Krwotok: objawy, przyczyny i rodzaje. Jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku krwotoku?

Krwotok bywa mylony z krwawieniem, jednak definicja obu tych stanów jest inna. O krwawieniu należy mówić w sytuacji, gdy utrata krwi jest powolna, wywołana uszkodzeniem małych naczyń krwionośnych. Z kolei krwotok, wywołany jest uszkodzeniem dużych naczyń krwionośnych – tętnic lub żył. W takim przypadku, utrata krwi jest znaczna i następuje gwałtownie. Może to doprowadzić do wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego (krwotocznego), w przebiegu którego dochodzi do gwałtownego spadku ciśnienia i do niedotlenienia narządów.

Czytaj też: Co robić, gdy leci krew? Pierwsza pomoc przy ranach i krwotokach

Główne objawy wstrząsu krwotocznego to:

• bladość skóry,
• ogólne osłabienie,
• uczucie silnego pragnienia,
• spłycenie i przyspieszenie oddechu,
• skurczowe ciśnienie tętnicze wyższe niż 90 mmHg,
• tachykardia,
• oziębienie skóry,
• zmniejszenie objętości wydalanego moczu,
• oszołomienie,
• lęk.

Objawy wstrząsu hipowolemicznego występują, gdy dojdzie do utraty około 20 proc. objętości krwi krążącej. Jeżeli chory nie otrzyma pomocy medycznej, a wcześniej – przedmedycznej, konsekwencją może być śmierć.

krwotok może być wywołany przez toczący się w organizmie stan chorobowy i powikłania przebytych urazów lub przez sam uraz. W pierwszym przypadku, wśród najczęstszych przyczyn należy wskazać na stany i schorzenia, takie jak:

• krwiak podpajęczynówkowy, podtwardówkowy i nadtwardówkowy;
• udar mózgu;
• rak płuc;
• gruźlica;
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
• żylaki przełyku.

Rany, które mogą doprowadzić do wystąpienia krwotoku, to:

• rany cięte – zadane ostrym narzędziem, powodują obfity krwotok;
• rany kłute – zadane ostrym narzędziem, najczęściej charakteryzują się równymi brzegami, stosunkowo niewielką średnicą i głęboką penetracją tkanek;
• rany szarpane – wynikają z rozciągnięcia tkanek ponad próg ich wytrzymałości, charakteryzują się poszarpanymi brzegami;
• rany miażdżone – są następstwem tępego urazu, który doprowadza do wystąpienia nadmiernego ciśnienia w tkankach i w konsekwencji – do rozerwania naczyń krwionośnych, charakteryzują się nieregularnymi brzegami.

Krwotok należy różnicować ze względu na obszar wypływu krwi i ze względu na rodzaj naczynia, które uległo uszkodzeniu. W pierwszym przypadku, stan nagłej utraty krwi należy dzielić na krwotok wewnętrzny, krwotok zewnętrzny i krwotok mieszany.
W przypadku krwotoku wewnętrznego, krew wydobywa się poza naczynia krwionośne do jam ciała – nie wypływa na zewnątrz. Ten rodzaj krwotoku należy podzielić na:

• krwotok wewnątrzczaszkowy, czyli do jamy czaszki – może towarzyszyć udarowi mózgu lub być następstwem urazu doprowadzającego do wystąpienia krwiaka: podtwardówkowego, nadtwardówkowego lub podpajęczynówkowego;
• krwotok do żołądka – może być konsekwencją choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy lub żylaków przełyku;
• krwotok do jamy otrzewnej – najczęściej jest wywołany urazem narządów miąższowych;
• krwotok z płuc do oskrzeli – może pojawić się w przebiegu choroby nowotworowej płuc lub gruźlicy;
• krwotok śródtkankowy – najczęściej jest konsekwencją tępego urazu.  

W przebiegu krwotoku zewnętrznego, krew wydobywa się na zewnątrz ciała. Taki stan zwykle stanowi konsekwencję urazów – przerwania ciągłości tkanek ciała i naczyń krwionośnych. W przypadku krwotoku mieszanego, źródło krwawienia znajduje się wewnątrz ustroju, a krew wydobywa się na zewnątrz. Formę mieszaną ma np. krwotok z nosa. Ze względu na rodzaj naczynia, którego uszkodzenie doprowadziło do wystąpienia krwotoku, należy wyróżnić:

• krwotok żylny,
• krwotok tętniczy,
• krwotok włośniczkowy.

Krwotok żylny charakteryzuje się stałym, wolnym tempem wypływu krwi i ciemnowiśniową barwą krwi (ma to związek z dużą zawartością dwutlenku węgla). Ze względu na niskie ciśnienie krwi w żyłach i niewielką masywność krwotoku, jest on łatwy do opanowania. W tym przypadku, ryzyko wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego jest mniejsze niż ma to miejsce przy krwotoku tętniczym, nie oznacza to jednak, że nie występuje.
 
O krwotoku tętniczym świadczy jasnoczerwona barw krwi (wynika to z dużej zawartości tlenu) i znaczne ciśnienie wypływu. Krwotok ma postać pulsującą, jest zgodny z rytmem skurczów serca. To właśnie ta postać krwotoku stanowi największe zagrożenie dla życia – jest trudna do opanowania i doprowadza do szybkiego wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego. 

W przebiegu krwotoku włośniczkowego, krew wydostaje się z drobnych naczyń, łączących żyły i tętnice (naczynia włosowate). Charakterystyczną cechą jest w tym przypadku wolny wypływ krwi, który można przyrównać do sączenia.  Tego rodzaju krwotok jest następstwem uszkodzeń powierzchniowych, może też stanowić następstwo oparzeń. Krew jest ciemniejsza niż w przypadku krwotoku tętniczego, ale jaśniejsza niż przy krwotoku żylnym. Ten rodzaj stanowi najmniejsze zagrożenie i zwykle ustępuje samoczynnie. 

Krwotok z nosa często pojawia się u dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania, rzadziej występuje u osób dorosłych. O ile przyczyna takiego stanu może być błaha i niegroźna (zdarza się też, że w okresie wzrostu, krwotok z nosa pojawia się nagle, bez konkretnej przyczyny), to w niektórych sytuacjach, może wskazywać na poważne schorzenia. Nos jest obszarem silnie unaczynionym. Krwotoki najczęściej są następstwem uszkodzenia splotu Kiesselbacha, który jest zlokalizowany w dolnej części przegrody nosowej. W takim przypadku, jego opanowanie jest stosunkowo łatwe. Więcej problemów sprawia krwotok ze splotu Woodruffa, zlokalizowanego w tylnym obszarze bocznej ściany jamy nosa. Przyczyny krwotoku z nosa mogą mieć charakter miejscowy lub ogólnoustrojowy. W tym miejscu należy wskazać na:

• Urazy mechaniczne – krwotok następuje w wyniku uszkodzenia cienkich ścianek naczyń krwionośnych. Mogą być następstwem tępego urazu lub zbyt silnego wzrostu ciśnienia, spowodowanego kaszlnięciem, kichnięciem lub silnym dmuchnięciem.
• Przesuszenie śluzówki – taki stan może wystąpić u osób, które przebywają w pomieszczeniu lub w środowisku, w którym panuje zbyt niska wilgotność powietrza. W wyniku przesuszenia, zwiększa się podatność śluzówki na uszkodzenia, których konsekwencją może być krwotok.
• Polipy nosa – ich występowanie jest przyczyną utrudnionego oddychania i charakterystycznego kataru, jednak w niektórych przypadkach dochodzi też do wystąpienia krwotoku z nosa.
• Nieżyt nosa – schorzenie doprowadza do wystąpienia podrażnień śluzówki, które zwiększają jej podatność na uszkodzenia.
• Nadciśnienie tętnicze – choroba może doprowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i do wystąpienia krwotoku.
• Choroba nowotworowa – do wystąpienia krwotoku mogą przyczynić się zmiany w obrębie zatok i jamy nosowo-gardłowej, zarówno łagodne, jak i złośliwe.

Krwotok z nosa może wystąpić też w przebiegu białaczki. Inne przyczyny krwotoków z nosa to:

• miażdżyca,
• cukrzyca,
• sarkoidoza,
• AIDS,
• zaburzenia krzepnięcia krwi i anemia.

Częstą przyczyną krwotoków z nosa jest też brak witamin w organizmie, przede wszystkim C i K. Taki stan może być też spowodowany przyjmowaniem niektórych leków, w tym aspiryny i środków przeciwzakrzepowych, m.in. heparyny (zmniejszają krzepliwość krwi). O ile występujące sporadycznie krwotoki z nosa zwykle nie stanowią powodów  do obaw, to w sytuacji, w której taki stan powtarza się często lub gdy jest trudny do opanowania, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Częste krwotoki z nosa zwykle są objawem poważnego schorzenia.

Krwotok jest stanem zagrażającym życiu, zatem właściwie przeprowadzona pierwsza pomoc jest w tym przypadku szczególnie ważna. W przypadku krwotoku zewnętrznego, w pierwszej kolejności, należy polecić innej osobie (jeżeli nie ma takiej możliwości, należy zrobić to samemu, ale dopiero po wstępnym opanowaniu krwawienia), żeby wezwała karetkę pogotowia. Poszkodowany powinien usiąść na ziemi. Szukamy opatrunku (w tym czasie, poszkodowany przez cały czas powinien uciskać ranę) – gazy jałowej lub bandaża. Jeżeli nie ma innej możliwości, wykorzystujemy części garderoby poszkodowanego – rękaw koszuli, skarpety itp. Opatrunek należy przyłożyć do miejsca krwawienia i umocować bandażem. Jeżeli jest to niemożliwe, ucisk należy wywołać ręką. Jeżeli krwawienie nie zmniejsza się, należy dołożyć kolejne warstwy opatrunku i poprawić ucisk, który nie może być zwolniony do czasu przyjazdu karetki pogotowia. 

Jeżeli krwotok jest wywołany raną klatki piersiowej, należy polecić poszkodowanemu, żeby usiadł na ziemi w pozycji z podpartymi plecami. W takim przypadku, rana powinna mieć kontakt z powietrzem, więc opatrunek zakładamy tylko w sytuacji, gdy doszło do silnego krwawienia. Dalej należy zastosować procedurę standardową dla pozostałych krwotoków zewnętrznych. Po wstępnym opanowaniu krwotoku, należy wezwać pomoc medyczną, o ile wcześniej nie zrobiła tego inna osoba. Należy poinformować dyspozytora o miejscu zdarzenia i o fakcie wystąpienia krwotoku zewnętrznego u osoby poszkodowanej. Pozostajemy z poszkodowanym do czasu przyjazdu karetki. W tym czasie nie należy pozwalać mu na przyjmowanie płynów i pokarmów, poszkodowanemu nie należy też podawać leków. 

Jeżeli u poszkodowanego wystąpiły objawy wstrząsu krwotocznego (jest blady, oblany potem, poczuje osłabienie, zacznie tracić przytomność), należy ułożyć go na ziemi w pozycji bezpiecznej – z podpartymi plecami i uniesionymi nogami (nóg nie unosimy w przypadku rany klatki piersiowej), przykryć kocem lub folią termiczną (jeżeli jest to niemożliwe używamy ubrań) i niezwłocznie wezwać karetkę pogotowia. Należy pozostawać w ciągłym kontakcie z poszkodowanym, żeby kontrolować jego przytomność.

W przypadku wystąpienia krwotoku z nosa, poszkodowany powinien usiąść na ziemi w pozycji z pochyloną głową. Należy polecić mu zaciśnięcie dwóch palców na skrzydełkach nosa. Ucisk powinien trwać 10 minut, a jeżeli poszkodowany przyjmuje leki przeciwzakrzepowe – 20 minut. Jeżeli dochodzi do sytuacji, w której krew spływa do gardła, poszkodowany powinien ją wypluwać, nie połykać. Jeżeli poszkodowany jest oblany potem, blady, zaczyna tracić przytomność i odczuwa osłabienie, należy wezwać karetkę pogotowia. 

Krwotok wewnętrzny może zatamować wyłącznie lekarz. Pierwsza pomoc ogranicza się zatem do ograniczenia skutków związanych z wystąpieniem takiego stanu, poprzez odpowiednie ułożenie poszkodowanego oraz przez kontrolowanie jego czynności życiowych do czasu przyjazdu pomocy medycznej. W pierwszej  kolejności, należy wezwać pogotowie. Następnie, luzujemy lub zdejmujemy ubranie poszkodowanego (ułatwi to oddychanie). Jeżeli to możliwe, należy określić miejsce krwotoku i ochłodzić ten obszar, np. zimnym okładem lub workiem z lodem. Poszkodowany powinien być ułożony na ziemi, w pozycji z podpartymi plecami i z nogami uniesionymi powyżej klatki piersiowej. Przez cały czas monitorujemy oddech i tętno. Jeżeli dojdzie do zatrzymania krążenia, rozpoczynamy resuscytację. 

O ile pierwsza pomoc jest niezwykle istotna w przypadku wystąpienia krwotoku, to nie należy zapominać o własnym bezpieczeństwie. W pierwszej kolejności, trzeba upewnić się, że podejście do poszkodowanego nie zagrozi naszemu zdrowiu lub życiu. Jeżeli stwierdzimy występowanie niebezpieczeństwa, należy wezwać pomoc i zaczekać. Kontakt z krwią może skutkować zakażeniem poważnymi chorobami. Jeżeli poszkodowany jest dla nas osobą obcą, trzeba zachować najwyższe środki ostrożności. Jeżeli to możliwe, dłonie zabezpieczamy jednorazowymi rękawiczkami (lateksowymi lub winylowymi), w ostateczności - foliowymi workami. Należy uważać, żeby krew poszkodowanego nie dostała się do ust, nosa lub oka. W sytuacji, gdy nie ma możliwości zabezpieczenia dłoni, podajemy poszkodowanemu opatrunek i instruujemy go co do dalszego postępowania. 

Postępowanie w przypadku krwawienia z nosa