Dlaczego odkładamy robienie różnych rzeczy na później? Prokrastynacja ma naukowe wyjaśnienie. Czy jest niebezpieczna? Jak z nią walczyć?

Prokrastynacja odnosi się do dobrowolnego odraczania działania, pomimo świadomości konsekwencji, jakie wynikną z powodu tego opóźnienia. Wiąże się z odwlekaniem lub przekładaniem konkretnych czynności na później. Może ujawniać się w różnych dziedzinach życia – od życia domowego czy społecznego, przez naukę po pracę.

Początkowo przynosi pozytywne emocje – radość z tego, że zadanie zostało przełożone na później i nie musi być wykonane teraz. Daje poczucie odzyskania czasu na przyjemniejsze czynności i złudnego poczucia, że „jutro będzie lepiej”. Jednak ostatecznie wiąże się z szeregiem negatywnych odczuć, związanych z wyrzutami sumienia, stresem i nerwowością.

Szacuje się, że nawet 20 proc. społeczeństwa może cierpieć z powodu chronicznej prokrastynacji. W Polsce ponad 80 proc. społeczeństwa odkłada jakieś czynności na później. „Odkładactwo” nieco częściej dotyczy mężczyzn (85 proc.) niż kobiet (80 proc.). Rzadziej obserwujemy je u osób starszych niż młodszych.

Wśród czynności, z którymi najczęściej zwlekamy, wymieniane są przede wszystkim obowiązki domowe, w tym sprzątanie – opóźnia je prawie połowa badanych. Nie śpieszymy się także do prasowania, gotowania i prania.

Obowiązki zawodowe odsuwa w czasie ponad 15 proc. badanych, sprawy urzędowe i biurowe – ponad 11 proc. Co dziesiąta osoba przyznaje, że ma problem z rozpoczęciem diety, rzuceniem nałogu czy decyzją matrymonialną. Remonty i drobne naprawy oraz kwestie związane ze szkołą, także nie są przez nas wykonywane w terminie.

Naukowcy mają różne teorie dotyczące tego, dlaczego odkładamy niektóry czynności. Jedni uważają, że wynika to z walki między układem limbicznym a korą przedczołową mózgu.

– Twój układ limbiczny jest starszą częścią mózgu, która działa automatycznie i szuka przyjemności i/lub unika rzeczy, które powodują niepokój – wyjaśnia w dr Sharon Greene w „Medical News Today” – Z kolei kora przedczołowa jest nowszą częścią mózgu, która pomaga w planowaniu, podejmowaniu decyzji i długoterminowych celach. Wszyscy czasami cierpimy z powodu walki tych struktur w naszych mózgach podczas odwlekania różnych czynności – dodaje.

Badania innych naukowców sugerują natomiast, że ludzie, którzy często zwlekają, mają większe ciało migdałowate – część mózgu odpowiedzialną za emocje, szczególnie negatywne. Uważa się także, że osoby cierpiące z powodu zaburzeń lękowych, depresji czy ADHD także mogą mieć problem z szybkim podejmowaniem koniecznych działań.

Prokrastynacja jest również uważana za objawy niektórych zaburzeń, m.in.:

• obsesyjno-kompulsywnych zaburzeń osobowości,
• zespołu stresu-pourazowego,
• zbieractwa.

Odkładanie niechcianych czynności w czasie przynosi wiele negatywnych skutków. Dotykają nas niezależnie od rodzaju odwlekanych zadań i naszego wieku. Według szacunków badaczy co najmniej połowa studentów uważa, że prokrastynacja wpływa na ich osiągnięcia akademickie i samopoczucie.

Dlatego naukowcy zbadali ponad 700 szwedzkich studentów pod kątem poziomu prokrastynacji, a jednocześnie:

• impulsywności,
• perfekcjonizmu,
• lęku,
• depresji,
• stresu,
• jakości życia.

Uczestników podzielono ina dwie grupy: z ciężką postacią prokrastynacji i z mniej dotkliwą formą zwlekania. Okazało się, że osoby które częściej odkładały działanie, częściej rozważały szukanie pomocy, zgłaszały więcej problemów związanych z różnymi dziedzinami życia, a także częściej występowały u nich objawy problemów natury psychologicznej odczuwały niższą jakość życia.

Analiza wykazała także, że prokrastynacja wiązała się ze zwiększonym stresem i lękiem. Uczestnicy opisywali objawy fizyczne takie jak napięcie, ból oraz problemy ze snem i odpoczynkiem. Wśród psychicznych symptomów wymieniali depresję, samokrytykę, wyrzuty sumienia i obniżone poczucie własnej wartości.

O ile sporadyczna opieszałość jest zjawiskiem normalnym i nieszkodliwym, to chroniczne i długofalowe odwlekanie podejmowania niektórych czynności może być naprawdę niebezpieczne w skutkach. W tym przypadku przestaje chodzić o problem z zarządzaniem swoim czasem, ale o nieprzystosowanie do życia.

Znajdują się jednak także obrońcy prokrastynacji, którzy twierdzą, że „odkładactwo” może być strategię działania odpowiadającą osobom, które potrzebują silnego pobudzenia i stymulacji do przeprowadzenia i zakończenia działania z pozytywnym efektem.

– Prokrastynacja może również pomóc ludziom w priorytetowym traktowaniu angażowania się w aspekty ich życia, które przynoszą im radość. Być może ostatecznie lepiej dla twojego zdrowia psychicznego będzie, jeśli pójdziesz zagrać w tenisa, zamiast robić projekt ze swojej listy. Co więcej, możesz wrócić do tego projektu z większą energią i nowymi spostrzeżeniami, ponieważ odszedłeś, aby zrobić coś innego! – sugeruje psycholog dr Bill Hudenko.

Rozpoczęcie walki z odwlekaniem należy zacząć od znalezienia źródła przyczyny naszego zachowania. Sprawdzenia, co tak naprawdę hamuje nas przed podjęciem danej czynności i nazwania emocji, które towarzyszą myśleniu o niej.

Następnie możemy sięgnąć po metodę wizualizacji i wyobrazić sobie, ile satysfakcji przyniesie nam wykonanie odkładanego zadania oraz co się stanie, jeśli go nie zrobimy. Można w szczególności skupić się na wyobrażeniu sobie stresu, jaki będzie nam towarzyszył wykonywaniu danej czynności w ostatniej chwili.

Ponadto bardziej skomplikowane zadanie można podzielić na mniejsze kroki. Skuteczne może być wyznaczenie sobie krótkich, realnych terminów ich realizacji oraz nagradzanie się za każdą wykonaną część.

Wyniki badań przeprowadzonych przez niemieckich badaczy wykazują, że także systematyczny trening umiejętności ER (regulacji emocji) jest pomocny w zmniejszaniu prokrastynacji.

Źródła:

• Why do we procrastinate? Experts explain the science Medical News Today
• Psychology of Procrastination: Why People Put Off Important Tasks Until the Last Minute American Psychological Association
• Overcome procrastination: Enhancing emotion regulation skills reduce procrastination Learning and Individual Differences
• Procrastination Among University Students: Differentiating Severe Cases in Need of Support From Less Severe Cases Frontiers in Psychology
• "Odkładactwo", czyli ciągły pojedynek w naszym mózgu Nauka w Polsce