Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu – kto i kiedy powinien się szczepić, schemat dawkowania i skutki uboczne

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. W większości przypadków źródłem infekcji jest ukąszenie przez zakażonego kleszcza, jednak do zakażenia może również dojść w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka i innych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt.

Okres wylęgania się choroby, czyli czas od ukąszenia do pojawienia się pierwszych dolegliwości, może trwać dłużej od 4 do 28 dni, choć zwykle jest to ok. 7 dni.

Czytaj także: Matka przekazała wirusa niemowlęciu wraz z mlekiem. Planujesz ciążę? Zaszczep się przeciw chorobie przenoszonej przez kleszcze

Kleszczowe zapalenie mózgu przebiega dwufazowo. Pierwsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu przypominają dolegliwości związane z grypą i są to:

• osłabienie,
• ból głowy,
• ból mięśni,
• ból gałek ocznych,
• nudności,
• wymioty,
• ból brzucha,
• niewysoka gorączka.

Po około tygodniu wszystkie te objawy jednak mijają. U części pacjentów może nie dojść do rozwoju drugiej fazy choroby, ale to rzadkie przypadki.

Czytaj: Alarm epidemiologów: dwa razy więcej zakażeń KZM i cięższy przebieg infekcji niż w ostatnich latach. Kleszczowe zapalenie groźne już teraz

W drugiej fazie choroby najczęściej następuje zajęcie ośrodkowego układu nerwowego pacjenta. W związku z tym może on zachorować na:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie mózgu,
• zapalenia rdzenia kręgowego.

W efekcie wielu pacjentów doświadcza trwałych powikłań neurologicznych, a w niektórych przypadkach kleszczowe zapalenie mózgu prowadzi nawet do zgonu.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, a w dużym uproszczeniu po prostu szczepionka przeciw kleszczom, jest preparatem inaktywowanym, czyli nie zawiera żywych patogenów. Podaje się ją w celu nabycia przez organizm czynnej odporności przeciw wirusom wywołującym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu.

Szczepionka na kleszcze jest dostępna w dwóch wersjach: dla dorosłych oraz dla dzieci. W tym drugim przypadku zawiera ona o połowę mniejszą dawkę wirusa KZM. Szczepienie najlepiej jest wykonać zimą albo wczesną wiosną, gdy ryzyko ukąszenia przez kleszcza jest znikome.

Inną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest borelioza, szczepionka na to schorzenie jednak nie istnieje. Gdy jest więc mowa jest o szczepionce przeciw kleszczom, chodzi o preparat chroniący wyłącznie przed kleszczowym zapaleniem mózgu.

Na kleszczowe zapalenie mózgu może (i powinien) zaszczepić się każdy, kto przebywa w miejscach zagrożonych występowaniem kleszczy. Dotyczy to również dzieci po pierwszym roku życia.

Do grupy osób, którym szczepienie przeciw KZM jest szczególnie zalecane, należą:

• mieszkańcy terenów endemicznie zagrożonych chorobą,
• rolnicy,
• osoby pracujące na terenach leśnych, np. przy wycince lasu,
• funkcjonariusze straży pożarnej i granicznej,
• wojskowi stacjonujący na terenach leśnych,
• osoby często uprawiające turystykę pieszą i rowerową,
• grzybiarze.

Aby szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu było skuteczne i zapewniało faktyczną ochronę, należy przyjąć 3 dawki szczepienia pierwotnego oraz dawki przypominające.

Standardowy schemat szczepienia przeciw KZM zakłada podanie drugiej dawki w okresie od 1 do 3 miesięcy po tej pierwszej. Natomiast ostatnia powinna zostać wstrzyknięta w czasie od 9 do 12 miesięcy po podaniu drugiej. W tym przypadku pierwsze szczepienie przypominające trzeba wykonać po 3 latach, natomiast kolejne co 3 lata u osób powyżej 50. roku życia oraz co 5 lat u pacjentów mających 12-49 lat.

Schemat skrócony szczepienia zakłada natomiast podawanie szczepionki w cyklu 0-7-21 dni. Wówczas szczepienie przypominające podawane jest w okresie 12-18 miesięcy, a kolejne – tak jak w schemacie standardowym.

Ponieważ szczepienie przeciw KZM nie należy do szczepień obowiązkowych, jest ono pełnopłatne. Jego koszt wynosi 70-130 złotych.

Podanie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu powoduje skutki uboczne. Do najczęstszych z nich należą:

• ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia szczepionki,
• osłabienie i senność,
• brak apetytu,
• zawroty głowy,
• ból głowy
• ból mięśni,
• dolegliwości grypopodobne,
• gorączka,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• bóle stawowo-mięśniowe w obrębie karku.

Takie dolegliwości mogą się utrzymywać do 3 dni i ustępują samoistnie. U większości pacjentów pojawiają się one głównie po podaniu pierwszej dawki szczepionki.

Bardzo rzadko mogą się również pojawić poważniejsze objawy uboczne podania szczepionki, takie jak m.in.:

• powiększenie węzłów chłonnych,
• ziarniniak,
• szum w uszach,
• drgawki,
• drętwienie kończyn,
• zaburzenia neurologiczne,
• reakcje alergiczne,
• czasowa trombocytopenia,
• chwiejny chód,
• zapalenie nerwów,
• niespecyficzne zaburzenia widzenia,
• sztywność mięśni,
• zaostrzenie chorób autoimmunologicznych.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu nie zawsze może zostać podana. Lekarz powinien podjąć decyzję o wstrzymaniu szczepienia w sytuacji, gdy pacjent:

• wykazuje nadwrażliwość na jakikolwiek ze składników szczepionki,
• jest uczulony na białko kurze lub formalinę,
• po poprzednim podaniu szczepionki pojawiły się reakcje uczuleniowe,
• podanie wcześniejszej dawki wywołało działania niepożądane (zwłaszcza odczyny poszczepienne),
• pacjent jest w ostrej fazie choroby, którą należy leczyć,
• minęło mniej niż 2 tygodnie od zakończenia choroby.

ZOBACZ: W Polsce pojawił się nowy gatunek kleszcza. Może to mieć związek z ociepleniem klimatu. Ekspert: Dorota Dwużnik, Zakład Parazytologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego