Duszności – objawy i przyczyny problemów z oddychaniem. Jakie choroby wywołujące trudności w oddychaniu wymagają szybkiej pomocy lekarskiej?

Duszność to subiektywny stan, w którym występuje utrudnione oddychanie i uczucie braku tchu. Problem może pojawiać się w różnych okolicznościach, m.in. podczas spoczynku (duszność spoczynkowa) lub wysiłku (duszność wysiłkowa).

Podczas gdy u zdrowych osób problemy z oddychaniem najczęściej pojawiają się dopiero po znacznym obciążeniu organizmu, chorzy mogą odczuwać duszność już przy niewielkiej aktywności. Czynnikiem wyzwalającym nieprzyjemny objaw może być też silny stres.

Przebieg duszności jest opisywany przez różnych pacjentów w rozmaity sposób. Można jednak rozróżnić kilka rodzajów duszności, kategoryzowanych ze względu na intensywność występujących objawów.

Duszności można ocenić pod względem intensywności występowania symptomów. Ich oceny dokonuje się kilkoma metodami, choć jedną z najczęściej stosowanych przez lekarzy jest skala mMRC, czyli zmodyfikowana skala Medical Research Council:

• 0 – objawy pojawiają się wyłącznie w trakcie znacznego wysiłku fizycznego,
• 1 – objawy pojawiają się podczas marszu po płaskim terenie lub towarzyszą wchodzeniu na wzniesienie o niewielkim nachyleniu,
• 2 – idąc po płaskim terenie, chory musi wykonać postój celem nabrania tchu lub z powodu duszności chodzi wolniej niż inne osoby w tym samym wieku,
• 3 – chory musi zatrzymać się celem nabrania tchu po przejściu około 100 metrów lub po kilkuminutowym marszu po płaskim terenie,
• 4 – duszności pojawiają się w trakcie ubierania się lub rozbierania albo uniemożliwiają choremu opuszczenie domu.

Ze względu na przebieg dolegliwości, problemy z oddychaniem można podzielić na duszność ostrą, podostrą oraz przewlekłą. Pod względem czasu występowania objawów należy rozróżnić duszność spoczynkową i wysiłkową. Wpływ na wystąpienie symptomów może wywierać także ułożenie ciała.

Wśród najczęstszych objawów duszności wymienia się:

• spłycony oddech,
• przyspieszony oddech,
• ruchomość skrzydełek nosa,
• zaangażowanie dodatkowych mięśni oddechowych,
• wyraźny świst pojawiający się przy oddychaniu,
• stridor (szmer krtaniowy).

Objawy duszności najczęściej pojawiają się wraz z innymi symptomami, świadczącymi o wystąpieniu choroby płuc. Problemom z oddychaniem może towarzyszyć:

• kaszel,
• uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• świst pojawiający się podczas wdechu i/lub wydechu.

W niektórych przypadkach oprócz duszności pojawia się gorączka, a kaszlowi towarzyszy odkrztuszanie ropnej wydzieliny. Może wystąpić ból w klatce piersiowej, w niektórych przypadkach bardzo silny, zamostkowy, oraz krwioplucie.

Rodzaj symptomów towarzyszących i ich nasilenie zależą od jednostki chorobowej, która jest przyczyną utrudnionego oddychania. Od rozpoznania zależy też wybór sposobu leczenia. Generalną zasadą jest konieczność natychmiastowej kontroli lekarskiej w przypadku wystąpienia duszności u osób z zaawansowanymi chorobami układu krążenia i oddechowego. Jeżeli objawy wskazują na stan zagrożenia życia, należy wezwać pogotowie.

Duszności mogą charakteryzować się przebiegiem ostrym, gdy symptomy pojawiają się w ciągu kilku minut.

Najczęstsze przyczyny ostrej duszności to:

• Astma – charakteryzuje się zmiennym przebiegiem, co sprawia, że objawy występują nieregularnie. Duszności najczęściej odczuwane są w godzinach nocnych i porannych, jak i po intensywnym wysiłku, a wynikają z obkurczania się oskrzeli. Zwykle towarzyszy im uczucie ucisku w klatce piersiowej, świszczący oddech i uporczywy kaszel. Symptomy mogą też pojawić się pod wpływem działania zimnego powietrza lub na skutek silnego stresu.
• Zatorowość płucna – rozwija się w sytuacji, gdy skrzeplina (bądź inny materiał zatorowy) zamyka światło naczyń płucnych, doprowadzając do niewydolności krążenia. Objawia się to dusznością, sinicą, zamostkowym bólem w klatce piersiowej, suchym kaszlem i krwiopluciem. Taki stan wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, ponieważ stanowi realne zagrożenie dla życia.
• Odma opłucnowa – pojawia się w następstwie przedostania się gazów do jamy opłucnej. Schorzeniu towarzyszy bladość lub zasinienie skóry, spłycony i przyspieszony oddech, tachykardia, gwałtowny i kłujący ból w klatce piersiowej, suchy kaszel i omdlenie. Stan kwalifikowany jest jako nagły, co oznacza, że chory wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, a w przypadku dużej odmy – interwencji chirurgicznej.
• Ciało obce w drogach oddechowych – jego obecność wywołuje duszność, wraz z którą pojawia się świst (słyszany w trakcie wykonywania wdechu) i ostry kaszel. Przeszkoda ta również wymaga natychmiastowego usunięcia.

Duszności podostre charakteryzują się wystąpieniem objawów w ciągu kilku godzin lub nawet kilku dni po tym, jak pojawi się wywołujący jej czynnik.

Do najczęstszych przyczyn występowania duszności podostrej należą:

• Zapalenie płuc – stan zapalny miąższu płuc dotyczy pęcherzyków płucnych lub tkanki śródmiąższowej. Objawy zależą od przyczyny i rodzaju infekcji. Wśród najczęściej występujących symptomów należy wymienić problemy z oddychaniem, kaszel, świszczący oddech, ból w klatce piersiowej, gorączkę, dreszcze, uczucie rozbicia i ogólne złe samopoczucie. Badanie osłuchowe ujawnia charakterystyczne szmery i szemrania w płucach. Konieczne jest natychmiastowe podjęcie leczenia. Zapalenie płuc może być skutkiem powikłań pogrypowych, jak i rozwoju infekcji spowodowanej przez koronawirusy.
• Choroba wieńcowa, czyli choroba niedokrwienna serca – dla tej choroby charakterystyczna jest duszność wysiłkowa, czyli wyzwalana pod wpływem wysiłku fizycznego. Inne objawy to dławiący, gniotący lub piekący ból w klatce piersiowej, zlokalizowany zamostkowo i promieniujący do ramienia lub szczęki. Mogą towarzyszyć temu nudności bóle brzucha i uczucie zmęczenia. Wieńcówka przechodzi w fazę przebiegu objawowego najczęściej wtedy, gdy zaczyna stwarzać groźne powikłania, dlatego nawet gdy ustaną dolegliwości, konieczna jest wizyta lekarska.
• Wysiękowe zapalenie osierdzia – to stan zapalany, któremu towarzyszy nagromadzenie znacznej ilości wysiękowego płynu zapalnego w worku osierdziowym. Najczęściej stanowi powikłanie choroby o podłożu wirusowym i może doprowadzić do wystąpienia zagrażającej życiu tamponady serca. Dla tej dolegliwości typowa jest duszność spoczynkowa. Pojawia się ostry lub uciskający ból w klatce piersiowej, w okolicy zamostkowej lub przedsercowej. Oddech staje się przyspieszony, podobnie jak akcja serca.
• Zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) – jest sytuacją, w której dochodzi do nasilenia objawów duszności, kaszlu i odpluwania wydzieliny. Często towarzyszy temu ostry nieżyt nosa i gardła. Chory wykorzystuje dodatkowe mięśnie oddechowe, co przyczynia się do odczuwania bólu w klatce piersiowej.

Duszności charakteryzujące się przebiegiem przewlekłym są odczuwane nawet przez kilka lat. Jednostki i stany chorobowe, które najczęściej powodują przewlekłe problemy z oddychaniem, to m.in.:

• Choroba śródmiąższowa płuc – należy do schorzeń tkanki śródmiąższowej, w której znajdują się pęcherzyki płucne wraz z oplatającymi je naczyniami krwionośnymi. W przebiegu dolegliwości dochodzi do postępującego upośledzenia pęcherzyków płucnych, co skutkuje zaburzeniem czynności płuc, a więc dostarczania tlenu do tkanek. Dusznościom towarzyszy suchy kaszel i krwioplucie, choć należy podkreślić, że tego typu dolegliwości często charakteryzują się bezobjawowym przebiegiem i są wykrywane przypadkowo.
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc – doprowadza do trwałego, postępującego ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe, co skutkuje ich przewlekłą reakcją zapalną. W początkowej fazie choroba nie daje objawów. Z czasem pojawia się duszność spoczynkowa i wysiłkowa, kaszel i odpluwanie plwociny, przede wszystkim w godzinach porannych. Wraz z postępem choroby może pojawić się ucisk w klatce piersiowej, a także problemy z oddychaniem. Objawy i ogólne pogorszenie sprawności można zauważyć dopiero wtedy, gdy choroba zajmie znaczny obszar płuc.
• Choroba niedokrwienna serca – w jej przebiegu dochodzi do przewlekłego niedokrwienia mięśnia sercowego (stabilny zespół wieńcowy), co doprowadza do znacznego upośledzenia sprawności. Skutkuje to koniecznością ograniczenia aktywności fizycznej. Objawy choroby to zamostkowe bóle w klatce piersiowej, które promieniują czasami do żuchwy, lewego barku, okolic łopatki lub do nadbrzusza. Czynnikiem wyzwalającym uczucie bólu i duszności jest najczęściej wysiłek fizyczny.
• Niewydolność serca – oznacza stan, w którym serce nie jest w stanie pompować dostatecznej ilości krwi do narządów wewnętrznych. Doprowadza to do sytuacji, w której gromadzi się w nich za dużo krwi, wywołując charakterystyczny zespół objawów. W przewlekłym stanie choroby symptomy narastają powoli, a w jej początkowej fazie najczęściej nie występują. Do typowych objawów należy duszność, początkowo wysiłkowa, później pojawiająca się przy każdej aktywności, a ostatecznie odczuwana również w spoczynku. Chory skarży się przewlekłe zmęczenie, trzeszczenie w klatce piersiowej i poszerzenie żył szyjnych. Z czasem problemy z oddychaniem przybierają formę napadowej duszności nocnej, która pojawia się w ciągu 60-120 minut po zaśnięciu.
• Obecność płynu w jamie opłucnej – w tej sytuacji dochodzi do zaburzenia równowagi między wytwarzaniem płynu zmniejszającego tarcie w trakcie oddychania, a jego wchłanianiem. Płyn może mieć formę wysięku, przesięku, chłonki lub krwi. Występujące objawy dolegliwości są uzależnione od schorzenia, które doprowadziło do nagromadzenia nadmiernej ilości płynu w jamie opłucnej. Pojawiają się duszność (najczęściej w pozycji leżącej), ból w klatce piersiowej i kaszel.
• Niedokrwistość – skutkuje zmniejszeniem poziomu hemoglobiny lub liczby czerwonych krwinek we krwi do wartości poniżej normy. Jednym z objawów jest duszność, początkowo w formie spoczynkowej, później przybierająca formę wysiłkową. U chorych występuje bladość skóry, pojawiają się wybroczyny i siniaki. Włosy stają się łamliwe, siwieją i wypadają. Na paznokciach widoczne są białe plamy i bruzdy.
• Niestabilna dławica piersiowa – jest jedną z klinicznych postaci choroby niedokrwiennej serca. Stan ten występuje, gdy przyczyną choroby jest ostry zespół wieńcowy. Objawem jest duszność i towarzyszący jej ostry ból zamostkowy, który może promieniować do żuchwy lub do ramienia.
• Porażenie przepony – może pojawić się w następstwie urazu skutkującego uszkodzeniem nerwu przepony. Objawem jest duszność występująca w momencie, gdy chory przyjmie pozycję leżącą.
• Zaburzenie czynności mięśnia brodawkowatego – wiąże się gwałtownym wystąpieniem silnego bólu w klatce piersiowej. Pojawia się duszność, początkowo wysiłkowa, później spoczynkowa, trzeszczenie w klatce piersiowej oraz poszerzenie żył szyjnych. Z czasem może pojawić się napadowa duszność nocna.
• Zaburzenia lękowe – w takiej sytuacji typowe jest odczuwanie duszności występującej w stanie pobudzenia psychoruchowego. Innym objawem jest uczucie drętwienia i mrowienia, obecne w obszarze palców i ust.
• Stres – w sytuacji silnego stresu duszności mogą stanowić jeden z objawów nerwicy, chociaż symptomy takie pojawiają się też u osób całkiem zdrowych. Wraz z problemami z oddychaniem najczęściej odczuwany jest uciskowy ból w klatce piersiowej lub kłucie w okolicy serca. Czasami występuje też kołatanie serca. Symptomom może towarzyszyć charakterystyczne i nieprzyjemne uczucie obecności „guli” w gardle.

Duszności w ciąży najczęściej pojawiają się w drugim i trzecim trymestrze. Występowanie niepokojących objawów najczęściej związane jest z procesem wzrostu płodu, który zaczyna wywierać ucisk na płuca.

Może się jednak zdarzyć, że problemy z oddychaniem w ciąży wskazują na stan chorobowy. W takim przypadku często winna jest anemia, będąca rezultatem niedoboru żelaza. Wraz z dusznościami mogą pojawić się zawroty głowy, osłabienie i omdlenia. Również u ciężarnej duszność może być objawem chorób układu oddechowego i krwionośnego. Dolegliwości należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.

ZOBACZ: Duszności to jeden z objawów zakażenia koronawirusem. Poradnik Poradnik Ministerstwa Zdrowia na temat symptomów COVID-19, zasad higieny i zachowania.