Smog – co to jest i jak nam szkodzi? Przyczyny zanieczyszczenia powietrza, skutki dla zdrowia i metody ochrony. Smog kwaśny i fotochemiczny

Anna Rokicka-Żuk
Anna Rokicka-Żuk
Smog to konglomerat zanieczyszczeń powietrza, z których tylko niewielką część może zatrzymać zwyczajna maska przeciwpyłowa.
Smog to konglomerat zanieczyszczeń powietrza, z których tylko niewielką część może zatrzymać zwyczajna maska przeciwpyłowa. amaviael/123RF
Smog to rosnący problem, który przyczynia się do zwiększonej zapadalności na schorzenia i infekcje oddechowe, w tym COVID-19, a także wysokiej śmiertelności z innych powodów. Lekarze ostrzegają, że zanieczyszczenie powietrza stanowi ważny czynnik rozwoju chorób serca, cukrzycy, demencji, nowotworów i poronień. Lista problemów, którym sprzyja, jest coraz dłuższa. Najważniejszą kwestią jest więc to, jak chronić przed smogiem swoje zdrowie.

Spis treści

Smog – co to jest i z czego się składa?

Smog to zjawisko atmosferyczne polegające na jednoczesnym występowaniu wysokiego stężenia zanieczyszczeń powietrza w postaci dymu, gazów i innych związków chemicznych oraz pary wodnej.

Główne składniki smogu to zanieczyszczenia powierza m.in. takie jak:

  • pyły zawieszone (mierzone są stężenia pyłów PM10 i PM2,5, czyli niebezpiecznych dla płuc cząstek o średnicy mniejszej niż odpowiednio 10 i 2,5 mikrometra),
  • rakotwórczy benzo(a)piren,
  • szkodliwe gazy w postaci ozonu, tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla czy amoniaku,
  • metan,
  • niepożądane pierwiastki, takie jak arsen,
  • metale ciężkie – ołów, nikiel, kadm itp.

Zobacz także: Smog i nowe meble mogą być przyczyną alergii pokarmowej u dziecka. Zanieczyszczenie powietrza zwiększa ryzyko alergii nawet o 80 proc.

Jak powstaje smog?

Smog może być wynikiem różnych warunków atmosferycznych. O jego powstawaniu i natężeniu decyduje nie tylko wielkość źródła emisji zanieczyszczeń powietrza, ale też splot okoliczności zewnętrznych, m.in. warunki meteorologiczne czy ukształtowanie terenu.

Aktualna jakość powietrza zależy od czynników takich jak m.in.:

  • temperatura powietrza,
  • prędkość wiatru,
  • wysokość i charakter opadu,
  • ciśnienie atmosferyczne,
  • wilgotność powietrza,
  • ukształtowanie terenu,
  • zwartość zabudowy,
  • emisja napływowa.

Sprawdź, czy znasz fakty i mity na temat smogu – rozwiąż nasz QUIZ!

Natomiast warunki najbardziej sprzyjające powstawaniu smogu to:

  • cisza atmosferyczna, gdy prędkość wiatru nie przekracza 0,5 m/s,
  • długotrwały okres słabego wiatru, wzrost temperatury (zwiększa się wtedy stężenie ozonu), intensywny opad w lecie,
  • duże zachmurzenie z utrudnionym pionowym ruchem powietrza,
  • fronty atmosferyczne z przemieszczającymi się niżami, gdy przed linią frontu ciepłego tworzą się tzw. inwersje termiczne, hamujące usuwanie zanieczyszczeń z atmosfery,
  • wyże atmosferyczne – powodują wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza; w miesiącach zimnych przyczyniają się do powstawania tzw. smogu kwaśnego, a latem – smogu fotochemicznego.
  • spadki temperatury zimą – powodują wzrost stężeń pyłów PM10, który jest adekwatny do wielkości zmian temperatury.

Przyczyny smogu

Głównym źródłem smogu w Polsce jest emisja zanieczyszczeń takich jak pyły zawieszone i benzopiren z domowych pieców i lokalnych kotłowni, z których większość pracuje w nieefektywny sposób lub spala nieodpowiedni rodzaj paliw, w tym tworzywa sztuczne w postaci śmieci. Związana z tym zła jakość powietrza jest problemem w zimnym okresie roku.

Nie mniej groźne dla naszego zdrowia i życia jest zanieczyszczenie powietrza spowodowane transportem samochodowym i emisją przemysłową.

Smog londyński i typu Los Angeles – czym różnią się smog kwaśny i fotochemiczny?

Smog może mieć różny skład. W zależności od dominujących w nim rodzajów zanieczyszczeń powietrza wyróżnia się dwa jego podstawowe typy:

  • Smog kwaśny, typu londyńskiego czy redukujący – to smog powstający w sezonie grzewczym. Nazwa pochodzi od kwasowego charakteru związków, które powstają w reakcji tych gazów z wodą, tworząc kwas siarkowy, azotowy i węglowy. Powstające z nich związki, m.in. azotany, trafiają z deszczem do gleby.

  • Smog fotochemiczny, typu Los Angeles, biały, jasny czy utleniający – to smog powstający w następstwie nasilonego ruchu ulicznego w sezonie letnim, gdy temperatura przekracza 25 stopni Celsjusza i występuje duże nasłonecznienie. Pod wpływem promieni UV zachodzą wtedy przemiany substancji tworzących zanieczyszczenia, a ich produktem jest toksyczny ozon.

Zobacz: Czy od smogu może boleć żołądek? Zobacz, jakie problemy gastryczne wywołuje zanieczyszczenie powietrza.

Miejski smog często bywa mylony z mgłą – ta jednak nie utrzymuje się w Polsce całymi dniami.
Miejski smog często bywa mylony z mgłą – ta jednak nie utrzymuje się w Polsce całymi dniami. Alex Gindin/unsplash.com

Skutki smogu – jaki ma wpływ na zdrowie?

Zanieczyszczenie powietrza to największe środowiskowe zagrożenie dla zdrowia w Unii Europejskiej. Poniżej wymieniamy tylko niektóre skutki zdrowotne oddychania zanieczyszczonym powietrzem.

Do problemów wywoływanych przez smog należą m.in.:

  • dolegliwości ze strony układu oddechowego, m.in. kaszel, ból gardła czy chrypka,
  • większe ryzyko przedwczesnej śmierci ze wszystkich przyczyn, a przede wszystkim jako następstwo rozwoju chorób serca i układu krążenia, m.in. ich niewydolności,
  • zwiększenie zagrożenia wylewem krwi do mózgu i zawałem serca,
  • wzrost liczby przypadków insulinooporności i zachorowań na cukrzycę t. 2,
  • ograniczenie objętości oddechowej płuc,
  • obniżenie ciśnienia krwi i zawartości w niej ochronnej frakcji cholesterolu HDL,
  • uszkodzenie naczyń krwionośnych nawet u zdrowych osób młodych i wywołane tym stany zapalne,
  • częstsze powstawanie zakrzepów krwi i rozwój zakrzepicy żył głębokich,
  • aktywacja uśpionych wirusów w płucach, m.in. z rodziny Herpes i rozwój utajonych infekcji,
  • częstsze zachorowania, cięższy przebieg większa śmiertelność COVID-19,
  • zwiększenie podatności układu oddechowego na infekcje bakteryjne (m.in. dwoinką zapalenia płuc i gronkowcem złocistym), a także wzrost ich antybiotykooporności,
  • nasilenie objawów i rozwój astmy, a także innych chorób płuc; długoterminowa ekspozycja zwłaszcza na ozon zwiększa ryzyko spowodowanej nimi śmierci,
  • zwiększone zagrożenie rozwojem raka jamy ustnej, krtani, czy płuc, wykazano też związek z rozwojem innych nowotworów, m.in. białaczki i chłoniaka nie-Hodgkina,
  • przedwczesny poród u kobiet w ciąży, częstsze występowanie stanu przedrzucawkowego,
  • w przypadku kobiet ciężarnych niska waga urodzeniowa dziecka, większe zagrożenie rozwojem autyzmu i raka, niższy iloraz inteligencji,
  • większe ryzyko popełnienia samobójstwo w przypadku krótkoterminowej ekspozycji u mężczyzn i osób w średnim wieku,
  • upośledzenie pamięci krótkotrwałej, obniżenie IQ,
  • wzrost liczby przypadków demencji, a zwłaszcza choroby Alzheimera,
  • obniżenie u mężczyzn jakości spermy na skutek uszkodzeń DNA, zwiększające m.in. ryzyko poronień w przypadku poczęcia dziecka,
  • uszkodzenia nerek i podniesione ryzyko rozwoju nefropatii,
  • powstawanie przebarwień w postaci plam wątrobowych na skórze twarzy i odsłoniętych fragmentach ciała.

Na negatywne konsekwencje życia w smogu narażone są szczególnie osoby z osłabionym układem immunologicznym, chorobami układu oddechowego i krążenia, alergicy, kobiety w ciąży, ludzie starsi oraz dzieci, które oddychają o 50 proc. częściej niż osoby dorosłe w przeliczeniu na masę ciała.

Jak chronić się przed smogiem?

Zapobieganie negatywnym skutkom zdrowotnym związanym ze smogiem nie jest łatwą sprawą z całkiem oczywistych powodów: nie da się nie wychodzić z domu ani nie otwierać okien. Można jednak zmniejszyć ilość zanieczyszczeń przyjętych poprzez płuca, przestrzegając jak największej liczby poniższych zaleceń.

  • Unikanie przebywania w godzinach szczytu w najbardziej zanieczyszczonych miejscach dzięki dostępnym informacjom na temat stanu powietrza.
  • Ograniczenie czasu przebywania na zewnątrz w godzinach lub dniach, gdy zanieczyszczenia powietrza jest wysokie, a także wietrzenia w tym czasie pomieszczeń.
  • Noszenie przeciwpyłowych masek ochronnych, a najlepiej takich, które pochłaniają też substancje gazowe. Dopasowanie rodzaju maski do intensywności ruchu, odpowiednio częsta wymiana filtra, regularne suszenie maski w ciągu dnia, gdy się z niej korzysta.
  • Ochrona przed zanieczyszczeniami nie tylko układu oddechowego, ale też skóry, przez którą wchłaniane są toksyny – za pomocą ubrań z długim rękawem, nakryć głowy, kremów ochronnych, najlepiej z mineralnym filtrem UV. Dla osób z wrażliwą cerą dostępne są specjalne kremy barierowe przeciw alergii na nikiel (np. nuev czy Nidiesque).
  • Jeśli to możliwe, wybór środków transportu takich jak kolejka czy metro. W samochodzie – zamykanie okna i w miarę możliwości korzystanie z klimatyzacji z regularnie czyszczonymi lub wymienianymi filtrami. Unikanie stania w korkach.
  • Korzystanie w domu z nowoczesnego oczyszczacza powietrza lub klimatyzatora z dobrymi filtrami.
  • Bieganie tylko w terenach zielonych, z dala od dróg o dużym natężeniu ruchu i w masce sportowej, która umożliwia odpowiedni dopływ powietrza. W miastach – najlepiej bieganie na bieżni w klubie fitness z klimatyzacją wyposażoną w dobre filtry.
  • Spacery tylko na terenach zielonych, najlepiej z dobrą wentylacją.
  • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza w domu, np. z pieców, kominków czy kuchenek gazowych dzięki sprawnej wentylacji i wietrzeniu, a najlepiej wymianie na inne źródło ciepła.
  • Unikanie palenia w domu (i w ogóle), ponieważ nawet związki z dymu „z drugiej ręki” (wdychane przez osoby niepalące) i „z trzeciej ręki” (osadzające się na powierzchniach i pozostające na nich całymi miesiącami) to podobny zestaw do tego ze spalin.
  • Otaczanie się zielenią w domu – pewną część toksycznych zanieczyszczeń pochodzących z tworzyw sztucznych i klejów, ale też dymu tytoniowego i nikotyny oraz innych związków z e-papierosów. Związki takie jak tym formaldehyd, ksylen, toluen, trichloroetylen i amoniak, a także mikropyły, są wyłapywane przez rośliny doniczkowe. W badaniach NASA skuteczne w usuwaniu m.in. formaldehydu okazały się rośliny takie jak bluszcz pospolity, sansewieria, szeflera drzewkowata, zielistka Sternberga, aloes zwyczajny, poinsecja, fiołek alpejski, skrzydłokwiat, draceny, palma areka, rododendron indyjski, rododendron indyjski czy niektóre filodendrony. Dowiedziono, że zielistka Sternberga wyłapuje ponadto pyły PM2,5 i ozon, a z tym drugim rozprawia się też sansewieria i epipremnum złociste.
Pierwsze chłodniejsze dni już sprowadziły na nas kłopoty ze smogiem, a w najbliższych miesiącach będzie tylko gorzej. Poziom PM10 rośnie tym bardziej, im na zewnątrz jest zimniej. Brak wiatru i deszczu tylko utrudnia sytuację. Walka ze smogiem niestety nie jest wcale taka prosta, dlatego lepiej wiedzieć, co można, a czego nie można robić, kiedy jakość powietrza jest pogorszona. W końcu zdrowie mamy tylko jedno, a smog potrafi skutecznie je zniszczyć. Zobacz, co robić, gdy smog jest w natarciu!

Uwaga: SMOG! Co robić, kiedy poziom PM10 przekracza normy?

Dieta śródziemnomorska w ochronie przed skutkami smogu

Dieta śródziemnomorska zapewnia istotny stopień ochronę przed działaniem zanieczyszczeń powietrza dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy, które redukują wywołany przez wolne rodniki stres oksydacyjny, a z rezultacie – stan zapalny. To menu bazujące na warzywach, owocach i pełnoziarnistych produktach zbożowych, z dużym udziałem zdrowych tłuszczów z oliwy z oliwek i ryb, przy umiarkowanym spożyciu nabiału i chudego mięsa, i ograniczeniem ilości produktów przetworzonych i czerwonego mięsa.

Dieta w stylu śródziemnomorskim działa korzystnie na układ krążenia, pomaga ograniczyć związany z wiekiem przyrost wagi i zmniejsza rozwoju zespołu metabolicznego, cukrzycy i raka piersi, a także chorób neurologicznych, w tym demencji, zwłaszcza choroby Alzheimera.

Przy wzroście poziomu tlenku azotu w powietrzu o każde 10 ppb wśród osób w największym stopniu stosujących się do zaleceń diety śródziemnomorskiej liczba przypadków śmierci ze wszystkich przyczyn wzrosła o 2 procent, podczas gdy wśród tych najmniej stosujących się do diety śmiertelność wynosiła 5 procent.

Przy zwiększeniu stężenia w powietrzu pyłów PM2,5 o każde 10 mcg/m3 wśród osób w najbardziej stosujących się do zaleceń diety śródziemnomorskiej liczba przypadków śmierci w wyniku chorób układu krążenia zwiększyła się o 5 procent, podczas gdy wśród tych najmniej stosujących się do diety śmiertelność wynosiła 17 procent.

W przypadku zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu zwiększeniu się jego poziomu o 10 ppb śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych wynosiła 2 procent u fanów diety śródziemnomorskiej i 10 procent u tych, których dieta najbardziej odbiegała od zalecanego stylu żywienia.

Warto przeczytać:

ZOBACZ: Smog nam niestraszny w samochodzie? Na ile skuteczny jest filtr kabinowy?

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Jak działają oszuści (5) - oszustwo na kartę NFZ

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na stronazdrowia.pl Strona Zdrowia