózgowo-rdzeniowym, a w późnym stadium choroby także w ślinie.

Diagnostyka wścieklizny jest bardzo trudna. Jej celem nie jest potwierdzenie wystąpienia choroby, tylko ocena prawdopodobieństwa jej wystąpienia. W skład procesu diagnostycznego wchodzą zwykle:

  • wywiad (pod kątem pogryzień i kontaktu z chorymi zwierzętami, a także objawów ogólnych),
  • obserwacja weterynaryjna zwierzęcia, które pogryzło człowieka lub pośmiertne badanie jego mózgu.

Obserwacja zwierzęcia trwa 15 dni. Wirus znajduje się w jego ślinie na 10-12 dni przed śmiercią, można więc założyć, że jeśli zwierzę dożyło końca kwarantanny, w momencie pogryzienia ślina nie była jeszcze zainfekowana.

Wścieklizna – leczenie surowicą i zastosowanie szczepionki na wściekliznę

Nie istnieje niestety test, który pozwalałby na wykrycie obecności wirusa przed wystąpieniem objawów. Nie ma też skutecznego leku na wściekliznę. Dlatego tak istotna jest ocena ryzyka.

Jeśli lekarz uzna, że istnieje ryzyko zarażenia i rozwoju choroby, stosuje się środki ochrony bierno-czynnej:

  • podanie surowicy (immunoglobuliny),
  • podanie 5 dawek szczepionki w ustalonym schemacie w ciągu 28 dni.

U osób zaszczepionych w ciągu ostatnich 5 lat wystarczy podać 2 dawki szczepionki. U tych, u których zadrapania czy rany są bardzo powierzchowne, stosuje się jedynie serię szczepień, bez podawania surowicy.

Bakterie odporne na antybiotyki stanowią rosnące zagrożenie dla zdrowia publicznego na całym świecie, w tym również w Polsce. Brak wrażliwości na dostępne leki sprawia, że bakterie (ale także wirusy, grzyby i pasożyty) nie dają się zwalczać, a geny tej odporności przekazują między sobą. Powodem jest nadużywanie i nieprawidłowe stosowanie antybiotyków i innych środków antymikrobowych oraz ich nadmiar w żywności i środowisku.Antybiotykooporne bakterie przyczyniają się do groźnych i śmiertelnych powikłań chorób zakaźnych, w tym zapalenia płuc, opon mózgowych, serca mięśniowego oraz innych układów i narządów. Powodują też śmiercionośną infekcję krwi w postaci posocznicy, czyli sepsy. Sprawdź, jakie bakterii odporne na antybiotyki są najbardziej niebezpieczne dla zdrowia Polaków.

Te bakterie są antybiotykooporne. Uwaga! Oto 6 najbardziej z...

Szczepienie na wściekliznę

Pierwsza szczepionka przeciw wściekliźnie pojawiła się w 1885 roku – wynalazł ją Ludwik Pasteur. Od tej pory wykonuje się profilaktyczne szczepienia zwierząt domowych, szczególnie psów, a także rozrzuca się szczepionki doustne w lasach i na polach.

Profilaktyczne szczepienie na wściekliznę zaleca się osobom, które wykonują sekcje zwłok dzikich, padłych zwierząt, a także podróżującym w rejony świata takie jak Azja, Afryka i Ameryka Południowa.

Sprawdź też:

ZOBACZ: Wścieklizna nadal groźna w Polsce – profilaktyka i postępowanie przy podejrzeniu zakażenia wirusem

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na stronazdrowia.pl Strona Zdrowia