Yerba mate działa 30 razy mocniej niż kawa i ułatwia odchudzanie. Nie przesadź z ilością!

Yerba mate to ziele mate, czyli ostrokrzewu paragwajskiego, który rośnie w lasach Brazylii, Urugwaju czy Argentyny. Z jego liści i gałązek Indianie zwykli przygotowywać caá, napój serwowany w tykwie kalebasowej (mati), któremu jezuici nadali nazwę yerba mate.

Nazwa yerba jest zniekształconym słowem herba, oznaczające zioło, mate natomiast odnosi się do naczynia, którego właściwości wpływają na smak naparu.

Dostępne w sprzedaży mieszanki liści i patyczków ostrokrzewu paragwajskiego różnią się swoim składem. Typowa yerba mate w 70 proc. składa się z liści, a reszta to patyczki. Można jednak znaleźć również mieszanki łączące te składniki w innych proporcjach. Im więcej liści, które zawierają największe nagromadzenie alkaloidów, tym silniejsze działanie pobudzające napoju. Dlatego amatorzy silnych wrażeń sięgają po yerba despalada, która w ogóle nie zawiera patyczków.

Herbata z yerba mate ma zielono-złocisty kolor i intensywny, gorzki smak, który często jest skutecznie maskowany za pomocą dodatków do suszu, takich jak naturalny aromat cytrynowy czy pomarańczowy.

Warto przy tym wspomnieć, że ostrokrzew paragwajski nie należy do rodziny Theaceae, tylko do Aquifoliaceae. Przygotowany z niego napar nie jest zatem herbatą, tylko herbatką lub napojem. Mimo to często nazywany jest herbatą paragwajską ze względu na podobny status ceremonialny przyrządzania.

Yerba mate jest polecana ze względu na swoje działanie pobudzające i prozdrowotne. Zawdzięcza je wysokiej zawartości alkaloidów o podobnej budowie i działaniu, które stymulują ośrodkowy układ nerwowy oraz krążenie krwi, działając moczopędnie. Są to:

• kofeina – związek znany z nasion kawy (Coffea),
• teobromina – występuje w nasionach kakao (Theobroma cacao),
• teofilina – jest typowa dla herbaty, czyli liści Camellia sinensis; w mate występuje w niewielkich ilościach.

Ziele ostrokrzewu paragwajskiego obfituje też w inne bioaktywne związki, do których należą:

• polifenole, czyli dobroczynnych antyoksydantów, które zapobiegają m.in. niepożądanym mutacjom genetycznym, w tym wspomagające odporność flawonoidów (kwercetyna, rutyna, kempferol),
• saponiny, które usprawniają przemiany cholesterolu i działają przeciwzapalnie, odpowiadając za goryczkę napoju,
• składniki mineralne, m.in. magnez, potas, chrom, miedź, selen, cynk, krzem, mangan,
• witaminy, głównie wit. A, C, E, B1 i B2, niacyna i biotyna.

Napar z mate obniża poziom cholesterolu i glukozy we krwi, działając przeciwmiażdżycowo i przeciwcukrzycowo. Może też wspomagać układ odpornościowy i hamować rozwój niekorzystnych drobnoustrojów, np. wywołującej zatrucia bakterii E. coli czy grzybów powodujących łupież. Chroni też przed pasożytami pokarmowymi.

Spożywanie yerba mate przyspiesza procesy spalania tłuszczu, a także spowalnia proces opróżniania żołądka, przedłużając uczucie sytości po jedzeniu i zmniejszając się łaknienie. W powyższych powodów napój z ostrokrzewu paragwajskiego bywa stosowany w kuracjach odchudzających. Składnikami wspomagającymi redukcję nadmiernej masy ciała i obwód talii są kofeina i saponiny.

Zawartość kofeiny (nazywanej w tym przypadku także mateiną) znacznie przekracza ilości tej substancji obecnej w kawie, herbacie czy napojach energetyzujących. Jej dokładną ilość trudno jest oszacować, ponieważ zmienia się ona w zależności od wielu czynników – od składu suszu, przez sposób przechowywania, aż po metodę parzenia.

Napój przygotowywany z 50 g yerba mate zawsze zawiera powyżej 300 mg kofeiny, a zawartość maksymalna sięga 700 mg. Dla porównania: zawartość kofeiny w 50 g kawy to zaledwie 20 mg, a taka sama ilość herbaty ma jej tylko 5,5 g.

Dzienne spożycie kofeiny dla przeciętnego człowieka nie powinno przekraczać 400 mg, co oznacza, że jedno parzenie standardowej porcji mate to ilość maksymalna. Niektóre źródła zalecają przeliczanie spożywanej tej substancji w odniesieniu do ciężaru ciała, podając za bezpieczną ilość 3 mg kofeiny na 1 kg masy.

Aby uzyskać napój podobny do tego, jakim raczyli się Indianie, trzeba zaopatrzyć się w kilka podstawowych elementów. Po pierwsze: kubek do yerba mate. Naczynie zwane mate lub matero może być wykonane z różnych materiałów.

Najbardziej pożądanym jest tykwa kalebasowa, naturalny pojemnik powstały po wysuszeniu owocu dzbaniwa kalebasowego lub naczynie wykonane z drewna palo santo. Zapewniają one dodatkowe nuty smakowe parzonego napoju. Kubki do yerba mate są też wytwarzane z metalu i ceramiki.

Drugim niezbędnym narzędziem jest bombilla, wykonywana z różnych metali łyżkorurka z sitkiem odcedzającym napar od roślinnych drobin. Aby ochłodzić docierającą do ust yerbę, w niektórych bombillach stosowane są specjalne pierścienie.

Warto wiedzieć, że używanie tykwy kalebasowej jako naczynia do yerba mate wzbogaca ceremoniał parzenia o dodatkowy element wstępny o nazwie curado. Jako że tykwa jest zdrewniałą osłoną owocu, może zawierać resztki miąższu, które negatywnie wpływają na smak naparu. Aby się ich pozbyć, tradycyjnie wykonuje się całonocne (min. dwunastogodzinne) parzenie suszu, które nie będzie przeznaczony do spożycia. Następnie czyści się matero, płucząc w zimnej wodzie i usuwając cząstki namokniętego miąższu łyżką. Potem w tykwie zaparza się świeży susz yerba mate, aby naczynie nabrało odpowiedniego aromatu. To zalanie także nie jest przeznaczone do picia. Dopiero kolejnym można się w pełni rozkoszować.

Curado potrzebne jest także w przypadku naczyń drewnianych, szczególnie tych wykonanych ze szlachetnego palo santo. Przebiega ono nieco inaczej niż w przypadku tykwy i koncentruje na natłuszczaniu matera. Naczynie płucze się w zimnej wodzie, która musi wyparować w sposób naturalny (nie wyciera się jej), po czym matero smaruje się oliwą lub masłem i odstawia w ciemne miejsce na 48 godzin. Po dwóch dniach w wypłukanym naczyniu przygotowuje się pierwsze zalanie świeżego suszu yerba mate.

Parzenie yerba mate w krajach Ameryki Południowej odbywa się według różnych tradycji. Pija się ją z przyjaciółmi i w rodzinnym gronie, ale naparem częstuje się nawet nieznajomych.

Liście są parzone kilkakrotnie, przy czym pierwsze zalanie wylewa się, oddając je ziemi lub świętemu Tomaszowi. Liście i patyczki wchłaniają wtedy większą część wody. Po chwili yerbę zalewa się ponownie: wtedy napar traci nieco swej pierwotnej goryczki i nadaje się do picia.

Ceremoniał parzenia yerba mate przebiega w taki sposób, by utrzymać odpowiednią zawartość korzystnych składników chemicznych w naparze oraz sprawić, aby napój nie zawierał roślinnego miału. Oto jego najważniejsze punkty:

1. Sucha herbata paragwajska musi zajmować min. 2/3 naczynia.
2. Susz wsypuje się trzymając naczynie pod kątem 45 stopni, następnie wkłada bombillę i dopiero wtedy wlewa wodę.
3. Przed wlaniem wody należy zatkać ustnik bombilli i oprzeć ją na „górce” ziół.
4. Wodę wlewa się w tę część naczynia, w którym nie ma suszu.

Ważne! Woda do zalania yerba mate nigdy nie może być wrzątkiem – optymalna temperatura pozwalająca uwolnić substancje aktywne bez ich niszczenia to 75 stopni Celsjusza.

Oprócz ciepłej wody używa się także tej zimnej, z kostkami lodu lub nawet soków owocowych. Napój nosi wtedy nazwę tereré. Do jego przygotowania używa się nieco większej ilości suszu niż ma to miejsce w przypadku klasycznego naparu.

Główne przeciwwskazania do picia yerba mate wiążą się z wysoką zawartością kofeiny i pokrywają się z tymi dotyczącymi kawy. Napoju nie powinny spożywać dzieci, także u ciężarnych ogranicza się dzienną ilość pitej yerby do jednego zalania.

Podobnych zaleceń przestrzegać powinni chorzy na serce lub nadciśnienie. Po napar nie należy sięgać w sytuacji, gdy nawet małe ilości powodują niekorzystne objawy, takie jak m.in. niepokój, ból głowy, wysokie ciśnienie krwi, przyspieszona praca serca. Przeciwwskazaniem do picia yerba mate jest nadwrażliwość na kofeinę spowodowana przyjmowaniem określonych leków.

Ostrożnie powinny sięgać po nią również osoby zażywające tzw. inhibitory MAO, leki stosowane m.in. w depresji i chorobie Parkinsona, a także środki takie jak fluwoksamina, która jest inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz tizanidyna, lek zwiotczający mięśnie szkieletowe.

Przedawkowanie kofeiny niesie poważne konsekwencje ze strony układu krążenia, które mogą prowadzić nawet do śmierci w wyniku migotania komór serca. Za dawkę śmiertelną dla człowieka przyjmuje się 10 g kofeiny (byłoby to ok. 14 porcji najsilniejszej dostępnej yerba mate i ok. 33 porcje tej najsłabszej).

Warto zaznaczyć, że najbardziej korzystne właściwości ma naturalna yerba mate, natomiast jej postać wędzona, o której mówi się też, że jest „opalana dymem”, palona lub prażona, jest źródłem związków o działaniu pronowotworowym i nie powinna być regularnie spożywana.

Oprócz przeciwwskazań do spożywania samego napoju warto wspomnieć także o przeciwwskazaniach dotyczących yerbowego osprzętu. Alergicy powinni uważać, żeby ani matero, ani bombilla nie zawierały metalu z domieszkami niklu – bezpieczne będą dla nich lepszej jakości wyroby ze stali nierdzewnej oraz srebrne.