Płytki krwi – jakie funkcje pełnią w organizmie trombocyty?
Płytki krwi, znane też pod nazwą trombocytów lub płytek Bizzozera, są morfotycznym elementem krwi odpowiadającym głównie za procesy krzepnięcia i naprawy uszkodzonych naczyń.
W sensie morfologicznym trombocyty nie są komórkami, a pozbawionymi jądra komórkowego strzępkami powstałymi na drodze trombopoezy – wieloetapowego procesu przemian biochemicznych. Płytki krwi żyją krótko, bo zaledwie 8-17 dni.
Prekursorami trombocytów są megakariocyty: duże komórki szpiku kostnego. W porównaniu z innymi składnikami krwi płytki krwi są niewielkie (ich średnica wynosi ok. 3 mikrometrów) i nie mają zdolności samodzielnego poruszania się. Kształtem przypominają nieco cienkie soczewki.
Do funkcji trombocytów należą:
- inicjowanie procesu krzepnięcia,
- inicjowanie fibrynolizy (rozkładu niepotrzebnych skrzepów),
- inicjowanie skurczu naczyń krwionośnych,
- stymulacja wzrostu komórek mięśni gładkich,
- stymulacja wzrostu fibroblastów (komórek tkanki łącznej właściwej),
- inicjowanie zmian miażdżycowych,
- transport niektórych neuroprzekaźników (serotonina, adrenalina).
Rolą płytek krwi jest przede wszystkim naprawa naczyń krwionośnych, których ciągłość została przerwana.
Na powierzchni trombocytów znajdują się receptorowe glikoproteiny, które pomagają w wykrywaniu uszkodzeń. Są wtedy przyciągane przez receptory i osiadają na macierzy podśródbłonkowej naczynia.
Trombocyty tworzą pierwszy czop płytkowy i rozpoczynają uwalnianie substancji odpowiadających za przebieg tak zwanej kaskady krzepnięcia. Jest to szereg procesów biochemicznych prowadzących do powstania właściwego skrzepu: specyficznej siatki z fibrynogenu, w której osiadają także płytki krwi, zaczopowując powstałe uszkodzenie i zapobiegając dalszemu wypływowi krwi poza światło naczyń.
Prawidłowa liczba płytek krwi jest ważna dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego. Wiążą się z nimi trzy rodzaje zaburzeń:
- małopłytkowość,
- trombocytoza,
- trombastenia (upośledzenie funkcji płytek krwi).
Podstawowe badania płytek krwi pozwalają oznaczyć liczbę trombocytów, ale nie wykrywają niestety ich nieprawidłowego działania.
Płytki krwi – kiedy wykonać badanie PLT?
Płytki krwi można łatwo zbadać, oznaczając ich zawartość w pobranej próbce krwi. Warto wykonywać to badanie profilaktycznie przynajmniej raz w roku. Badanie PLT wykonuje się także w celu monitorowania stanu zdrowia u osób, u których zdiagnozowano zaburzenia krzepliwości.
Istnieją też szczególne wskazania do pilnego wykonania badania PLT. Są to między innymi:
- szybko i łatwo tworzące się rozległe sińce bez wyraźnego urazu,
- bardzo obfite miesiączki,
- częste krwotoki z nosa,
- mocne, trudne do opanowania krwawienia, nawet gdy skaleczenie jest niewielkie,
- sine plamy na skórze,
- małe czerwone plamki na skórze,
- krwawienia z przewodu pokarmowego (szczególnie krew w kale, także krew utajona),
- krew w moczu,
- krwawienia z dziąseł (podczas szczotkowania zębów lub bez powodu).
Wszystkie te objawy mogą świadczyć o niedostatecznej krzepliwości krwi wywołanej przez niski poziom płytek krwi.
Badanie trombocytów zaleca się także przy podejrzeniu niektórych schorzeń, takich jak m.in.:
- zespół wykrzepiania śródnaczyniowego,
- policytemia (inaczej nadkrwistość albo czerwienica),
- zaburzenia funkcjonowania śledziony.
Morfologia – płytki krwi
Płytki krwi oznacza się w surowicy krwi. Badanie PLT jest integralną częścią ogólnego badania morfologii krwi i rzadko wykonuje się je jako oddzielne badanie.
Pacjent, który chce wykonać morfologię PLT, powinien być na czczo od co najmniej 8-10 godzin przed badaniem (można jedynie pić niegazowaną wodę). Na dobę przed pobraniem krwi nie należy też wykonywać wzmożonego wysiłku fizycznego. Warto się wyspać i wypocząć, by badania wyszły możliwie miarodajne.
Procedura badania trwa kilkanaście do kilkudziesięciu sekund i nie jest zbyt bolesna: krew pobiera się do probówki z żyły łokciowej. Pobranie krwi można wykonać w dowolnym laboratorium – na koszt NFZ ze skierowaniem od lekarza lub prywatnie (koszt nadania to 5-10 zł).
Płytki krwi w pobranej próbce oznacza się z pomocą metod manualnych oraz automatycznych. Te drugie uważane są za dokładniejsze i obarczone mniejszym ryzykiem błędów. Na wynik zwykle nie trzeba czekać dłużej niż dzień.
Za oddanie krwi można dostać pieniądze? Fakty i mity na tema...
Płytki krwi – norma zawartości trombocytów w mikrolitrze krwi
Płytki krwi mają stałą normę, niezależną od wieku i płci pacjenta. Wynosi ona 150-400 tysięcy na mikrolitr krwi i wynik PLT powinien mieścić się właśnie w tym zakresie. Jeśli tak nie jest, należy skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu.
Wynik wyższy od normy oznacza trombocytozę, natomiast niższy wskazuje na trombocytopenię. Zawartość trombocytów we krwi jest przy tym wyższa u mężczyzn niż u kobiet. Nie zaleca się przy tym wykonywania badania u kobiet w trakcie miesiączki, ponieważ w tym czasie liczba płytek krwi może przejściowo zmniejszać się nawet o połowę. To stan fizjologiczny nie świadczący o żadnej patologii.
Należy pamiętać, że normy PLT mogą różnić się w zależności od laboratorium, które nakłada na nie odpowiednie marginesy bezpieczeństwa w zależności od stosowanych metod pomiaru. Warto zwrócić na to uwagę, odczytując otrzymane wyniki.
Na wynik badania płytek krwi może rzutować niedokładne wymieszanie zawartości próbki – powstają w niej wtedy skrzepy, które wpływają na zaniżenie wyniku, a także przyjmowanie niektórych leków, takich jak kwas acetylosalicylowy czy desmopresyna.
W przypadku nieprawidłowej wartości parametru PLT najczęściej zaleca się wykonanie dodatkowego badania krwi, jakim jest P-LCR (platelet large cell ratio), które opisuje odsetek dużych płytek krwi.
Podwyższone płytki krwi, czyli nadpłytkowość
Płytki krwi stwierdzone w ilości przekraczającej poziom 400 tysięcy na mikrolitr oznaczają nadpłytkowość, czyli trombocytozę (inaczej trombocytemię). Istnieje wiele powodów, dla których na karcie badania może znaleźć się taki wynik – należą do nich m.in.:
- niedawna ciąża i poród,
- przebyty w przeszłości zabieg usunięcia śledziony,
- nowotwór szpiku kostnego, powodujący nadprodukcję trombocytów,
- aktywne lub niedawne infekcje i stany zapalne,
- niedobór żelaza,
- przyjmowanie estrogenów lub doustnej antykoncepcji hormonalnej,
- nadmierny, niedostosowany do możliwości organizmu wysiłek fizyczny.
Płytki krwi powyżej normy to wynik, którego nie należy bagatelizować. Utrzymujący się nadmiar trombocytów może prowadzić do zakrzepicy, szczególnie po zabiegach chirurgicznych czy przebytych udarach.
Podwyższone płytki krwi u dziecka mogą świadczyć o takich samych stanach organizmu, jak podobny wynik badania u dorosłego pacjenta.
Decyzję o ewentualnej suplementacji żelaza w przypadku jego niedoboru czy też innej formie leczenia podejmuje lekarz, często po wykonaniu dodatkowych badań diagnostycznych.
Niekiedy podwyższone PLT oznacza konieczność rozpoczęcia terapii za pomocą leków przeciwpłytkowych. Wpływają one na spowolnienie agregacji płytek krwi, czyli ich zlepiania i tworzenia przez nie skrzepów. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko powstania groźnych dla zdrowia zakrzepów.
Terapię powinien za każdym razem zalecać i kontrolować lekarz na podstawie regularnych badań. Leki przeciwpłytkowe mogą bowiem powodować skutki uboczne w postaci zwiększonej skłonności do krwawień.
Niskie płytki krwi, czyli małopłytkowość
Płytki krwi poniżej granicy 150 tysięcy na mikrolitr oznaczają trombocytopenię. Bardzo często towarzyszą jej objawy świadczące o zaburzonej krzepliwości krwi.
Istnieje bardzo wiele powodów, dla których badanie wykazuje mało płytek krwi. Należą do nich m.in.:
- choroby szpiku kostnego, powodujące zaniżone wytwarzanie trombocytów,
- schorzenia śledziony i tkanki łącznej,
- ostre infekcje uogólnione,
- przebyta chemioterapia lub radioterapia,
- niektóre choroby zakaźne,
- marskość wątroby,
- nadużywanie alkoholu,
- niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego,
- choroby autoimmunologiczne (m.in. toczeń rumieniowaty układowy),
- ogólna niedokrwistość,
- wewnętrzne krwawienia (np. z wrzodów żołądka lub jelit),
- zakażenia bakteryjne,
- zespół wykrzepiania śródnaczyniowego,
- przyjmowanie niektórych leków, np. przeciwbólowych, doustnych przeciwcukrzycowych czy antybiotyków.
Wynik badania wskazujący na niski poziom płytek krwi musi zostać skonsultowany z lekarzem. Na podstawie wywiadu i dodatkowych badań ustali on przyczynę takiego stanu.
Płytki krwi poniżej normy, które długo nie zwiększają swojej liczebności, bywają wskazaniem do hospitalizacji i wykonania punkcji szpiku kostnego. Małopłytkowość jest stanem, który może doprowadzić do poważnych krwotoków, w tym krwawień narządów wewnętrznych, które zagrażają zdrowiu i życiu pacjenta.
