Jak rozpoznać zawał? Nietypowe objawy zawału serca. Kto najczęściej choruje? Zawał u kobiet i mężczyzn przebiega inaczej

• ból piekący , gniotący , rozpierający, najczęściej umiejscowiony za mostkiem 
• ból promieniujacy do szyi, żuchwy, barków, szczególnie lewego, lewej kończyny górnej, niekiedy do lewej dłoni
• tzw. brzuszna postać zawału daje dolegliwości bólowe w środkowym nadbrzuszu, okolicy wyrostka.

• nudności, "ponudzania" lub wymioty.
• czasem objawy przypominają zgagę 
• ból w okolicy międzyłopatkowej (mylone z bólami kręgosłupa)
• kaszel

To nie jest wcale jednoznaczne. Najczęściej zawał objawia się bólem piekącym, gniotącym, rozpierającym , najczęściej umiejscowionym za mostkiem.  Jednak  ból ten promieniuje do szyi, żuchwy, barków, szczególnie lewego, lewej kończyny górnej, niekiedy do lewej dłoni. Zawał daje także dolegliwości bólowe w okolicy międzyłopatkowej. Czasami myślimy więc, że chodzi o problem z kręgosłupem, a to choroba naczyń wieńcowych.  Występuje też tzw. brzuszna postać zawału. Dolegliwości bólowe umiejscowione są w środkowym nadbrzuszu, okolicy wyrostka. Mogą objawiać się w postaci dolegliwości bólowych w tej okolicy. Zawał serca może również objawiać się nietypowymi objawami takimi jak nudności, "ponudzania" lub wymioty. Nie są to wcale odosobnione przypadki i zawsze w tego typu sytuacjach należy pomyśleć o sercu... Jest nam  niedobrze, czasem objawy przypominają zgagę.  Zawał może zwieść nawet doświadczonych lekarzy. Niekiedy mamy do czynienia z tzw. przechodzonym zawałem. Często pacjenci dolegliwości bólowe w okolicy międzyłopatkowej odnoszą do zmian w kręgosłupie.  Nie bagatelizujmy tych dolegliwości i nie zrzucajmy winy tylko na kręgosłup ponieważ mogą być skutkiem zaostrzenia choroby wieńcowej.  Niekiedy przy zawale  bóle mają różny stopień nasilenia i np. mogą pojawić  się bóle przemijające, bo po podaniu nitrogliceryny ustępują, a potem znowu się pojawiają.

Czytaj także: Nie żyje znany celebryta. Gabriel Seweryn zmarł po NZK. To może dotknąć każdego. Jak rozpoznać nagłe zatrzymanie krążenia?

Dzieje się tak dlatego, bo tętnica wieńcowa nie musi się zamknąć całkowicie. Może być krytycznie zwężona, ale dalej przepuszcza krew, co nie daje krytycznych dolegliwości.  Zawał nie jest chorobą zarezerwowaną dla osób starszych. Dotyka coraz młodszych. Winnymi są przede wszystkim stres, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze i zła dieta, w tym  podwyższony poziom kwasu moczowego.  Poza tym zawałowi towarzyszy strach. Ciśnienie zachowuje się różnie. Raz skacze do góry, ale bywa, że obniża się, co jest skutkiem mniej sprawnego mięśnia objętego zawałem.

U osób starszych, chorujących przez wiele lat na serce, zdąży się wytworzyć krążenie oboczne, co powoduje, że w przypadku zamknięcia tętnicy dozawałowej  (objętej zawałem)  rzeczywiście może on przebiec łagodniej.  U młodszych pacjentów szanse na to są mniejsze ponieważ krążenie oboczne miało mniej czasu, aby się wytworzyć. 

 Podczas zawału serce cały czas pracuje, choć ze znacznie mniejszą mocą. Trzeba więc jak najszybciej znaleźć się w szpitalu, by przeprowadzić diagnostykę i w przypadku krytycznego zwężenia lub zamknięcia tętnicy wdrożyć zabiegi pozwalające  poszerzyć lub udrożnić naczynia.( balonikowanie tętnic i założenie stentów).  W wyniku zaburzeń rytmu serca, które zwykle towarzyszą zawałowi, może migotania komór, co jest śmiertelnym zagrożeniem.  

Trzeba znać fizjologię serca. Ból jest numerem jeden przy zawale. Duszność skąd się bierze? Otóż serce waży ok. 350 gramów, a pompuje krew przez całe nasze życie, 24 godziny na dobę. Gdy ktoś ma nadwagę serce musi jeszcze bardziej się wysilać. Np. pytam pacjenta z 20 kilogramową nadwagą, czy gdybym panu założył plecak i byłoby w nim 20 kg  i musiałby chodzić z nim przez cały czas to byłby pan zadowolony. - Oczywiście, że nie odpowiedział. Serce nie mówi, ale odpowiada nam m.in. bólem i ograniczeniem naszej wydolności fizycznej. W okresie spoczynku zapotrzebowanie organizmu na krew utlenowaną jest standardowe, ale z każdym wysiłkiem to zapotrzebowanie wzrasta. To tak jak w samochodzie. Gdy jedziemy wolniej to zużywamy benzyny mniej. Gdy przyspieszamy to musimy jej zużyć więcej.  Po urodzeniu nasze naczynia wieńcowe są gładkie i czyste. Z czasem, gdy stosujemy niewłaściwą dietę, gdy dochodzi cukrzyca pojawiają się złogi miażdżycowe. 

Zwykle mówimy o dużych tętnicach, a pomijamy mikrokrążenie.
To błąd. W koronarografii nie widać mikrokrążenia, a tylko tętnice nasierdziowe, te duże. Tymczasem niezwykle istotne jest  również mikrokrążenie. Szczególnie zmiany miażdżycowe w mikrokrążeniu dotyczą chorych na cukrzycę.  U zdrowego człowieka przepływ w mikrokrążeniu jest prawidłowy  natomiast u chorych z wieloletnią cukrzycą, z  zaburzeniami gospodarki lipidowej najczęściej bywa upośledzony. 

Wszystkie naczynia od środka są "wytapetowane" komórkami śródbłonka, dzięki którymi w naczyniach bez jego uszkodzenia jest zachowany przepływ laminarny,  jak prąd uregulowanej rzeki. One są "śliskie" i wydzielają substancję, która zawiera tlenek azotu. To nitrogliceryna. Nasz organizm jest na tyle mądry, że te komórki same wytwarzają nitroglicerynę, która rozszerza naczynia. Gdy palimy papierosy nikotyna przenika przez barierę pęcherzykowo - włośniczkową, do naczyń włosowatych, uszkadzając śródbłonek.  Do tego objadamy się produktami tanimi i niezdrowymi,  a już w Starym Testamencie zabraniano kapłanom spożywania  mięsa wieprzowego jako gorszego. To wszystko wpływa na coraz gorszą kondycję naszego serca, naszego układu krążenia. 

Tak bywa, szczególnie u pacjentów z cukrzycą, bo  mają zmieniony próg odczuwania bólu. Gdybyśmy mieli dwóch jednojajowych bliźniaków, jeden miałby cukrzycę, a drugi nie i obaj mieliby istotne zwężenie w tętnicy wieńcowej to ten, który nie ma cukrzycy wcześniej zacznie odczuwać dolegliwości bólowe. Cukrzyca powoduje "znieczulenie zakończeń nerwowych".  

U mężczyzn hormonami płci  są androgeny. One nie chronią organizmu przed miażdżycą tak jak robią to hormony żeńskie, czyli estrogeny. Dlatego bardzo rzadko zdarza się, by kobieta w okresie aktywności hormonalnej miała dolegliwości wieńcowe lub zawał. Natomiast po ustaniu cyklu miesięcznego dolegliwości zaczynają się manifestować. Nie dzieje się to natychmiast. Osobniczo różnie u każdej z pań może ten proces przechodzić. Kobiety,  podobnie jak młodzi mężczyźni gorzej przechodzą zawały. Zawał to zamknięcie jakiegoś naczynia. U młodych ludzi nie zdąży się wytworzyć, jak wspomniałem , krążenie oboczne, bo dynamika choroby może być szybka. U osoby starszej choroba idzie krok po kroku. Przykład: mamy miasto, trzeba wyremontować jakąś ulicę. Co robimy? Wyznaczamy objazdy. Tak samo w organizmie pojawia się krążenie oboczne, przez które dopływa krew do obszaru zaopatrywanego przez zamkniętą tętnicę.

Kaszel w trakcie dolegliwości bólowych pomaga nam w tym, by serce się nie zatrzymało. Kaszel pobudza rytm serca. Pisał o tym m.in. wybitny kardiolog  Śląskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Tadeusz Petelenz. Gdy byłem na stażu w Stanach Zjednoczonych, w pracowni hemodynamiki,  gdzie wykonywano zabiegi koronarografii  to  niekiedy zdarzało się, że po podaniu kontrastu dochodziło do spowolnienia rytmu serca. Wówczas lekarze mówili pacjentom, żeby zaczęli kaszleć. Ten kaszel poprzez system unerwienia pobudzał serce, by wróciło do swojego rytmu. Jeśli zaś chodzi o jakieś nietypowe objawy zawału to mogą to być znużenie, zmęczenie, ziewanie. One mówią, że coś jest nie tak. Wtedy trzeba iść do lekarza. A my bardziej dbamy o samochody niż o siebie. Zróbmy badanie okresowe, zbadajmy krew, by ocenić poziom cukru, kreatyniny. Wiele osób chodzi w błogostanie po ulicy nie wiedząc, że są chorzy, że mają podwyższony poziom cukru lub mają nadciśnienie. Dowiadują się o tym przypadkowo podczas badań okresowych.

Oczywiście. Wiosna to nie tylko stan ciała, ale i ducha, czyli umysłu. W zimie jesteśmy trochę w stanie hibernacji. Więcej czasu spędzamy w domu, mniej się ruszamy, więcej jemy, szybciej zasypiamy, bo organizm produkuje więcej melatoniny. W okresie wiosny dehibernujemy.  Organizm produkuje więcej m.in. adrenaliny. Choć osłabieni zimą rzucamy się często do prac działkowych, domowych. Narażamy serce na zdecydowanie większy wysiłek.  A przecież nasza odporność jest mniejsza. Wirusy także wpływają na nasze serce. Powikłaniem grypy może być zapalenie mięśnia sercowego, które w krańcowych przypadkach, nierozpoznane, może się skończyć koniecznością przeszczepu serca.

W Śląskim Centrum Chorób Serca prowadzone są badania związane z wpływem smogu na serce. Wykazaliśmy  zależność pomiędzy podwyższonymi stężeniami zanieczyszczeń powietrza, a występowaniem nagłych stanów sercowo-naczyniowych w populacji pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi . Stwierdzono, że w czasie alarmów smogowych odnotowano zwiększoną umieralność z przyczyn ogólnych o 6 proc. a z przyczyn sercowo-naczyniowych o 8 proc. Efekt ten utrzymuje się do 2 tygodni po odwołaniu alarmu smogowego. Po alercie  śmiertelność nadal  wynosi w granicach od ok. 2-4 proc.