Tak rozpoznasz zawał serca. Objawy trzeba znać, ta wiedza ratuje życie! Symptomy często są inne u kobiet, mężczyzn i u osób chorych

Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce, a prowadząc do zawału serca sprawiają, że umiera nawet 1 na 5 pacjentów. Według informacji Centrum e-Zdrowia w 2023 roku zawału doznało 70 389 osób, z czego umarło 10 240 osób, a przez cały rok odeszło w sumie 26 057 pacjentów po zawale. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, zawału serca doświadczyło w życiu 3,3 proc. Polaków, w tym 4,1 proc. mężczyzn i 2,5 proc. kobiet. Zawał mięśnia sercowego dotyczy nie tylko seniorów, bo występuje obecnie u coraz młodszych osób. Istotne jest więc, by dobrze odczytywać sygnały ze strony organizmu.

Zawał serca objawia się bólem analogicznym do tego, jaki towarzyszy stabilnej chorobie wieńcowej, ale nie ustępuje w ciągu 5 minut od zaniku działania wywołujących go czynników lub przyjęcia nitrogliceryny.

Zobacz też: Szczypta robi różnicę. To kwestia życia i śmierci. Dodaj mniej soli, a zmniejszysz ryzyko rozwoju nadciśnienia, zawału i udaru

Piekący lub uciskający ból w klatce piersiowej to nie zawsze oznaka zawału. Są jednak pewne symptomy, które nie budzą wątpliwości:

• silny ból w klatce piersiowej, który narasta z czasem,
• ból za mostkiem promieniujący w lewą stronę,
• ból w żuchwie, szyi, plecach, ręce lub barku,
• obfite zimne poty,
• duszność, której towarzyszy kaszel lub odkrztuszanie pienistej wydzieliny,
• osłabienie,
• duszności,
• zawroty głowy,
• stan przedomdleniowy lub omdlenie,
• bladość skóry,
• kołatanie serca,
• ból brzucha z nudnościami lub wymiotami,
• zasłabnięcie lub utrata przytomności,
• niepokój i lęk przed śmiercią.

Jeśli tylko zachodzi podejrzenie zawału u siebie lub bliskiej osoby, należy bezzwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym. Najważniejsze jest bowiem rozpoczęcie leczenia, które może odbyć się już w karetce. W drodze do szpitala serce może przestać pracować i tylko dobrze wyposażeni pracownicy pogotowia ratunkowego będą w stanie przywrócić jego pracę. Personel medyczny w szpitalu może od razu przygotować się do wdrożenia leczenia zawału.

Im wcześniej zawał serca będzie leczony, tym większą część mięśnia sercowego można uratować. Przyjmuje się, że najlepsze rokowania mają pacjenci, u których leczenie nastąpiło w pierwszej godzinie od początku objawów, a najpóźniej w ciągu 90 minut.

Istotne jest to, że objawem zawału może być każdy z symptomów, jakie pojawiają się w dławicy piersiowej. Szczególnie czujne muszą być osoby chorujące na chorobę wieńcową serca (inaczej niedokrwienną), cukrzycę, w podeszłym wieku i zmagające się z niewydolnością nerek, ponieważ u nich objawy zawału mięśnia sercowego mogą być słabsze lub prawie nierozpoznawalne. Dodatkowo osoby, które już wcześniej przeżyły zawał, często nie rozpoznają kolejnego, ponieważ każdy epizod może mieć inne objawy.

Na początku ból zgłaszany przez chorego ma charakter rozlany, a nie punktowy. Oznacza to, że osoba chora nie jest w stanie wskazać miejsca bólu jednym palcem. Pacjenci z zawałem proszeni o wskazanie miejsca bólu bardzo często dotykają całą pięścią swojego mostka.

Ból w zawale utrzymuje się najczęściej przez ponad 20 minut. Może być ciągły lub wielokrotnie ustępować i powracać. Jeżeli ból w klatce piersiowej utrzymuje się ponad 5 minut i nie mija po odpoczynku bądź po podaniu nitrogliceryny, trzeba się położyć lub poprosić osobę bliską o opiekę i zadzwonić pod numery telefonów ratunkowych – nawet wtedy, gdy nie jest się do końca pewnym diagnozy.

Do opisania bólu w środkowej części klatki piersiowej przy zawale pacjenci najczęściej używają następujących określeń:

• piekący,
• rozpierający,
• dławiący,
• uciskający.

Ból występujący przez krótki czas może być związany z objawami choroby wieńcowej. Ból utrzymujący się przez dłuższy czas może natomiast wskazywać na zawał.

Ból pojawiający się podczas zawału mięśnia sercowego zmniejszają preparaty:

• obniżające stężenie cholesterolu,
• przeciwzakrzepowe, takie jak kwas acetylosalicylowy czy heparyna,
• beta-blokery oraz inhibitory konwertazy angiotensyny.

Podczas zawału może też być wykonana angioplastyka tętnic wieńcowych oraz pomostowanie aortalno-wieńcowe.

Angioplastyka polega na wprowadzeniu cewnika balonowego w miejscu zwężenia tętnicy wieńcowej, a później na jego rozprężeniu. Dochodzi wówczas do poszerzenia światła naczynia. W miejsce to wszczepia się metalową sprężynkę, podtrzymującą ściany naczyń.

Pomostowanie to operacja bajpasów. W trakcie zabiegu aortę łączy się z tętnicą wieńcową tuż za miejscem niedrożności lub zwężenia naczynia. Bajpasy wykonuje się wtedy, gdy metody przezskórne nie przynoszą spodziewanych efektów.

Zawał serca może pojawić się nawet u osób młodych, zwłaszcza gdy prowadzą niezdrowy tryb życia. Niezależnie od wieku zawał mięśnia sercowego może mieć różne objawy u różnych osób. Istnieją pewne reakcje organizmu, których nie można lekceważyć:

• dyskomfort w klatce piersiowej, odczuwany jako uczucie pełności, ścisk i ból, które najczęściej pojawia się w środkowej lub po lewej stronie klatki piersiowej,
• niewyjaśnione zmęczenie, które nasila się z czasem i wynika z niedotlenienia serca,
• skrócenie oddechu występujące na równi z bólem w klatce piersiowej,
• kołatanie serca oraz odczuwaniu bólu promieniującego do ręki,
• zimne poty, w połączeniu z objawami wskazanymi powyżej.

Gdy skrócenie oddechu występuje razem z bólem w klatce piersiowej (może mieć charakter skokowy i być mylony jest ze zgagą), a równocześnie pojawiają się zawroty głowy, należy też natychmiast reagować, bo objawy takie świadczą o tym, że tlen przestaje dopływać do mózgu.

Zobacz też: To znak, że wkrótce możesz mieć zawał serca. Gdy się pojawi biegnij do lekarza. Znak Franka na uchu ostrzega przed miażdżycą i udarem

Zawał serca u kobiet może dawać zupełnie inne objawy niż u mężczyzn. Dlatego niedokrwienie serca u kobiet jest wykrywane ok. 30 minut później niż u mężczyzn i wiąże się z gorszymi rokowaniami.

U kobiet nie zawsze pojawiają się bóle zamostkowe. Kobiecy zawał serca może mieć związek z infekcjami lub zmianami hormonalnymi. Objawy pojawiające się u kobiet to:

• pieczenie lub ucisk w tak zwanym dołku,
• trudności z oddychaniem,
• nagły ból mięśni z bezwładnością rąk,
• zmęczenie, ogólne osłabienie, omdlenia,
• intensywne pocenie się,
• nudności lub wymioty,
• trudny do określenia ból w klatce piersiowej.

Zawał serca, nazywany też atakiem, to martwica mięśnia sercowego wywołana niedokrwieniem, którego przyczyną jest pęknięcie blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym doprowadzającym krew do tego narządu.

Zawał serca jest efektem postępującej choroby wieńcowej. Samo pękniecie blaszki miażdżycowej to początek procesu zawałowego w tętnicy wieńcowej. Bardzo często zawał poprzedzony jest tak zwanym stanem przedzawałowym, czyli związanym z niedokrwieniem serca.

Jak przebiega ten proces? Blaszki miażdżycowe są bogate w cholesterol i w komórki piankowate, dlatego łatwo ulegają uszkodzeniom. W momencie pęknięcia blaszki tworzy się wokół niej skrzeplina złożona z płytek krwi i włóknika. Zamyka ona naczynia wieńcowe, całkowicie blokując napływ krwi do mięśnia sercowego. W przypadku dużego pęknięcia powstaje zamykający tętnicę zakrzep. Dochodzi wówczas do nagłego niedokrwienia obszaru zaopatrywanego przez chorą tętnicę. W jego wyniku komórki mięśnia sercowego nieprawidłowo się kurczą, a następnie rozpadają i obumierają. W rezultacie znajdujące się w nich substancje przedostają się do krwi, a w miejscu martwicy pojawia się blizna.

Im dłużej tętnica będzie zamknięta, tym większy obszar mięśnia sercowego będzie obumierał. Dlatego kardiolodzy w przypadku zawału często używają określenia „czas to mięsień”. Wcześnie rozpoczęte leczenie, mające na celu otwarcie tętnicy wieńcowej, daje większe szanse na uratowanie mięśnia sercowego. Po około 3 do 6 godzin może umrzeć całość mięśnia sercowego i zmiany stają się nieodwracalne.

Blaszka miażdżycowa nie musi pękać, ale jej wzrost doprowadza do dużego zwężenia naczynia. Przyczyny zawału są takie same jak przyczyny choroby wieńcowej. Nazywa się je czynnikami ryzyka miażdżycy lub czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Są to:

• miażdżyca tętnic wieńcowych, czyli naczyń zaopatrujących mięsień sercowy w krew i w tlen,
• skurcz tętnicy wieńcowej,
• zator tętnicy wieńcowej,
• zapalenie tętnicy wieńcowej,
• wrodzone wady budowy lub przebiegu tętnic wieńcowych,
• uraz tętnicy wieńcowej,
• zakrzepica tętnicy,
• rozwarstwienie ściany aorty.

Do niedokrwienia może doprowadzić również anemia, gdyż ze względu na małe stężenie hemoglobiny krew nie dostarcza do tkanek odpowiedniej ilości tlenu, a także nadciśnienie tętnicze oraz nadczynność tarczycy.

Rozpoznania zawału serca dokonuje się na podstawie opisu objawów ze szczególnym naciskiem na ból w klatce piersiowej, badania EKG oraz badania krwi.

Na podstawie zapisu EKG można stwierdzić, która z tętnic wieńcowych uległa zamknięciu, oraz która część serca jest niedokrwiona. Badania krwi odbywają się przy ustaleniu tzw. markerów zawału serca. Najczęściej bada się enzymy: troponinę oraz kinazę kreatynową.

Większość czynników ryzyka odpowiadających za zawał serca można zlikwidować za pomocą zmian stylu życia. Ryzyko zawału można zmniejszyć poprzez następujące działania:

• rzucenie palenia,
• zmiana diety,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• regularne ćwiczenia fizyczne,
• regularne badania serca.

W profilaktyce zawału kluczowe jest także utrzymanie prawidłowego profilu lipidowego i ciśnienia krwi, a w przypadku osób chorujących na cukrzycę – optymalne wyrównywanie poziomu glukozy.

Zgodnie z zalecaniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego po przebytym zawale serca pacjent powinien poddać się rehabilitacji kardiologicznej. Celem leczenia jest udrożnienie tętnicy, w której pojawił się zator. Ważne jest to, by dać szansę organizmowi na zregenerowanie się we własnym tempie.

Zmianie musi też ulec nastawienie psychiczne pacjenta. Zawał serca to sygnał ostrzegawczy. Pacjenci, którzy do tej pory nie dbali o siebie, powinni zmienić dietę, prowadzić zdrowy styl życia i zastosować się do ogólnych wskazówek lekarza prowadzącego. Ważne jest także systematyczne zażywanie wskazanych leków.