Uzależnienia behawioralne: pracoholizm, zakupoholizm i fonoholizm. Sprawdź, jakie leczenie uzależnień behawioralnych jest najskuteczniejsze!

Leczenie uzależnień behawioralnych polega na psychoterapii, która niekiedy wspomagana jest przez farmakoterapię.

Twórcą pojęcia „uzależnienia behawioralne” jest Otto Fenichel, który użył go po raz pierwszy w latach 40. ubiegłego w wieku. Natomiast za popularyzatora tej idei można uznać Stantona Peele, a także Aviela Goodmana (twórcę kryteriów pomocnych przy diagnozie uzależnień behawioralnych). W niektórych opracowaniach naukowych terminu „uzależnienia behawioralne” używa się wymiennie z terminem „zaburzeń nałogowych”. Pod tymi pojęciami kryje się proces, polegającym na nieustannym odtwarzaniu tej samej czynności nie w celu przyjemności, a raczej w celu ukojenia cierpienia wewnętrznego. Osoba, która jest uzależniona, powtarza określone zachowania, mimo że mają one negatywny wpływ na jej życie. Przy diagnozowaniu uzależnień behawioralnych, lekarze posiłkują się określonymi kryteriami:

• Niemożność oparcia się pokusie do określonej czynności.
• Odczuwanie napięcia przed rozpoczęciem określonego zachowania.
• Poczuciu przyjemności i ulgi przy wykonywaniu konkretnej czynności.
• Nieudolnej próby ograniczenia, kontrolowania lub zaprzestania wykonywania czynności.
• Zatracanie się i utrata kontroli nad określonym zachowaniem.
• Zaniedbywanie obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych z powodu wykonywania określonej czynności.
• Kontynuowanie czynności mimo negatywnych konsekwencji.
• Odczuwanie silnego niepokoju w przypadku, gdy niemożliwe jest podjęcie zachowania.

Wysłuchaj podcastu stronyZDROWIA
Dr Magdalena Flaga-Łuczkiewicz, lekarz specjalista psychiatra, Centrum Terapii Dialog mówi o chorobach psychicznych w naszym społeczeństwie oraz radzi, kiedy i gdzie szukać pomocy, jeśli zauważamy zaburzenia psychiczne u siebie lub kogoś bliskiego.

W rozpoznaniu uzależnień behawioralnych pomocne są także kryteria opracowane w 1997 r. przez Marca Griffithsa, który wyłożył je podczas spotkania Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego. Mowa tu o:

• Dominacji: dla osób uzależnionych określona czynność zajmuje najważniejsze miejsce w życiu. Spycha na dalszy plan obowiązku rodzinne, społeczne i zawodowe.
• Zmianie nastroju: osoby uzależnione są podekscytowanie i oderwane od reszty rzeczywistości podczas wykonywania określonej czynności.
• Tolerancja: osoby uzależnione poświęcają coraz więcej czasu na wykonywanie określonej czynności.
• Objawy abstynencyjne: osoby, które są uzależnione od konkretnej czynności, podczas chwilowej niemożności jej wykonywania są zirytowane i popadają w stan depresyjny.
• Konflikty – osoby uzależnione łatwo popadają w konflikty interpersonalne i intrapsychiczne.
• Nawrót – osoby uzależnione mają tendencję do nieustannego podejmowania określonego zachowania, mimo podjętych prób zrezygnowania z danej czynności.

Uzależnienia behawioralne są grupą bardzo różnorodnych zaburzeń psychicznych, co poniekąd wymusza tworzenie indywidualnych mechanizmów pomocowych. Wówczas, gdy zauważymy u siebie konkretny problem, to pierwsze kroki powinniśmy skierować do psychologa i psychiatry. Po postawieniu diagnozy zazwyczaj konieczne jest podjęcie psychoterapii uzależnień, ukierunkowanej na uświadomienie pacjenta o mechanizmach chorobowych. Oprócz tego bardzo ważne jest nauczenie osoby uzależnionej alternatywnych metod radzenia sobie z sytuacjami stresogennymi. Pomocne w leczeniu uzależnień behawioralnych mogą być także grupy samopomocowe np. Anonimowych Pracoholików czy Anonimowych Zakupoholików. Środkiem wspomagającym leczenie psychoterapeutyczne może być farmakoterapia, która powinna być ukierunkowana na uśmierzenie objawów fizycznych.

Pracoholizm (uzależnienie od pracy) to jedno z najpopularniejszych uzależnień behawioralnych. Objawia się on obsesyjną i niemożliwą do opanowania potrzebą pracowania, mimo że konsekwencją takiego zachowania jest: brak snu i odpoczynku, a także zaniedbywanie rodziny. Pojęcie pracoholizmu zostało zaproponowane w 1971 r. przez Wayne'a Oatesa, który specjalizował się w psychologii religii. Pracoholizm może być wyrazem: ucieczki od problemów osobistych i chęcią bycia najlepszym. Na to zjawisko najbardziej narażone są osoby z kompulsywną osobowością. Pracoholik to osoba, która nie potrafi oddzielić pracy od życia prywatnego. Charakterystyczne cechy pracoholizmu to:

• Systematyczne zabieranie części pracy do domu lub chętne zostawanie po godzinach.
• Ciągłe myślenie o pracy (nawet w czasie wolnym).
• Zaniedbywanie rodziny i przyjaciół.
• Brak hobby.
• Zatracanie się w pracy (nieodczuwanie upływu czasu).
• Stawianie pracy na pierwszym miejscu.
• Perfekcjonizm połączony z ciągłym niezadowoleniem z pracy.
• Rezygnowanie z urlopu.
• Poczucie dyskomfortu podczas dni wolnych od pracy.

Konsekwencje pracoholizmu mogą być bardzo poważne, najczęstszą z nich jest wyczerpanie psychiczne, a zaraz po nim plasuje się zachwianie równowagi psychicznej. Oprócz tego pracoholicy mogą cierpieć na bezsenność, wrzody żołądka, zaburzenia nerwicowe, zaburzenia seksualne, a także choroby układu krążenia.

Zakupoholizm, nazywany również shopoholizmem, jest częstym uzależnieniem behawioralnym. Polega on na obsesyjnym dokonywaniu niepotrzebnych zakupów w celu uśmierzenia cierpienia wewnętrznego. Problem ten dotyczy w głównej mierze kobiet. Zakupoholik to osoba, dla której zakupy są sposobem na poprawę nastroju i redukcję stresu. U takich osób w trakcie zakupów pojawia się euforia, a po nich – wstyd i poczucie winy. Jedną z konsekwencji zakupoholizmu jest nadszarpnięcie relacji rodzinnych oraz problemy finansowe z powodu zadłużania się. Zakupoholizm można zdiagnozować wówczas, gdy wystąpią takie objawy, jak:

• Przymus dokonywania zakupów.
• Utrata kontroli na zakupach.
• Poczucie euforii podczas dokonywania zakupów.
• Problemy finansowe z powodu niekontrolowanych zakupów.

Jedzenie kompulsywne jest uzależnieniem behawioralnym, polegającym na występowaniu napadów niekontrolowanej konieczności zjedzenia obfitego posiłku. Podłożem tego zaburzenia nawykowego są problemy emocjonalne, a nie, jakby mogło się wydawać, poczucie głodu. Charakterystyczne objawy kompulsywnego objadania się to:

• Tymczasowa i często powtarzalna utrata kontroli nad spożywaniem.
• Jednorazowe spożywanie bardzo obfitych posiłków mimo braku poczucia głodu.
• Jedzenie w samotności, w celu zamaskowania swojego problemu.

Problem jedzenia kompulsywnego jest złożony i ma podłoże emocjonalne. Osoba, która zmaga się z tym problemem zazwyczaj podczas sytuacji stresogennej lub trudnej pod względem emocjonalnym, sięga po jedzenie i w ten sposób radzi sobie ze stresem.

Uzależnienie od telefonu komórkowego, nazywane w skrócie fonoholizmem, jest powszechnym i często bagatelizowanym zjawiskiem. Objawia się ono nadmiernym i niekontrolowanym korzystaniem z telefonu komórkowego. Jedną z konsekwencji takiego zachowania są problemy ze wzrokiem. Oprócz tego osoby uzależnione mogą uskarżać się na: bóle mięśniowe, a także problemy psychiczne i emocjonalne.

Źródła:

1. Leonek-Kuleta B., Uzależnienie od czynności – zdefiniowanie pojęcia, specyfika problemu oraz kierunki diagnozy. Narkomania. 2017; 57:13-18.
2. Jarczyńska J., Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży. Bydgoszcz 2014. ss. 197.