Oksytocyna i jej wpływ na poród oraz laktację. Działanie tego hormonu miłości na organizm człowieka

Oksytocyna (OT) jest hormonem peptydowym i neuroprzekaźnikiem. To niewielki związek chemiczny zaliczany do nonapeptydów (oligopeptydów), ponieważ tworzy go zaledwie 9 aminokwasów: sześć połączonych liniowo i trzy w postaci tzw. ogona. Budowę oksytocyny w 1953 roku opisał, a rok później odtworzył Vincent du Vigneaud, amerykański biochemik i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii.

Zobacz: Hormony miłości to magiczny koktajl związków. Jak działa zakochanie na organizm? Jaki hormon odpowiada za uczucia w dojrzałym związku? Wyjaśniamy.

Oksytocyna jest ściśle związana z układem rozrodczym oraz nerwowym. W organizmach ludzi i zwierząt powstaje w podwzgórzu, a konkretnie jądrze przykomorowym i nadwzrokowym. Stąd za pomocą neuronów zostaje przetransportowana do tylnego płata przysadki mózgowej, gdzie jest magazynowana i uwalniana pod wpływem pewnych czynników, które pobudzają receptory oksytocynowe. U kobiet są one zlokalizowane w obrębie brodawek sutkowych piersi, w macicy i pochwie, a u mężczyzn na prąciu. Uwalnianie oksytocyny ma charakter sprzężenia zwrotnego dodatniego. Oznacza to, że jej wysoki poziom we krwi jest dla mózgu sygnałem, by wydzielić jeszcze więcej hormonu, a także zwiększyć liczbę specyficznych receptorów.

Czytaj także: Poród w wodzie to najbardziej naturalny rodzaj porodu. Jak przebiega i czy boli mniej niż klasyczny poród siłami natury? To warto wiedzieć

Do uwolnienia oksytocyny dochodzi m.in. w wyniku podrażnienia receptorów zlokalizowanych w obrębie brodawek sutkowych pod wpływem gniecenia palcami lub ssania mleka przez niemowlę, a także pobudzenia receptorów w pochwie i szyjce macicy, do których dochodzi w trakcie orgazmu i w czasie porodu.

Czytaj także: Łagodna cesarka to bardziej ludzka forma tego rodzaju porodu. Na czym polega i czym różni się od klasycznego cesarskiego cięcia?

Najbardziej znaną biologiczną funkcją oksytocyny jest jej udział w prawidłowym przebiegu ciąży i porodu. Już od pierwszego trymestru jej stężenie we krwi systematycznie wzrasta, pozwalając pogłębić więź między przyszłą mamą a rozwijającym się w jej łonie płodem. Oksytocyna dodaje energii, redukuje poziom stresu i napięcia, poprawia samopoczucie i nastrój, a także zachęca do przytulania i kontaktu fizycznego z drugim człowiekiem. W trzecim trymestrze jej poziom jest już dosyć wysoki, co sprawia, że ciężarna czuje się atrakcyjna, ma większą ochotę na zbliżenia z partnerem i łagodniej znosi ostatnie dni ciąży.

Najwyższe stężenie oksytocyny we krwi ma miejsce podczas porodu, przy czym maksymalne rozpoczyna rozwiązanie ciąży. Nagły wzrost poziomu oksytocyny we krwi sprawia, że szyjka macicy rozszerza się, pojawiają się skurcze, a to ułatwia poród i umożliwia wydanie maluszka na świat drogami natury. Utrzymujący się podczas całego porodu wysoki poziom hormonu jest efektem stałego podrażniania receptorów zlokalizowanych w szyjce macicy przez przemieszczającą się główkę noworodka, rozszerzanie się mięśniówki, a także cykliczne skurcze mięśni macicy, które stymulują jej wydzielanie z tylnego płata przysadki mózgowej. Cały mechanizm powtarza się i trwa aż do porodu, który za sprawą hormonu miłości przebiega sprawnie.

Warto wiedzieć! Oksytocyna ma działanie przeciwbólowe. Jej wysokie stężenie we krwi podczas porodu zmniejsza dolegliwości bólowe, jakie odczuwa ciężarna.

W przypadku opóźnionej akcji porodowej lub podejrzenia, że poród będzie skomplikowany, za zgodą pacjentki lekarz, może podać oksytocynę dożylnie w formie kroplówki. Jej działanie na organizm ciężarnej jest analogiczne do hormonu wytworzonego w ciele. Dawka jest ściśle określona przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, a wskazaniami do jego podania to m.in.:

• ciąża po terminie,
• podejrzenie dużej masy płodu (makrosomia płodu),
• ciąża powikłana nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub cholestazą,
• przedwczesne pęknięcie błon płodowych.

Oprócz uzasadnionych korzyści dla matki i dziecka indukcja porodu za pomocą kroplówki z oksytocyną, niesie za sobą ryzyko pewnych powikłań. Należą do nich m.in. długotrwałe toniczne skurcze macicy, które mogą skutkować niedotlenieniem płodu.

Oksytocyna ma kluczowe znaczenie nie tylko podczas naturalnego porodu, ale również po nim. Zapobiega wykrwawieniu się kobiety podczas połogu, ponieważ obkurcza naczynia krwionośne zlokalizowane w ścianie macicy, a także stymuluje przesuwanie się mleka kobiecego w gruczołach piersiowych, którym powinno być karmione niemowlę do 6. miesiąca życia.

Po porodzie stymulujące działanie na wytwarzanie w organizmie kobiety ma prolaktyna. Właściwe stężenie oksytocyny powoduje natomiast przesuwanie się mleka przez kanaliki mleczne do ujścia gruczołu w brodawce sutkowej, umożliwiając maluszkowi spokojne i miarowe ssanie. Kontakt matki z dzieckiem oraz drażnienie brodawek sutkowych przez niemowlę, które łapie za nie ustami i ściskając podrażnia receptory wokół sutka nasila wytwarzanie oksytocyny. W efekcie sprawia to, że mięśnie przewodów mlecznych kurczą się, a zgromadzone w piersiach mleko może swobodnie wydostać się na zewnątrz.

Brak pokarmu po porodzie jest spowodowany niedoborem prolaktyny i oksytocyny. Ich wytwarzanie można jednak pobudzić, systematycznie przystawiając niemowlę do piersi oraz drażniąc ręcznie brodawki sutkowe. Pomoc przy stymulowaniu laktacji powinny wykazać:

• położna,
• doula,
• doradca laktacyjny.

Warto również zwrócić uwagę, że oksytocyna pomaga w budowaniu więzi między mamą a niemowlęciem, gdyż jest jednym z czynników odpowiedzialnych za instynkt macierzyński. Odpowiedni poziom tego hormonu daje kobiecie poczucie satysfakcji z karmienia piersią i zmniejsza dolegliwości bólowe, jakie mu towarzyszą.

Do niedawna za kluczowe funkcje oksytocyny uważano indukcję naturalnego porodu, a także pobudzenie laktacji. Efektem licznych prac naukowców jest poszerzenie wiedzy na temat tego hormonu o role w modulowaniu działania układu nerwowego oraz wpływu na zdrowie psychiczne.

Jak dotąd wykazano, że nieprawidłowe stężenie oksytocyny nasila w korze nadnerczy produkcję hormonu stresu, jakim jest kortyzol. Konsekwencjami tych zaburzeń jest możliwość odczuwania wzmożonego lęku i napięcia emocjonalnego, a także niepokoju. Przywrócenie prawidłowego stężenia oksytocyny we krwi pomaga poradzić sobie z tymi emocjami. Tłumaczone jest to jej wpływem na ciało migdałowate, które należy do układu limbicznego w układzie nerwowym i odpowiada za kształtowanie emocji.

Oksytocyna ma działanie relaksacyjne i przeciwstresowe, sprzyja redukcji odczuwanego lęku i zwiększa potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem. Wpływa na tworzenie związków partnerskich, przyjaźni oraz kształtowanie się relacji rodzicielskich. Oddziałuje na postrzeganie swoich wad i zalet, a także ma znaczenie w budowaniu pewność siebie.

Co więcej, ponieważ reguluje działanie dopaminy, czyli hormonu szczęścia i nagrody, ma wpływ na odczuwaną motywację, która prowadzi do osiągania do założonych celów. Prowadzone są także badania ukierunkowane na możliwość wykorzystania oksytocyny w leczeniu chorób psychicznych, takich jak schizofrenia, depresja, psychozy oraz zaburzenia osobowości.

Źródło:

• Oksytocyna StatPearls, 2020.
• Oxytocin is a principal hormone that exerts part of its effects by active fragments,Medical Hypotheses, 2019