Rozszerzanie diety niemowlaka – zasady i zalecane produkty. Jak powinna wyglądać dieta niemowlaka?

Aktualne, oparte na wynikach badań naukowych zalecenia dotyczące rozszerzania diety niemowlaka opracowane zostały w 2014 roku przez Sekcję Żywieniową Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci [1]. Są one częścią składową tak zwanego programu metabolicznego zalecanego przez specjalistów do spraw żywienia kobietom w czasie ciąży i karmienia piersią oraz w pierwszych latach życia dziecka. Program metaboliczny opracowany został z myślą o zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym, takim jak: miażdżyca, nadwaga i otyłość, choroby nowotworowe oraz choroby układu sercowo-naczyniowego i alergii.

Rozszerzanie diety niemowlaka to kilkumiesięczny proces, który należy rozpocząć w odpowiednim momencie życia maluszka. Podstawowa zasada w odniesieniu do niemowląt mówi, że do 6. miesiąca życia powinny być karmione wyłącznie mlekiem. Najkorzystniej jest, aby było to mleko matki, ale jeśli nie jest to możliwe, zalecane jest mleko modyfikowane.

U niemowląt niekarmionych piersią rozszerzanie diety może rozpocząć się już w 17. tygodniu życia, czyli po ukończeniu 4. miesiąca. Rozszerzanie diety niemowlaka karmionego piersią, wskazane jest dopiero po zakończeniu 6. miesiąca życia, czyli w 24. tygodniu życia, jednak nie później niż w 26. tygodniu.

Po ukończeniu 6. miesiąca życia dieta niemowlaka oparta wyłącznie o mleko nie zapewnia mu wszystkich niezbędnych składników odżywczych, których potrzebuje do prawidłowego rozwoju. Niedoborowe staje się m.in. żelazo, witamina D i wapń. Od 6. do 8. miesiąca życia zgodnie z zaleceniami WHO niemowlę częściowo karmione piersią powinno otrzymywać 2–3 posiłki uzupełniające. Po ukończeniu 9. miesiąca i do 24. miesiąca zalecenia mówią o 3–4 posiłkach uzupełniających i 1–2 przekąskach. W przypadku niemowląt karmionych sztucznie wskazuje się na 4–5 posiłków uzupełniających i 1–2 przekąski.

Rozszerzanie diety niemowlaka o nowe pokarmy powinno być rozpoczęte od podawania go łyżeczką, a nie przez smoczek. Od 6. do 8. miesiąca dziecko jest już w stanie samodzielnie pobrać pokarm z łyżeczki. Wskazuje na to wypychanie języka z ust, zwiększone zainteresowanie pokarmem i wyciąganie rączek w kierunku jedzenia.

Rozszerzanie diety niemowlaka (w 4. lub 6. miesiącu) rozpoczynamy od podania warzywnych zup typu krem, musów z warzyw i owoców, czykleiku z owsianki lub jaglanki. Należy zaczynać od podawania warzyw, czyli produktów o bardziej wymagającym smaku, niż słodkie owoce. Jeśli od małego dziecko zostanie przyzwyczajone do smaku słodkiego, później może nie chcieć jeść warzyw! Co ważne, podawanie warzyw może wymagać nawet 15 prób! Nie należy się jednak poddawać. Rozszerzajjąc dietę można podawać niesłodzone napoje w tzw. kubku niekapku, tak by niemowlę nauczyło się z niego pić. Zupki dla niemowląt, kisiel dla niemowlaka i kleiki powinny być podawane łyżeczką. Wprowadzając nowy pokarm, należy kontynuować podawanie wcześniej wprowadzonych.

Po ukończeniu 8. miesiąca można rozszerzyć dietę niemowlaka, wprowadzając drobno posiekane miękkie produkty, tak aby dziecko wyrabiało odruch żucia i gryzienia. Warto podawać pokarm bezpośrednio do rączki, bawiąc się przy tym kształtem jedzenia, np. raz podać jabłko pokrojone w paseczki, a raz w kostkę, innym razem w plasterki.

Po ukończeniu 12. miesiąca dziecko jest już w stanie samodzielnie żuć i gryźć pokarm. Można wówczas rozpocząć podawanie małych porcji pokarmów z rodzinnego stołu, pod warunkiem, że nie będą mocno przyprawione solą. Dzieci lubią curry, paprykę słodką, pieprz, zioła. Do 12. miesiąca życia należy stopniowo ograniczać porcje mleka w diecie dziecka, tak by po skończeniu roku dieta niemowlaka zawierała jedynie 2–3 jego porcje dziennie.

Ważna zasada rozszerzania diety niemowlaka polega na tym, że to dziecko samo ma decydować, czy i ile zje danego produktu – nie należy karmić go na siłę. Rodzic natomiast decyduje, co poda dziecku.

Rozszerzanie diety niemowlaka ma na celu zapoznanie go z nowymi smakami i teksturami, zupełni innymi niż płynne mleko. W pierwszej kolejności należy podawać jedzenie w małej ilości (3–4 łyżeczki) zmiksowane na papkę lub purée. W późniejszym czasie można podawać je rozgniecione widelcem lub pokrojone, by dziecko uczyło się gryzienia i żucia.

Najlepiej zacząć rozszerzanie diety niemowlaka od podawania purée z warzyw, a dopiero potem z owoców. Następnie może to być kleik zbożowy przygotowany z ryżu, kaszy jaglanej, lub płatków owsianych. Po 8. miesiącu świetnym pomysłem będzie domowy kisiel dla niemowlaka przygotowany na soku owocowym 100 procent, który należy podrzać i zagęścić bezglutenową mąką ziemniaczaną. Produkty zawierające gluten można podawać po 4. miesiącu życia, co ważne powino to nastąpić zanim dziecko ukończy pierwszy rok życia.

Jeśli dziecko nie chce jeść jakiegoś produktu, warto spróbować kilkukrotnie podać go, dopóki nie zdobędziemy pewności, że dane warzywo lub owoc rzeczywiście maluchowi nie smakuje. Próby mogą być wykonywane nawet 15 razy! Dopiero gdy zauważymy, że niemowlę źle się czuje po danym pokarmie eliminujemy go z diety. Jednocześnie należy obserwować, czy u dziecka nie występuje reakcja alergiczna na dany produkt, więc potrawy powinny być jednoskładnikowe i należy robić między nimi przerwę.

Nie ma naukowych dowodów na zasadność eliminowania z diety niemowlaka produktów potencjalnie uczulających takich jak gluten, jaja, produkty mleczne i ryby – jeśli nie wystąpi reakcja alergiczna, dziecko jak najbardziej może i powinno je jeść.

Kolejnym produktem (po warzywach, owocach i zbożach) w rozszerzaniu diety niemowlaka są właśnie produkty mleczne, mięso, ryby i jaja. Można podawać je z warzywami. Dla niemowląt zaleca się rozdrobnione chude mięso drobiowe (kurczak, indyk), można podawać też gęś, kaczkę wołowinę, jagnięcinę i królika. Mięso powinno być gotowane, nie smażone, można gotować je z warzywami lub na wywarze z warzyw.

Stopniowe rozszerzanie diety niemowlaka to podawanie początkowo 10 g gotowanego mięsa w jednej porcji, a następnie (ok. 12. miesiąca życia) zwiększenie tej ilości do 20 gramów. Ryby podaje się dziecku początkowo raz w tygodniu. Jeśli nie występuje reakcja uczuleniowa, można zwiększyć częstotliwość do 2 razy w tygodniu. Jajka podajemy gotowane – w całości (zarówno białko, jak i żółtko), ale oczywiście rozdrobnione.

Rozszerzenie diety niemowlaka to także wprowadzanie produktów takich jak jogurty i kefiry (naturalne), biały ser oraz oleje roślinne i masło. Co ciekawe, wiele dzieci bardzo lubi kefir. Dobrym pomysłem są chrupki kukurydziane dla niemowląt – dziecko jedząc je wyrabia sobie odruch chwytania, trzymania oraz żucia i rozdrabniania pokarmu. Do picia dieta niemowlaka zaleca wodę źródlaną, słabą herbatę lub herbatki ziołowe.

Ryby są korzystnym dla zdrowia składnikiem diety, jednak rozszerzania diety niemowlaka lepiej nie zaczynać od ryb morskich, które mogą gromadzić w swoich tkankach toksyczne substancje (metale ciężkie np. rtęć). Należą do nich na przykład makrela i tuńczyk. Rozszerzanie diety niemowlaka nie zakłada też szybkiego podawania przetworów mięsnych, takich jak kiełbasy i wędliny. Nie warto przyzwyczajać dziecka do parówek, które mają miękką konsystencję.

W czasie rozszerzania diety niemowlaka zalecane jest unikanie soli i przypraw z glutaminianem sodu, kostek rosołowych i gotowych bulionów. Posiłków i napojów nie należy dosładzać – niewskazane jest dosładzanie cukrem, miodem, słodzikami i syropami. Powinno unikać się smażenia potraw. Biszkopty dla niemowlaka słodzone cukrem nie są najlepszym pomysłem.

W rozszerzaniu diety niemowlaka zabroniony jest miód (można go podawać po 3. roku życia), ponieważ może zawierać przetrwalniki bakterii Clostridium botulinum, co grozi zatruciem pokarmowym (botulizmem dziecięcym). Nie zaleca się podawania dzieciom młodszym niż 1 rok mleka krowiego, koziego lub owczego zamiast pokarmu naturalnego. Mleka te mają zbyt mało żelaza w stosunku do potrzeb malucha.

Dieta niemowlaka powinna zawierać także suplementację witamin, zwłaszcza witaminy K i witaminy D. Witamina K podawana jest wszystkim noworodkom (w postaci zastrzyku) do 6 godzin po urodzeniu. W szczególnych przypadkach można zastąpić jednorazowe podanie witaminy K jej suplementacją doustną przez pierwsze 3 miesiące życia dziecka. Jest to konieczne ze względu na ryzyko występowania u niemowląt krwawienia z niedoboru witaminy K – może wówczas dojść nawet do krwawienia śródczaszkowego.

Suplementacja witaminy D zapobiega krzywicy i innym niekorzystnym zmianom w układzie kostnym. Dieta niemowlaka (rozszerzenie diety niemowlaka po 6. miesiącu życia) może też wymagać suplementacji niezbędnych dla prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego kwasów tłuszczowych omega-3 (dzienna zalecana dawka kwasów omega-3 to 100 mg).

Źródło:

• Szajewska H. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci; STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2014, T. 11, 321-338