Propolis – właściwości lecznicze i przeciwskazania. Jak stosować kit pszczeli? Nalewka z propolisu – przepis, dawkowanie i zastosowanie

Propolis potocznie nazywany jest kitem pszczelim. To substancja wytwarzana przez pszczoły w celu zabezpieczenia szpar i wlotu do ula przed chorobotwórczymi mikroorganizmami (bakteriami, wirusami i grzybami). Z tego wynikają jego prozdrowotne właściwości cenione przez ludzi. Propolis używany jest też przez pszczoły do przytwierdzania plastrów miodu do ścian ula, ponieważ ma zmienną konsystencję zależnie od temperatury.

Propolis to zebrany przez pszczoły z pąków i wysięków roślin materiał żywiczny, który ulega wymieszaniu z wydzielinami gruczołów pszczół. Przetwarzany jest z pomocą enzymów pszczelich, a potem łączony z pyłkiem i woskiem. Ma lepką, ale gęstą konsystencję, która jednak nie jest stała, a zależy od temperatury otoczenia. W temperaturze:

• poniżej 15°C jest twardy i kruszy się,
• ok. 36°C jest miękki i plastyczny,
• ok. 70°C jest półpłynny i lepki,
• ok. 90°C topi się.

Smak propolisu jest balsamiczny, a przez niektórych oceniany jako cierpki, gorzki i piekący. Ma silny i wyraźny, ale przyjemny zapach. Kolor propolisu zależy od miejsca, w którym pszczoły zbierały pyłek i żywicę. Może być jasnożółty, pomarańczowy, czerwony, zielonkawy, brązowy, a nawet czarny.

W Polsce oraz innych krajach europejskich głównymi źródłami wydzielin roślinnych (żywic i wosków) służących jako składniki do wytworzenia propolisu są:

• pąki drzew liściastych, m.in. olchy, topoli, wierzby, brzozy, dębu, jesionu oraz kasztanowca,
• uszkodzenia kory drzew iglastych, m.in. jodły, świerku i sosny.

Ciekawą właściwością jest zmienny pod kątem chemicznym skład propolisu w zależności od pory roku, źródła substancji do jego wytworzenia oraz rasy pszczół, które produkowały propolis.

Propolis składa się z ponad 300 różnych substancji. Nie można wskazać jednego konkretnego składu propolisu, ponieważ ma on tendencję do zmiany w zależności od rodzaju roślin, z których zbierana była żywica, oraz wielu czynników środowiskowych. Bez względu na drobne zmiany w składzie chemicznym, zawsze głównym składnikiem propolisu są żywica (40-50 proc.) i woski (20-30 proc.).

Propolis jest zasobny w liczne związki antyoksydacyjne m.in. terpeny i polifenole stanowiące aż 14-16 proc. jego masy. Najbardziej zbadanymi są:

• flawonoidy - m.in. kwercetyna, kemferol, pinocembryna, pinostrobina i apigenina,
• fenolokwasy - kwas ferulowy, salicylowy, kumarowy, galusowy i kawowy,
• aldehydofenole,
• ketofenole.

W propolisie zawarte są niewielkie ilości polisacharydów (cukrów) oraz ziaren pyłku pszczelego, którego ilość może dochodzić do nawet 10 procent. Liczne substancje lotne, które m.in. warunkują jego ciekawy zapach, stanowią 8-10 procent jego masy. Nie należy pominąć związków mineralnych obficie występujących w propolisie. To źródło żelaza, cynku, miedzi, manganu, fosforu, kobaltu, krzemu, magnezu i selenu.

Propolis ma działanie antyoksydacyjne. Flawonoidy, związki fenolowe oraz witaminy C i E zawarte w kicie pszczelim to silne przeciwutleniacze, bardzo przydatne w walce ze szkodliwym wpływem na organizm wolnych rodników. Związki o działaniu antyoksydacyjnym powodują, że nadmiar szkodliwych wolnych rodników zostaje zneutralizowany. Chroni to przed ogólnym stanem zapalnym organizmu, który sprzyja m.in. miażdżycy, chorobom autoimmunologicznym i nowotworowym oraz cukrzycy. Dodatkowo polifenole, estry aromatyczne i terpeny mają istotną rolę w obronie organizmu przed powstawaniem zmian nowotworowych.

Propolis odznacza się szerokim działaniem przeciwdrobnoustrojowym skierowanym przeciwko:

• bakteriom: gronkowca, paciorkowca, prątków gruźlicy, krętków bladych (wywołują kiłę), maczugowcom (wywołują błonnicę),
• grzybom drożdżoidalnym odpowiedzialnym za grzybice skóry i błon śluzowych,
• dermatofitom (rodzaj grzyba), które wywołują grzybicę skóry, włosów i paznokci,
• wirusom: grypy, dwoinkom zapalenia płuc, wirusom zapalenia opon mózgowych oraz opryszczki (HSV).

Krople z propolisem stosowane regularnie pomagają wzmocnić odporność organizmu. Pomagają przy stanach zapalnych nosa, gardła, krtani i zatok, które towarzyszą przeziębieniu i grypie. Krople można zastosować również do leczenia aft, pleśniawek i owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej oraz języka. Sprawdzą się pomocniczo w niwelowaniu stanów zapalnych dziąseł oraz przy paradontozie (zapalenie przyzębia). Właściwości przeciwdrobnoustrojowe propolisu są docenione w stomatologii.

Propolis podawany doustnie w formie kropli lub tabletek pomaga na chorobę wrzodową, dysfunkcje wątroby oraz przy nieżytach żołądka.

Co więcej, niektóre wyniki badań wskazują, że propolis hamuje wzrost bakterii Helicobacter pylori, które odpowiedzialne są za rozwój choroby wrzodowej żołądka.

Znanymi właściwościami propolisu jest działanie łagodzące schorzenia dermatologiczne. Do stosowania na skórę sprawdzą się krople lub maść z propolisem. Ich nakładanie poleca się na rany, owrzodzenia i odleżyny skóry. Wspomagająco maść z propolisem można zastosować do leczenia grzybic skóry.

Właściwości propolisu docenią kobiety, które używają jednorazowych maszynek do golenia. Ten zabieg niejednokrotnie kończy się podrażnieniem, zapaleniem mieszków włosowych, gruczołów potowych i ropniami pach z powodu wrastających w skórę włosków. Produkt zawierający propolis pomoże złagodzić nieprzyjemne objawy i wyleczyć stany zapalne. Skuteczność propolisu w leczeniu tego typu schorzeń wynosi 76 procent, na co wskazują wyniki badań klinicznych.

W przemyśle kosmetycznym propolis wykorzystywany jest do produkcji: kremów, balsamów, maseczek do twarzy i włosów, toników, szminek i past do zębów. Propolis:

• nawilża,
• odżywia i regeneruje skórę oraz włosy,
• przeciwdziała też stanom zapalnym.

Propolis w kroplach stosuje się w dawce 1/2 łyżeczki (20-25 kropli) trzy razy dziennie, pomocniczo przy przeziębieniu, grypie, chorobach żołądka i wątroby. Preparat należy rozpuścić w niewielkiej ilości letniej wody – około 1/4 szklanki.

Płukanka do gardła z propolisem (około 50 kropli na szklankę wody) świetnie sprawdzi się przy bólu gardła, zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej, aftach i pleśniawkach.

Propolis krople znajduje zastosowanie do użytku wewnętrznego oraz zewnętrznego, na rany i ropne zapalenia skóry. Maść propolisowa jest produktem wskazanym do leczenia zmian skórnych o bardzo dużej skuteczności działania. Należy przy tym pamiętać, że propolis nie jest lekiem, lecz suplementem diety i nie może zastąpić właściwego leczenia w przypadku danej choroby.

Propolis, będąc produktem znanym w medycynie ludowej od wieków, uznany jest za produkt względnie bezpieczny do stosowania, nie powodując groźnych dla zdrowia efektów ubocznych. Propolis jest substancją, która może wywoływać silne reakcje alergiczne u osób uczulonych na wosk, miód, pyłek pszczeli i inne pszczele produkty. Produkty pochodzenia pszczelego występują także w balsamie peruwiańskim. Propolis nie jest też wskazany dla osób z chorobami skórnymi takimi jak atopowe zapalenie skóry, łuszczyca i wyprysk kontaktowy oraz łojotokowy.

Alergia na propolis najczęściej objawia się zapaleniem spojówek, miejscowym odczynem alergicznym, owrzodzeniem w miejscu stosowania, pokrzywką, bólem głowy i nudnościami.

Propolis krople produkowany jest na bazie alkoholu i z tego względu nie powininien być stosowany przez kobiety w ciąży i podawany dzieciom. Nalewka z propolisu także nie jest wskazana. Propolis dla dzieci i kobiet w ciąży może być stosowany w formie maści propolisowej, syropu na miodzie z propolisem i w tabletkach, o ile te osoby nie są uczulone na produkty pszczele. Propolis dla dzieci sprawdzi się propolis do płukania gardła przy aftach i pleśniawkach.

Nalewka z propolisu to tradycyjny środek zwalczający patogeny, przeciwzapalny, rozszerzający i uszczelniający naczynia krwionośne oraz obniżający ciśnienie krwi, a także wspomagający gojenie się ran i uszkodzeń tkanek. Jak podaje dr Henryk Różański, jeden z najwybitniejszych polskich fitoterapeutów, preparat wspomaga także działanie niektórych leków, m.in. antybiotyków i środków przeciwzapalnych.

Aby przygotować nalewkę z propolisu o stężeniu 10 procent, należy użyć 10 części suchego propolisu na 90 części mocnego alkoholu (1:9), czyli zalać w butelce np. 10 g kitu pszczelego 90 ml spirytusu 90 proc. alk. obj. Mieszankę należy odstawić w ciemne miejsce na 7 dni, a następnie przefiltrować, a pozostałość kitu przepłukać małą ilością spirytusu i dodać płyn do butelki. Dawkowanie: łyżeczka (5 ml) 2 razy dziennie.

W przypadku infekcji oddechowych, takich jak przeziębienie i grypa, przy nieżycie gardła i oskrzeli czy anginie warto zażywać nalewkę często i w niewielkich porcjach, np. po 1/2 łyżeczki co 2-3 godziny przez 6 dni, a następnie po 1 łyżeczce co 6 godzin.

Nalewkę z propolisu można stosować po rozcieńczeniu (łyżeczka na 100 ml wody) na chore miejsca, np. wypryski, owrzodzenia, ropnie, afty czy opryszczkę.

Źródła:

1. Szeleszczuk Ł., Zielińska-Pisklak M., Goś P.: Propolis - panaceum prosto z ula. Farmakoterapia.
2. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Leczenie propolisem chorób skóry wywołanych przez drobnoustroje. Postępy Fitoterapii 2007.