Tasiemiec: uzbrojony, nieuzbrojony, bąblowcowy. Tasiemczyca i bąblowica: objawy i leczenie

Tasiemce to płazińce (robaki płaskie), które pasożytują wewnątrz organizmów kręgowców. Nie mogą żyć bez żywiciela. Mogą być nim zarówno zwierzęta, jak i ludzie. Człowiek zwykle jest ich żywicielem ostatecznym. Zdarza się, że może być także żywicielem pośrednim. W zależności od rodzaju różną się zarówno wyglądem, budową oraz rozmiarem. Jak je rozpoznać?

• Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium). Ma około 3 metrów długości,a do tkanek przyczepia się za pomocą haczyków i ssawek. Powoduje tasiemczycę lub w skrajnych przypadkach wągrzycę (larwy tasiemca rozwijają się wtedy w różnych narządach, najczęściej w mózgu, mięśniach lub w oczach).

  Najłatwiej jest się nim zarazić jedząc surowe, ewentualnie niedogotowane lub niedopieczone mięso wieprzowe lub dziczyznę. Może być niebezpieczny dla człowieka. Po przedostaniu się do krwiobiegu i zaatakowaniu konkretnych organów tworzy wągry, które mogą przetrwać nawet wiele lat. Zwykle powodują poważne konsekwencje dla zdrowia (często wywołują bóle brzucha lub objawy neurologiczne), ale mogą też samoistnie ulec zwapnieniu i obumarciu.

  Tasiemiec uzbrojony w mózgu może spowodować m.in. paraliż, zaburzenia osobowości oraz poważne uszkodzenie struktur mózgowych. Zwykle rozwija się w korze mózgowej i wywołuje obrzęki powodując wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

  Jeśli zaś pasożyt dotrze do narządu wzroku, to tasiemiec uzbrojony w oku może doprowadzić do zaburzeń widzenia, stanów zapalnych i poważnych problemów ze wzrokiem.

• Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata). Ma około 5 metrów długości (dorosłe osobniki mogą rozrosnąć się nawet do 10 metrów). Do ludzkiego organizmu może przedostać się po zjedzeniu surowego, niedogotowanego lub niedopieczonego mięsa wołowego. To właśnie te robaki płaskie najczęściej atakują człowieka i wywołują tasiemczycę, nie są jednak tak niebezpieczne jak tasiemce uzbrojone.

• Tasiemiec karłowaty (Hymenolepis nana) jest zdecydowanie mniejszy, za to nie występuje pojedynczo. Ma około 3-4,5 cm długości (zwykle nie więcej niż 2-8 cm). Do ludzkiego organizmu może przedostać się wtedy, jeśli spożyjemy produkty, na których były wydalone przez inną osobę jaja pasożyta. Zarazić się nim można także nie przestrzegając higieny osobistej, nie myjąc dłoni, nie dbając o czystość. Często narażone na kontakt z nim są małe dzieci, mieszkańcy akademików, internatów, zakładów opieki itp. Zwykle o jego obecności w organizmie świadczą takie objawy jak: biegunka, bóle brzucha, swędzenie w okolicach odbytu, poirytowanie i niepokój).

• Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobotrium latum)jest największym ze wszystkich pasożytów atakujących człowieka (może mieć nawet do 15 metrów długości). Najczęściej spotyka się go na półkuli północnej. Można się nim zarazić po spożyciu surowych ryb (przede wszystkim łososia, okonia, szczupaka i niektórych ryb słodkowodnych).

• Bąblowiec (tasiemiec bąblowcowy) powoduje bąblowicę (echinokokozę), czyli chorobę, która może się rozwijać u ludzi latami i często jest bardzo trudna do rozpoznania (może być śmiertelna). Człowiek jest żywicielem pośrednim bąblowca. Można się nim zarazić spożywając niewymyte owoce leśne, na których były pozostałości jaj tasiemca (wydalonych wraz z kałem np. lisów, kotów czy psów) lub jeśli nie wymyjemy rąk po głaskaniu zwierząt (niezbędne jest ich regularne odrobaczanie). Bąblowiec może zaatakować niemal każdy narząd, dlatego tak trudno go rozpoznać. Tasiemiec bąblowcowy może doprowadzić do niewydolności organu, który zaatakuje, a nawet do śmierci swojego żywiciela.

Jak się chronić przed tasiemcem bąblowcowym? Co robić, by nie zachorować na bąblowicę?

Tasiemce są obupłciowe. W każdym ich członie znajdują się zarówno męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze. Ich cykl rozwojowy jest procesem złożonym i wymaga obecności żywiciela pośredniego oraz ostatecznego. Jedynym żywicielem ostatecznym tasiemca uzbrojonego, nieuzbrojonego i bruzdogłowca szerokiego jest człowiek (przypadkowo może być także żywicielem ostatecznym tasiemca psiego i szczurzego). Jeśli chodzi o tasiemca karłowatego, to ludzie są ich głównymi (ale nie jedynymi) żywicielami.

Tasiemiec najłatwiej wnika do organizmu człowieka podczas spożywania zakażonej żywności lub nieprzegotowanej wody. Larwy tasiemca giną w temperaturze 56 stopni Celsjusza, dlatego tak ważna jest obróbka termiczna pokarmów, które przyjmujemy.

Duże znaczenie ma także dokładne płukanie owoców (zwłaszcza owoców leśnych) czy grzybów pod bieżącą wodą. Warto zwrócić uwagę na to, by podczas przygotowywania posiłków używać osobnych desek do krojenia mięsa i ryb. Podczas podróży lepiej unikać picia wody z nieznanych źródeł.

Niewskazane jest spożywanie surowego mięsa nieznanego pochodzenia. Po każdym kontakcie ze zwierzętami powinniśmy dokładnie wymyć ręce. Dbałość o higienę i częste mycie dłoni ma ogromne znaczenie w zapobieganiu zarażenia tasiemcami. Powinniśmy także zwracać uwagę na to, by regularnie odrobaczać nasze zwierzęta domowe.

Nie jest łatwo rozpoznać, czy w naszym ciele rozwija się tasiemiec. Zwykle można go zauważyć dopiero po pewnym czasie, kiedy zdąży się rozwinąć. Zdarza się, że fragmenty pasożyta (segmenty przypominające tasiemkę) można znaleźć w kale, podczas wydalania. Najczęściej symptomy świadczące o obecności tego tasiemca w organizmie pojawiają się u małych dzieci. To właśnie w ich przypadku tasiemczyca, czyli choroba wywoływana przez tasiemce, może być najbardziej niebezpieczna. Maluchy mogą skarżyć się na takie dolegliwości jak:

• nudności, wymioty, biegunka,
• bóle brzucha (o niezbyt dużym nasileniu),
• brak apetytu,
• utrata masy ciała,
• niedobory minerałów,
• osłabienie/odczuwanie zmęczenia,
• osłabienie.

Przy zarażeniu dorosłą postacią tasiemca uzbrojonego można nie odczuwać żadnych objawów. Pasożyt może rozwijać się w ludzkim organizmie przez długie lata. Niektóre dolegliwości świadczące o obecności tasiemca można łatwo pomylić z wieloma innymi dolegliwościami układu pokarmowego.

W przypadku zakażenia bruzdogłowcem szerokim może dochodzić do niedokrwistości (dzieje się tak dlatego, ponieważ tasiemiec wchłania witaminę B12).

Zarówno tasiemiec uzbrojony, jak i tasiemiec nieuzbrojony mogą wylęgać się około 10-14 tygodni. Zakażenie pasożytem można wykryć za pomocą podstawowego badania kału. Testy mikrobiologiczne wykonuje się na zlecenie lekarza i zwykle powtarza się je kilkukrotnie, by trafić na człon, dzięki któremu można rozpoznać, czy mamy do czynienia z tasiemcem uzbrojonym czy nieuzbrojonym. Zaleca się, aby zgłaszać się na badania diagnostyczne po zauważeniu fragmentów tasiemca w kale (zwykle przypominają tasiemkę).

Tasiemczycę mogą potwierdzić badania kału i krwi. Próbki stolca pobiera się trzykrotnie we wskazanych przez lekarza odstępach czasu. Morfologię z rozmazem wykonuje się pod kątem rozpoznania eozynofilii (podwyższonego poziomu eozynofilów będących rodzajem białych krwinek).

Jeśli dochodzi do wągrzycy, wskazane są dalsze, bardziej zaawansowane badania, które pozwalają na to, by wykryć ewentualne cysty lub zwapnienia.

Bąblowicę mogą wykryć badania obrazowe, badania krwi oraz tzw. badania materiału pooperacyjnego. Choroba najczęściej jednak jest rozpoznawana przypadkiem, np. podczas badań rentgenowskich czy USG jamy brzusznej. Do stwierdzenia obecności bąblowca w mózgu niezbędne jest wykonanie badania tomograficznego.

Pacjentów, którzy zgłaszają się na badania w celu wykrycia obecności tasiemca w organizmie, powinno się też przebadać na obecność innych pasożytów, a także m.in. choroby wrzodowej, zapalenia jelit, lambliozy czy zapalenia trzustki.

Jeśli zostanie u nas rozpoznana tasiemczyca, to zwykle wystarczy leczenie podstawowymi lekami przeciwpasożytniczymi (tj. prazykwantel, albendazol). Oprócz leczenia farmakologicznego możliwe są także metody chirurgiczne (terapie zależą od rodzaju tasiemca i ogólnego stanu pacjenta).

Poważniejsza sytuacja zachodzi w przypadku wągrzycy, w której leki przeciwpasożytnicze mogą nawet zaostrzyć objawy neurologiczne towarzyszące chorobie. Niektórym pacjentom zalecane są nawet operacje chirurgiczne.

Podobnie postępuje się w leczeniu bąblowicy. W zależności od postaci choroby można zalecać leczenie chirurgiczne lub farmakoterapię, która może trwać nawet 2 lata. Niestety nieleczona bąblowica może prowadzić do zgonu. Im wcześniej podejmiemy leczenie i rozpoznamy chorobę, tym większe mamy szanse na wyeliminowanie tego zagrożenia.

Źródło:

• E. Hadaś, M. Derda: „Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne”, Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Zagrożenie bąblowicą wielojamową (alweokokozą) dla ludzi w Polsce, Pracownia Parazytoz Zwierząt Domowych Instytutu Parazytologii im. W. Stefańskiego PAN w Warszawie, Katedra i Klinika Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Katedra Medycyny Tropikalnej i Parazytologii, Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej Akademii Medycznej w Gdańsku
• Jolanta Popielska, Magdalena Marczyńska, „Najczęstsze zarażenia pasożytnicze w Polsce”, Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUM, SPZOZ Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie