Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy i czas ich występowania. Zasady leczenia KZM i możliwe powikłania. Ile kosztuje szczepionka?

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba odkryta niespełna wiek temu. Pierwszy odnotowany przypadek zachorowania na KZM miał miejsce w 1932 r. Kilka lat później odkryto, że za tę chorobę odpowiadają przede wszystkim kleszcze, które są głównym rezerwuarem wirusa TBEV.

Co ważne, kleszczowe zapalenie mózgu na początku występowało wyłącznie na terenie dawnego ZSRR (głównie na Syberii). Jednakże już w latach 50. ubiegłego wieku przypadki tej choroby zostały odnotowane m.in. w Czechosłowacji.

Czytaj także: Kleszcze atakują cały czas. „Nie ma już bezpiecznej pory roku”. Rośnie liczba przypadków boreliozy i innych chorób przez nie wywołanych

Pierwszy przypadek kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce odnotowano w latach 40. minionego wieku w południowo-wschodniej części kraju. Obecnie istnieje obowiązek rejestrowania wszystkich przypadków tej choroby.

Czytaj także: Matka przekazała wirusa niemowlęciu wraz z mlekiem. Planujesz ciążę? Zaszczep się przeciw chorobie przenoszonej przez kleszcze

Najwięcej zgłoszeń kleszczowego zapalenia mózgu pochodzi z północno-wschodniej części Polski (woj. podlaskie i warmińsko-mazurskie). W Polsce odnotowuje się średnio ok. 150-250 przypadków KZM rocznie.

Czytaj: Alarm epidemiologów: dwa razy więcej zakażeń KZM i cięższy przebieg infekcji niż w ostatnich latach. Kleszczowe zapalenie groźne już teraz

Sezonowa aktywność kleszczy, która rozpoczyna się w marcu i trwa nawet do listopada, sprawia przy tym, że w miesiącach tych dochodzi do największej liczba zachorowań. Obserwowany wzrost przypadków kleszczowego zapalenia mózgu ma związek z ocieplaniem się klimatu.

Przyczyną kleszczowego zapalenia mózgu jest ukąszenie przez kleszcza będącego nosicielem wirusa TBVE (ang. tick-borne encephalitis virus). Patogen dostaje się do organizmu przez ślinę pasożyta podczas wysysania krwi.

Oprócz tego do zakażenia tym drobnoustrojem może dojść również przez spożycie surowego, niepasteryzowanego mleka i przetworów mlecznych, które pochodzą od zainfekowanych zwierząt hodowlanych.

Głównym rezerwuarem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu są dwa gatunki kleszcza: Ixodes ricinus i Ixodes persulcatus. Pierwszy z nich rozpowszechniony jest na całym kontynencie europejskim (w tym również w Polsce), a także w azjatyckiej części Turcji i Iranie. Natomiast drugi z nich występuje w głównej mierze w Azji – na Syberii, w Chinach i w Japonii.

Co ważne, same kleszcze i większość zakażonych wirusem kleszczowego zapalenia mózgu zwierząt nie choruje, a jedynie przez całe życie stanowi rezerwuar tych drobnoustrojów.

Kleszczowe zapalenie mózgu charakteryzuje się dwufazowym przebiegiem. Okres wylęgania się choroby trwa zwykle 7-14 dni od momentu ukąszenia przez zainfekowanego kleszcza lub 3-4 dni po wypiciu zakażonego mleka (lub zjedzeniu przetworu mlecznego).

Początkowo wirus namnaża się w skórze lub w ścianie jelit. W pierwszej fazie rozwoju kleszczowego zapalenia mózgu pojawiają się objawy grypopodobne.

Początkowe objawy kleszczowego zapalenia mózgu to przede wszystkim:

• osłabienie organizmu,
• uciążliwy ból głowy,
• złe samopoczucie,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• nudności i wymioty,
• bóle brzucha.
• nieznacznie podwyższona temperatura ciała (poniżej 38 stopni Celsjusza).

Po pierwszej fazie choroby następuje okres bezobjawowy, który trwa ok. tygodnia. U przeważającej większości osób zakażonych wirusem kleszczowego zapalenia mózgu następuje druga faza.

Jedynie u ok. 13-26 procent pacjentów po pierwszych objawach choroba całkowicie ustępuje. Istnieje również spora grupa zainfekowanych osób (ok. 40 proc.), u których od razu pojawia się druga faza KZM.

Objawy drugiego stadium kleszczowego zapalenia opon mózgowych to zwłaszcza:

• nagła i wysoka gorączka (ok. 40 stopni Celsjusza),
• złe samopoczucie,
• nudności i wymioty,
• światłowstręt,
• zaburzenia widzenia: podwójne widzenie i oczopląs,
• sztywność karku
• spadek ciśnienia krwi,
• zaburzenia świadomości (w skrajnych przypadkach jej utrata)..

Wirus kleszczowego zapalenia mózgu może zająć ośrodkowy układ nerwowy, co może skutkować zapaleniem rdzenia kręgowego, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, a także opon oraz mózgu.

Objawów kleszczowego zapalenia mózgu nie należy bagatelizować, ponieważ choroba ta może nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.

Do powikłań odkleszczowego zapalenia mózgu i opon mózgowych należą przede wszystkim:

• trwałe niedowłady kończyn górnych lub dolnych,
• uszkodzenie nerwów,
• uszkodzenie słuchu,
• zaburzenia psychiczne (nerwica, depresja),
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• nadmierna drażliwość i nieuzasadniona agresja.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania kleszczowemu zapaleniu mózgu jest szczepienie. Warto się zaszczepić przeciw drobnoustrojom wywołującym tę chorobę, ponieważ do tej pory nie wynaleziono na nią skutecznego lekarstwa.

[ct]Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu polega jedynie na podawaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które łagodzą dotkliwość objawów tej choroby. [/cyt]

W Polsce dostępne są dwa typy szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Zawierają one wirusa TBVE odmiany centralnoeuropejskiej. Cena jednej dawki wynosi 100-130 zł.

Szczepionki te polecane są przede wszystkim osobom, które w szczególności narażone są na ukąszenie kleszczy, do których należą w szczególności:

• pracownikcy leśni,
• wojskowi na poligonach,
• turyści pieszy,
• harcerze,
• dzieci i młodzieży uczęszczający na kolonie.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu chroni przed tą chorobą przez ok. 3 lata. Należy wykonać je zimą albo wczesną wiosną.

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu obejmuje podanie 3 dawek szczepionki w określonych odstępach czasowych. Druga dawka podawana jest ok. 1-3 miesiące po pierwszej, a trzecia – 5-12 miesięcy po drugiej (albo 9-12 miesięcy, zależnie od rodzaju preparatu). W określonych przypadkach możliwe jest podanie drugiej dawki po upływie 2 tygodni od pierwszej.

Szczepionki te charakteryzują się wysoką skutecznością, w szczególności u osób po 65. roku życia. Przy czym nie należy je podawać wszystkim. Wśród przeciwwskazań można wymienić m.in. reakcję anafilaktyczną występującą po szczepieniu, chorobę z towarzyszącą gorączką, nasiloną reakcję alergiczną na substancje, które wchodzą w skład szczepionki.

Podejrzenie kleszczowego zapalenia mózgu wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem, a ze względu na wysoki stopień zaraźliwości choroby konieczna jest izolacja chorego.

Osobie z objawami mogącymi wskazywać na KZM wykonuje się badanie na obecność przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi TBVE i analizę płynu mózgowo-rdzeniowego.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu jest wyłącznie objawowe i polega ono na stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, zbijaniu gorączki, zmniejszaniu obrzęku mózgu i stałym uzupełnianiu niedoborów wody.

Zarówno borelioza, jak i kleszczowe zapalenie mózgu to choroby, którymi można zarazić się przez ukąszenie kleszczy. Pierwsza z tych chorób w początkowej fazie rozwoju manifestuje się przede wszystkim objawami skórnymi, w tym m.in. rumieniem wędrującym.

Inne, mniej powszechne choroby odkleszczowe to:

• tularemia, której głównym objawem jest obrzęk węzłów chłonnych,
• erlichiozy, które są grupą ostrych, zakaźnych chorób odzwierzęcych,
• babeszjoza, która zazwyczaj ma charakter bezobjawowy; niekiedy mogą pojawić się symptomy grypopodobne,
• dur powrotny, który przenoszony jest nie tylko przez kleszcze, ale również przez wszy odzieżowe,
• gorączka plamista, nazywana również durem kleszczowym, która charakteryzuje się wysoką gorączką i różnopostaciową wysypką skórną.