Oparzenia ciała – rodzaje, stopnie, klasyfikacja. Skuteczne sposoby na oparzenia słoneczne i nie tylko!

Oparzenia to uszkodzenia tkanek skóry (naskórka i skóry właściwej) wywołane działaniem wysokiej temperatury. Uszkodzenia tkanek w zależności od wysokości działającej na organizm temperatury i czasu jej działania mogą być miejscowe lub ogólnoustrojowe.

Uszkodzenia tkanek a temperatura:

• powyżej 42℃ – miejscowe uszkodzenia tkanek skóry, po 6 godzinach dochodzi do martwicy naskórka,
• powyżej 51℃ – po 3 minutach dochodzi do uszkodzenia naskórka,
• powyżej 70℃ – po 1 sekundzie dochodzi do uszkodzeń naskórka i skóry właściwej.

Pod wpływem wysokiej temperatury dochodzi do ścinania się białka (koagulacji), najczęściej nieodwracalnej martwicy i reakcji zapalnej (przekrwienia). Białko tkankowe ulega nieodwracalnemu zniszczeniu pod wpływem 55℃. Działanie wyższej temperatury powoduje martwicę, czyli uszkodzenia skóry i tkanek głębszych.

Wyróżnia się następujące typy oparzeń:

• oparzenia termiczne,
• oparzenia chemiczne,
• oparzenia radiacyjne,
• oparzenia elektryczne.

Oparzenia termiczne to oparzenia powstałe w wyniku działalności ciepła. Są skutkiem narażenia skóry na działanie wrzątku, gorącego oleju i ognia.

Oparzenia chemiczne wywołują środki chemiczne – kwasy, zasady (ługi), sole metali ciężkich – o działaniu żrącym. Ten rodzaj oparzeń powoduje zmiany na skórze i błonach śluzowych (głównie oparzenia II stopnia). Oparzenie kwasem prowadzi do powstania na skórze suchego strupa o różnym zabarwieniu, natomiast na skutek oparzenia zasadą na skórze powstaje tzw. martwica rozpływna (wilgotny strup o białawym zabarwieniu).

Oparzenia radiacyjne powstają w wyniku działania promieniowania słonecznego i promieniowania radioaktywnego (RTG, UV, innych czynników promiennych).

Oparzenia elektryczne to oparzenia wywoływane przez porażenia prądem, czyli przepływem prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Źródłem prądu przy takich obrażeniach zazwyczaj jest piorun, domowa lub przemysłowa instalacja elektryczna.

W zależności od głębokości uszkodzenia oparzenia dzieli się na:

• oparzenia I stopnia,
• oparzenia II stopnia,
• oparzenia III stopnia,
• oparzenia IV stopnia.

Oparzenia skóry można również podzielić na:

• Lekkie (oparzenia I i II stopnia nie przekraczające 15 proc. powierzchni ciała oraz oparzenia II stopnia nie przekraczające 5% powierzchni ciała).
• Średnie (oparzenia II i III stopnia obejmujące 15-20% powierzchni ciała osoby dorosłej i 10% powierzchni ciała dziecka lub osoby starszej.
• Ciężkie (oparzenia I i II stopnia przekraczające 50% powierzchni ciała oraz oparzenia II stopnia przekraczające 15% powierzchni ciała.).

Oparzenia średniego stopnia, szczególnie u dzieci i osób w podeszłym wieku, mogą prowadzić do wstrząsu oparzeniowego, dlatego wymagają leczenia szpitalnego. Oparzenia ciężkie u dzieci i osób starszych w ciągu 24-48 godzin po poparzeniu mogą doprowadzić do śmierci.

Oparzenia I stopnia obejmują jedynie naskórek. Charakterystyczne cechy to:

• zaczerwienienie skóry (rumień) – wynik krótkotrwałego działania pary wodnej, gorącej wody, lub silnego działania promieni słonecznych, utrzymuje się przez kilka dni, goi się samoistnie po złuszczeniu naskórka;
• bolesne pieczenie;
• lekki obrzęk.

Jeśli dojdzie do oparzenia I stopnia, poparzone miejsce należy przez kilkadziesiąt sekund trzymać pod strumieniem zimnej wody, a następnie delikatnie osuszyć jałową gazą i opatrzyć. Produkty do oczyszczania i przemywania ran czy preparaty zawierające substancje czynne wspierające proces gojenia, takie jak poliheksanidyna, mogą być stosowane jedynie w przypadku powierzchownych obrażeń.

Oparzenia II stopnia powstają w wyniku oblania wrzątkiem, gorącym olejem, działania chemikaliów i pary wodnej.

Oparzenia II stopnia dzieli się na:

• oparzenia II stopnia powierzchowne (II A),
• oparzenia II stopnia głębokie (II B).

Oparzenia II stopnia powierzchowne obejmują naskórek i część skóry właściwej. Cechy charakterystyczne tych oparzeń to:

• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• pęcherze (wypełnione płynem surowiczym o żółtym zabarwieniu),
• silny ból (występuje w wyniku procesów zapalnych i martwiczych zachodzących na granicy naskórka i skóry właściwej).

Oparzenia stopnia II A goją się ok. 10-14 dni. Po zagojeniu na skórze pozostają przebarwienia.

Oparzenia II stopnia głębokie obejmują naskórek i całą grubość skóry właściwej. Cechy charakterystyczne tego typu oparzeń to:

• powierzchowna martwica (biała skóra z czerwonymi punktami),
• ból (słabszy niż w przypadku oparzeń II A, ponieważ dochodzi do uszkodzenia zakończeń nerwowych).

Gojenie poparzeń stopnia II A trwa ok. 3 tygodni, a po zagojeniu ran mogą pozostać blizny.

Oparzenia III stopnia powstają w wyniku dłuższego działania na skórę wrzątku, gorącego oleju lub otwartego ognia. Obejmują zniszczenie całej warstwy skóry i części tkanek leżących głębiej. Cechy charakterystyczne to:

• martwica skóry,
• białoszare lub żółte strupy (powstałe po wyschnięciu części martwiczej),
• silny ból (poparzona powierzchnia skóry jest niewrażliwa na dotyk).

Tego typu poparzenia najczęściej wymagają przeszczepu skóry. W wyniku oparzeń III stopnia dochodzi do powstania ziarniny i blizny.

Oparzenia IV stopnia mogą być skutkiem długotrwałego narażenia skóry na działanie ognia lub oparzenia elektrycznego. W skrajnej postaci oparzenia IV stopnia występuje zwęglenie tkanek – martwica obejmuje wszystkie tkanki.

Oparzenia III i IV stopnia wywołują zmiany miejscowe i zaburzenia ogólnoustrojowe:

• wstrząs hipowolemiczny (wynik utraty wody i elektrolitów przez oparzoną powierzchnię ciała),
• chorobę oparzeniową (skutek utraty osocza krwi, zatrucia organizmu produktami rozpadu białka tkankowego oraz bólu).

Dużym zagrożeniem jest poparzenie ciała rośliną z rodziny selerowatych (Apiaceae) o nazwie barszcz Sosnowskiego (tzw. „zemsta Stalina”) – kontakt ze skórą powoduje oparzenie porównywalne do oparzenia wrzątkiem, które prowadzi do pojawienia się ropnych pęcherzy. Barszcz Sosnowskiego może osiągnąć do 4 metrów wysokości, a z wyglądu przypomina koper. Ma duże, szerokie liście i białe kwiaty. Roślinę można spotkać głównie na łąkach i przy drogach na terenie całej Polski.

Poparzenie spowodowane jest obecnością furanokumaryny obecnej w soku i wydzielinie włosków gruczołowych – związki te w połączeniu ze światłem słonecznym (promieniami UVA i UVB) wiążą się z DNA komórek skóry i prowadzą do oparzeń II i III stopnia. Barszcz Sosnowskiego stanowi największe zagrożenie w okresie kwitnienia i owocowania, gdy związki furanokumarynowe wydostają się z rośliny w postaci oprysków, które osadzają się na skórze.

Objawy poparzenia barszczem Sosnowskiego:

• zaczerwienienie skóry (erythema),
• pęcherze (oedema).

Oparzenie barszczem Sosnowskiego może spowodować:

• podrażnienie dróg oddechowych,
• nudności i wymioty,
• bóle głowy,
• zapalenie spojówek,
• u osób nadwrażliwych na oparzenie barszczem Sosnowskiego może dojść do martwicy tkanek, a nawet śmierci.

Osoba poparzona barszczem Sosnowskiego powinna dokładnie przemyć podrażnione miejsca wodą z mydłem i natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Wizyta u lekarza jest konieczna, jeśli:

• uszkodzenie skóry jest głębokie,
• na skórze pojawiły się pęcherze,
• doszło do poparzenia prądem lub substancją żrącą,
• doszło do poparzenia jamy ustnej lub dróg oddechowych,
• doszło do poparzenia II stopnia,
• osoba poszkodowana cierpi na cukrzycę lub przewlekłą chorobę układu krążenia,
• osobą poszkodowaną jest kobieta w ciąży.

W przypadku oparzeń powierzchownych, które powodują uszkodzenie naskórka, pierwsza pomoc opiera się na schładzaniu poparzonego miejsca zimną wodą przez kilka do kilkunastu minut (dzięki czemu temperatura tkanek zostanie obniżona i przestaną ulegać dalszym uszkodzeniom), opatrzeniu rany (jałowym opatrunkiem, który należy zmieniać co najmniej raz dziennie) i stosowaniu miejscowych środków zawierających glikokortykosteroidy, które pomagają ograniczyć reakcję zapalną organizmu. Gdy oparzenie nie wymaga interwencji lekarza, miejsce poparzenia można smarować specjalnymi preparatami, które łagodzą ból, przyspieszają proces gojenia i zapobiegają powstawaniu zakażeń. Często konieczne jest także przyjmowanie leków przeciwbólowych.

Po oparzeniu powierzchownym nie należy:

• brać kąpieli w gorącej wodzie,
• przebywać długo na słońcu,
• opalać się w solarium,
• przykładać okładu z masła,
• stosować kosmetyków z wysokim pH (mogą podrażniać skórę).

Pęcherzy powstałych na skutek oparzenia nie należy przekłuwać ani zrywać – takie działanie obnaża uszkodzone tkanki i sprzyja powstaniu zakażenia. Naskórek uniesiony płynem pełni rolę opatrunku biologicznego.

W wyniku oparzenia dochodzi do uszkodzenia tkanek. Aby zniwelować podrażnienie i zapobiec nadmiernemu wysuszeniu skóry, należy zadbać o właściwą pielęgnację oparzenia.

Maści na oparzenia najczęściej stosowane są w przypadku oparzeń I i II stopnia – pozostawiają tzw. tłusty film, dzięki któremu dłużej utrzymują się na skórze i wydłużają czas działania substancji czynnych. Maści na oparzenia można kupić w aptekach bez recepty i na receptę.

Maści na oparzenia:

• Maści z alantoiną – alantoina to naturalna substancja (występuje w zarodkach pszenicy i soi, ryżu, kalafiorze i zielonej fasoli), pochodna kwasu moczowego pobudzająca rozwój tkanek, maści z alantoiną wspomagają regenerację uszkodzonego naskórka, często zawierają dodatki substancji leczniczych takich jak: witamina A, bisabol (czynny wyciąg z rumianku), D-pantenol: prowitamina B5 (alantoina ma właściwości przeciwzapalne i ściągające).
• Maści z D-pantenolem – maści z pantenolem stosowane są do redukcji skutków poparzeń i odparzeń skóry, a sam pantenol nazywany jest hydrokatalizatorem (wnika w najgłębsze warstwy skóry i pomaga utrzymać odpowiedni poziom nawilżenia). D-pantenol to inaczej prowitamina B5 dobrze wchłaniana przez skórę i zmieniająca się w kwas pantotenowy, pantenol regeneruje skórę i łagodzi ból oraz pomaga zmniejszyć zaczerwienienie i obrzęk w miejscu poparzenia (pantenol działa kojąco, ma właściwości nawilżające i nawadniające).
• Maści ze srebrem – w maściach tego typu substancją aktywną jest srebro (sól srebrowa, jony srebra), srebro ma działanie przeciwbakteryjne.
• Maści z antybiotykiem – maści tego typu stosowane przy oparzeniach dostępne są wyłącznie na receptę.

Na rynku dostępne są również maści bazujące na składnikach pochodzenia roślinnego – maści nagietkowe, rumiankowe i aloesowe.

Środki na oparzenia dostępne w aptekach:

• maść na oparzenia,
• pianka na oparzenia,
• żel na oparzenia,
• krem na oparzenia,
• spray (aerozol) na oparzenia,
• plaster na oparzenia.

Kremy na oparzenia stosowane są zazwyczaj jako środek przynoszący ulgę po oparzeniach słonecznych i termicznych. Maści używane są do zredukowania skutków poparzeń oraz natłuszczenia i nawodnienia uszkodzonej skóry. Pianki na oparzenia najczęściej wykorzystywane są profilaktycznie – mają działanie kojące i nawilżające. Hydrożelowe plastry na oparzenia zapewniają podrażnionemu miejscu wilgotne środowisko, chłodzą i redukują ból.

Na oparzenia niekiedy stosowane jest srebro koloidalne (koralgol), czyli srebro połączone z białkiem lub żelatyną, które ma właściwości antybakteryjne, antywirusowe i przeciwgrzybicze. Do leczenia oparzeń wykorzystywane są maści i roztwory ze srebrem koloidalnym. W aptekach dostępne są także antybakteryjne, jałowe opatrunki ze srebrem.

Oparzenia u dzieci i osób wrażliwych na ból można smarować kojącym kremem z aloesem lub żelem o działaniu chłodzącym czy miejscowo znieczulającym.

Osoba z oparzeniem powinna pić dużo wody, jeść dużo orzechów, warzyw i owoców zawierających witaminy A, C, i E – dzięki temu rany po oparzeniach będą goić się szybciej.
Do domowych sposobów na oparzenia zaliczają się:

• Chłodna woda – poparzone miejsce należy schłodzić najpierw letnią, dopiero potem chłodniejszą wodą, a następnie opatrzyć za pomocą jałowego opatrunku (przyniesie skórze ukojenie i zabezpieczy miejsce oparzenia przed zakażeniem).

• Aloes – po dwóch dniach od oparzenia należy przyłożyć do miejsca poparzenia gazę nasączoną świeżym sokiem z liścia aloesu. Proces trzeba powtarzać klika razy dziennie (ma działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające, łagodzi ból i przyspiesza gojenie rany).

• Jogurt/maślanka – na miejsce oparzenia należy nałożyć schłodzony jogurt naturalny, a po 10 minutach spłukać go chłodną wodą (aminokwasy przyspieszają gojenie).

• Napary ziołowe – zioła należy zaparzyć (1 łyżka na szklankę wody, zaparzać 10 minut), a po ostygnięciu namoczyć w naparze gazę i przykładać ją do oparzonego miejsca (mają działanie bakteriobójcze i przeciwzapalne):

  • rumianek,
  • nagietek,
  • bez czarny,
  • gwiazdnica pospolita,
  • dziurawiec zwyczajny,
  • żywokost lekarski.

• Ogórek – ogórka należy pokroić w plastry i zostawić na poparzonym miejscu na około 30 minut, można również zmielić świeżego, obranego ogórka, a powstałą masę nałożyć na podrażnione miejsce (zawiera witaminę C i antyoksydanty, pomaga zmniejszyć ból i podrażnienie skóry, odżywia zniszczony naskórek).

• Olej z dziurawca – gazę zwilżoną 100% naturalnym olejem z dziurawca należy przyłożyć do poparzonego miejsca i pozostawić na kilka minut (dziurawiec regeneruje skórę i zapobiega powstawaniu blizn).

• Olejek lawendowy – oparzone miejsce należy polać kilkoma kroplami nierozcieńczonego olejku (łagodzi ból po oparzeniu).

• Soda oczyszczona – do oparzonego miejsca należy przyłożyć gazik nasączony roztworem wody i sody oczyszczonej. Zabieg trzeba powtarzać do momentu ustania uczucia palenia, można też schłodzić ranę wodą, a następnie posypać sodą oczyszczoną i zmyć po kilku minutach, w przypadku poparzeń słonecznych pół szklanki sody należy wsypać do kąpieli, a następnie dokładnie spłukać skórę (zapobiega powstawaniu pęcherzy).

• Mleko – do oparzonego miejsca należy przyłożyć gazę nasączoną mlekiem, można również moczyć ranę bezpośrednio w mleku (łagodzi ból, przyspiesza gojenie).

• Ziemniak – plaster ziemniaka należy położyć na oparzonym miejscu, można też zrobić maseczkę z wody i mąki ziemniaczanej, po wyschnięciu maski należy ją zmyć ze skóry.

• Pasta do zębów (miętowa) – grubą warstwę pasty nałożyć na poparzone miejsce i poczekać do jej wyschnięcia. Jeśli po zmyciu skóra nadal jest czerwona, czynność należy powtórzyć (przynosi ulgę i daje uczucie chłodu).

• Miód – miejsce oparzenia należy posmarować miodem i pozostawić na kilka minut (przyspiesza regenerację skóry, działa bakteriobójczo).

• Ocet jabłkowy – niewielką ilość octu należy dodać do kąpieli lub do oparzonego miejsca przyłożyć gazę nasączoną 2-3 łyżkami octu (łagodzi ból i świąd wywołany poparzeniem słonecznym).

W przypadku oparzeń słonecznych najskuteczniejsze są okłady ze schłodzonego kefiru, jogurtu lub mleka oraz kąpiel z dodatkiem rozdrobnionych i ugotowanych płatków owsianych. Poparzenia słoneczne wymagają dbałości o prawidłowe nawilżenie i natłuszczenie poparzonego miejsca, co pomaga w regeneracji uszkodzonej skóry. Domowe sposoby na poparzenia mogą być stosowane na lekkie oparzenia nie wymagające interwencji lekarza. W przypadku głębszych oparzeń konieczna jest wizyta u lekarza i ścisłe stosowanie się do jego zaleceń.

Zmarła kobieta poparzona barszczem sosnowskiego. "Ta roślina jest groźna nawet bez kontaktu fizycznego"