Powstają od urazów w jamie ustnej. Afty trzeba leczyć, zwłaszcza gdy nawracają. W niektórych przypadkach to może być opryszczka!

Afta jest rodzajem owrzodzenia lub nadżerki, który pojawia się w obrębie jamy ustnej. Może wystąpić na języku lub pod nim, po wewnętrznej stronie warg i policzków, a także na dziąsłach, podniebieniu i tylnej ścianie gardła.

Przybierają postać niewielkich, zazwyczaj płaskich zmian z białawym lub żółtawym nalotem. Najczęściej są także otoczone obwódką zapalną. Mogą występować pojedynczo lub w skupiskach. Są bolesne i często utrudniają normalne spożywanie posiłków, codzienną higienę jamy ustnej, a niekiedy nawet mówienie.

Choć afty wyglądają mało apetycznie, a wręcz groźnie, nie są w żaden sposób zaraźliwe – chyba że są wynikiem infekcji opryszczką. Ponieważ są to zmiany o charakterze zapalnym, może towarzyszyć im powiększenie węzłów chłonnych, utrzymujące się od kilku dni nawet do kilku tygodni.

Afty częściej pojawiają się u kobiet, przy czym dotyczą osób w każdym wieku. W przypadku gdy pojawiają się częściej niż raz na kilkanaście miesięcy, warto wykonać badania na współwystępowanie innych chorób.

Afty powstają wskutek uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej, zwykle drobnych urazów takich jak przygryzienia, zakłucia, oparzenia.

Najczęściej przyczyną jest przygryzanie warg lub policzków od wewnętrznej strony (przypadkiem lub jako objaw nerwicowy), jednak za ich powstanie mogą być odpowiedzialne także inne czynniki:

• spożywanie nieumytych owoców i warzyw;
• jedzenie niedomytymi sztućcami, np. częste stołowanie się w barach;
• brak higieny dłoni, zwłaszcza przy jedzeniu;
• obgryzanie paznokci i skórek;
• choroby jamy ustnej i zębów, np. próchnica;
• niedostateczna higiena jamy ustnej;
• podrażnienie mechaniczne, np. po zabiegu stomatologicznym;
• krzywo rosnące zęby, na przykład ósemki, które haczą o wewnętrzne ściany policzków;
• źle dobrana proteza, powodująca tarcie o śluzówkę lub język;
• przewlekły stres, powodujący osłabienie odporności;
• zwiększona podatność na urazy, np. przy obniżonej krzepliwości krwi;
• osłabienie odporności przez antybiotykoterapię;
• dieta oparta na wysokoprzetworzonej żywności;
• skłonności genetyczne.

Przy skłonności do częstego powstawania aft warto skonsultować się z dentystą oraz lekarzem, który pomoże ustalić i wyeliminować ich ewentualną przyczynę.

Aftowe zapalenie jamy ustnej to stan, w którym pojawiają się bolesne nadżerki w obrębie jamy ustnej. Jego leczenie powinno się rozpocząć od wyeliminowania wszystkich potencjalnych czynników mogących powodować powstawanie aft.

W sytuacji, gdy aftowe zapalenie jamy ustnej jest spowodowane przez opryszczkę, oprócz bolesnych owrzodzeń pojawia się także gorączka. To jedyny przypadek, w którym afty mogą być zaraźliwe: przenoszenie wirusa odbywa się w bezpośrednim kontakcie i drogą kropelkową.

Przypadki powstawania owrzodzeń w jamie ustnej spowodowanych wirusem opryszczki są jednak bardzo rzadkie, a wirusowe wykwity w okolicach ust mylnie nazywa się aftami.

Afty bardzo często pojawiają się u dzieci. Najczęściej wtedy, gdy maluch ma osłabioną odporność lub jest w trakcie antybiotykoterapii. Równie często afty u dzieci powstają wskutek niedostatecznej higieny – przede wszystkim przy wkładaniu brudnych palców i przedmiotów do ust, co w niektórych okresach ich rozwoju jest nieuniknione.

U niemowląt afty często pojawiają się w trakcie ząbkowania jako następstwo podrażniania błon śluzowych przez wyżynające się ząbki. Dziecko, u którego pojawiły się afty, będzie marudne i płaczliwe z powodu bólu, jaki powodują niegroźne skąd skądinąd nadżerki.

Bardziej narażone na powstawanie nadżerek aftowych są dzieci, u których występują niedobory składników odżywczych takich jak witamina B12, kwas foliowy i żelazo.

Leczenie aft u dzieci polega przede wszystkim na zmniejszeniu stanu zapalnego. Można stosować np. płukanki z szałwii lub nakładać miejscowo maści na afty o działaniu przeciwzapalnym i łagodzącym.

W przypadku, gdy stan zapalny nie jest bardzo nasilony, afty mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku dni, nie powodując dużego dyskomfortu bólowego. W tym czasie warto szczególnie dbać o higienę jamy ustnej – często myć zęby delikatnymi pastami i stosować antybakteryjne płukanki do jamy ustnej.

Warto także przyjrzeć się składowi swojej pasty do zębów – okazuje się, że do powstawania aft mogą przyczyniać się te, które w swoim składzie zawierają laurylosiarczan sodu (inaczej dodecylosiarczan sod), czyli najpopularniejszy detergent SLS.

W czasie leczenia aft należy unikać spożywania gorących i ostrych potraw, które działają drażniąco na uszkodzoną śluzówkę i spowalniają jej gojenie. W tym czasie zabronione jest też picie alkoholu.

Wspomagająco warto stosować płukanki z szałwii, która ma działanie ściągające i antybakteryjne. W leczeniu aft stosuje się także leczenie miejscowe specjalnymi preparatami aptecznymi.

Gdy jednak stan zapalny przyjmuje uciążliwą postać – afty są duże, trudno się goją i są bardzo bolesne, mogą często powracać i pozostawiać blizny. W niektórych przypadkach tak ciężkiego przebiegu trzeba stosować silne leki – najczęściej antybiotyki, a nawet sterydy.

Ważne więc, by w przypadku pojawienia się zmian, reagować możliwie szybko. Pozwoli to na przyspieszenie procesu gojenia i oszczędzi większego dyskomfortu.

Bolesne afty niewielkich rozmiarów można leczyć miejscowo za pomocą ogólnie dostępnych leków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przyspieszających regenerację śluzówki.

Działające miejscowo leki na afty są dostępne bez recepty w każdej aptece, w wersji zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Mogą mieć postać żelu, płukanki lub aerozolu.

Leki przeciw aftom najczęściej zawierają związki o działaniu przeciwbakteryjnym, takie jak chlorheksydyna, chlorek cetylpirydyny, chlorowodorek benzydaminy, oktenidyna, boraks czy cytrynian cynku. Polecany jest także olejek eukaliptusowy, który jest równie skutecznym antyseptykiem, co najpopularniejsza chlorheksydyna.

W sprzedaży są też dostępne środki powlekające arty ochronnym filmem, który przyspiesza ich gojenie.

W przypadku nadżerek dużych, rozległych i bolesnych, oprócz stosowania preparatów miejscowych, stosuje się także leczenie ogólnoustrojowe:

• antybiotyki,
• sterydy,
• suplementacja diety (żelazem, witaminami z grupy B).

W trudnych przypadkach nawracających, rozległych aft i ich skupisk, stosuje się także laseroterapię. Metoda leczenia dobierana jest indywidualnie przez lekarza.

Przy pierwszych objawach afty warto w pierwszej kolejności przetestować domowe sposoby ich leczenia. Najczęściej to płukanki i okłady z zawartością następujących składników:

• zioła, np. szałwia lekarska, rumianek, kora dębu, łopian większy itp. – mają działanie ściągające i przeciwzapalne. Wystarczy zaparzyć porcję suszu (np. w formie torebki herbaty), a następnie odcedzonym i wystudzonym naparem przez kilka minut płukać dokładnie jamę ustną;
• woda różana – ma właściwości przeciwzapalne i jest dostępna w postaci gotowej do użycia;
• soda oczyszczona – rozpuść 1 łyżeczkę sody oczyszczonej w 1 szklance wody i płucz jamę ustną. Uważaj, by nie połknąć roztworu;
• sól – rozpuść 1 łyżeczkę soli w 1 szklance letniej wody i płucz usta jw. Sól ma działanie odkażające, więc przyspieszy proces gojenia;
• woda utleniona – wystarczy nałożyć odrobinę wody utlenionej na patyczek kosmetyczny lub wacik i przykładać do chorych miejsc na kilka-kilkanaście sekund;
• herbata – po zaparzeniu zielonej lub czarnej herbaty wystudź torebkę lub fusy i przyłóż do nadżerki.

Płukanki i okłady na afty warto stosować 2 razy dziennie po myciu zębów przez co najmniej kilka dni.

W profilaktyce pojawiania się aft ważne jest przestrzeganie zasad higieny rąk i jamy ustnej. W pierwszej kolejności trzeba wyleczyć wszystkie ubytki zębów, a także usunąć kamień i płytkę nazębną, by ograniczyć powstawanie stanów zapalnych.

Warto także przyjrzeć się swojej diecie i wyeliminować z niej żywność wysokoprzetworzoną, a zastąpić je naturalnymi produktami, które obfitują w czynniki przeciwzapalne. Jeśli afty pojawiają podczas antybiotykoterapii, należy wprowadzić środki osłonowe lub zastosować silniejsze (lub w większej dawce). Polecane są wieloszczepowe preparaty probiotyczne, które pomagają przywrócić równowagę mikroflory jelitowej, decydującej o odporności organizmu.

Jeśli mimo to afty będą pojawiać się częściej niż raz, ew. kilka razy w roku, warto wykonać badania, które pozwolą odróżnić je od opryszczki. Może okazać się również, że za ich powstawanie odpowiedzialne są dolegliwości ogólnoustrojowe i nawracające afty są sygnałem o tym, że w organizmie trwa proces chorobowy.