Menopauza (klimakterium): jakie są pierwsze objawy przekwitania i w jakim wieku się pojawiają? Sprawdź, czym jest i ile trwa menopauza

Menopauza (też: przekwitanie, klimakterium) to medyczne pojęcie, określające ostatnią miesiączkę w życiu kobiety. Innymi słowy, menopauza jest naturalnym etapem biologicznym w życiu każdej kobiety, występującym pomiędzy okresem prokreacji a etapem starzenia się. Przekwitanie to także bezpośrednie następstwo wielu zmian, które rozpoczynają się w organizmie kobiety kilka lat przed całkowitym zanikiem menstruacji.

Ten etap to tzw. okres premenopauzalny, który charakteryzuje się stopniowym wygasaniem czynności hormonalnej jajników i postępującym zmniejszaniem się aktywności pęcherzyków jajnikowych. W trakcie okresu poprzedzającego klimakterium dochodzi do zahamowania jajeczkowania, osłabienia czynności ciałka żółtego i niedoboru progesteronu, co ma bezpośrednie odzwierciedlenie w redukcji płodności u kobiet. Z czasem liczba cykli owulacyjnych spada, by w końcu całkowicie zaniknąć. Co ważne, premenopauza poprzedza menopauzę (ostatnią miesiączkę) o ok. 4–6 lat.

Jednym z pytań, które budzi najwięcej wątpliwości jest pytanie o to, kiedy zaczyna się menopauza. Wbrew pozorom odpowiedź na tak zadane pytanie nie jest oczywista, a to dlatego, że każda kobieta okres przekwitania przechodzi w inny sposób i z innymi objawami towarzyszącymi. W 90 proc. przypadków menopauza pierwsze objawy daje pomiędzy 45. a 55. rokiem życia.

Istnieją jednak obiektywne i subiektywne czynniki, które mogą tę cezurę czasową przesunąć o kilka lat. Mowa tu m.in. o:

• paleniu papierosów,
• przyjmowaniu tabletek antykoncepcyjnych,
• przebytym zabiegu usunięcia jajnika.

Biorąc pod uwagę kliniczny aspekt menopauzy, to przypada ona na pierwszy dzień po zakończeniu ostatniej miesiączki. Przy czym diagnozę o klimakterium można postawić dopiero wówczas, gdy kobieta nie miała menstruacji przez 12 miesięcy. Czas ten pozwala określić, że u kobiety doszło do całkowitego wygaszenia czynności hormonalnej jajników, a co za tym idzie – do ustania płodności. W bardziej potocznym rozumieniu menopauzą określa się etap, w którym pojawiają się objawy charakterystyczne dla okresu premenopauzalnego. Wówczas, gdy przyjmiemy taką perspektywę, to menopauza może trwać nawet kilka lat.

Menopauza w potocznym rozumieniu obejmuje zarówno etap pre-, jak i pomenopauzalny. Okres przekwitania jest szczególny w życiu każdej kobiety i wiąże się on z biologicznymi i psychicznymi przeobrażeniami. Pierwszym objawem menopauzy są zaburzenia cyklu miesiączkowego, które mogą przyjmować różną postać. Zwykle rozpoczynają się one od skrócenia menstruacji średnio o trzy dni. Wśród innych charakterystycznych objawów menopauzy można wymienić:

• Zaburzenia termoregulacyjne: uderzenia gorąca, nocne poty, zaburzenia snu, nerwowość, przygnębienie, depresję, zawroty głowy, kołatanie serca, bóle stawowo-mięśniowe i ogólne osłabienie organizmu.
• Zaburzenia w funkcjonowaniu układu płciowo-moczowego: suchość pochwy, nawracające infekcje dróg moczowych, obniżenie narządów płciowych (niekiedy nawet wypadanie macicy), nietrzymanie moczu (zarówno wysiłkowe, jak i naglące).
• Zaburzenia libido, przyjmujące formę osłabienia zainteresowania odbywaniem stosunków płciowych, a także niemożności osiągnięcia orgazmu.
• Zmiany w tkance łącznej: obniżenie aktywności gruczołów potowych i łojowych, wypadanie włosów, bóle kostno-stawowe, powstawanie zmarszczek, pogrubienie naskórka.
• Osteoporoza pomenopauzalna, której bezpośrednią przyczyną jest spadek estrogenów.
• Zaburzenia psychiczne: nagłe zmiany nastroju, trudności w radzeniu sobie ze stresem, stany przygnębienia, rozdrażnienie, nerwowość, pogorszenie pamięci.

Przebieg menopauzy uzależniony jest od tzw. chorób towarzyszących przekwitaniu. Mowa tu w szczególności o:

• Zaburzeniach metabolicznych np. wzroście stężenia cholesterolu we krwi, insulinooporności, cukrzycy typu 2, upośledzonej tolerancji glukozy.
• Otyłości — zarówno w okresie przed-, jak i pomenopauzalnym zmienia się rozkład tkanki tłuszczowej, która gromadzi się przede wszystkim w obrębie piersi i brzucha.
• Chorobach sercowo-naczyniowych: miażdżycy, chorobie wieńcowej, nadciśnieniu tętniczym, chorobie zakrzepowo-zatorowej.
• Nowotworach: raku sutka, raku płuca, raku szyjki macicy, raku żołądka, raku jajnika i raku trzonu macicy.

Wskazaniem do wykonania badania FSH są m.in. zaburzenia miesiączkowania, problemy z płodnością, a także podejrzenie dysfunkcji układu rozrodczego. Badanie to polega na pomiarze stężenia hormonu folikulotropowego, który wytwarzany jest przez przysadkę mózgową zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Hormon ten pełni w organizmie wiele rozmaitych funkcji, a poziom jego wydzielania uzależniony jest przede wszystkim od wieku i płci. FSH u kobiet odpowiada za syntezę estrogenów, wytwarzanie progesteronu i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Natomiast u mężczyzn ten sam hormon ma duży wpływ na produkcję i syntezę testosteronu. W celu zbadania stężenia hormonu folikulotropowego pobiera się krew z żyły łokciowej (opcjonalnie można również przeprowadzić badanie na próbce moczu).

Normy FSH u kobiet (są one zależne od fazy cyklu miesiączkowego):

• Faza folikularna – >12 IU/l
• Jajeczkowanie – 20-90 IU/l
• Faza lutealna – >10 IU/l
• Menopauza – 40-250 IU/l
• Ciąża – >1 IU/l

Normy FSH u mężczyzn:

• 4-25 IU/l

Wiele kobiet zupełnie niesłusznie uważa, że pierwsze symptomy menopauzy są równoznaczne z niemożnością zajścia w ciążę. Tymczasem stopniowe wygaszanie czynności jajników nie jest równoznaczne z natychmiastową niepłodnością. Co prawda, kobietom, które weszły w fazę premenopauzalną znacznie trudniej jest zajść w ciążę, aniżeli kobietom w wieku rozrodczym. W przeważającej większości przypadków menopauza dotyka kobiety pomiędzy 45. a 55. rokiem życia. Ginekolodzy są zgodni co do tego, że nie jest to najlepszy czas na planowanie ciąży z uwagi na duże ryzyko wad wrodzonych płodu.

Leczenie menopauzy jest niemożliwe, jednakże na rynku farmaceutycznym istnieją środki, które mogą opóźnić wygaszenie czynności jajników. Mimo że cudowny lek na menopauzę nie istnieje, to z powodzeniem można zastosować preparaty, które nie tylko opóźnią proces przekwitania, ale również złagodzą dotkliwość objawów. Stosunkowo dużą popularnością cieszy się terapia estrogenowo-progestagenowa, która obecnie budzi wiele kontrowersji. Tego typu terapii nie można podawać bez wyraźnych pobudek medycznych, ponieważ wiąże się ona z dużym ryzykiem powikłań (m.in. raka sutka czy chorób układu krążenia).

Przedwczesna menopauza to, innymi słowy, wygaszanie czynności jajników, zachodzące przed typowym wiekiem fizjologicznym (przed 40. rokiem życia). Do rozpoznania tego typu przypadłości zazwyczaj dochodzi podczas rutynowych badań kobiet, które zgłaszają się do lekarza z problemami z zajściem w ciążę. Pierwszym symptomem przedwczesnej menopauzy jest wtórny brak miesiączki. Przyczyną klimakterium przed 40. rokiem życia mogą być czynniki genetyczne (np. zespół Tunera). Dużą rolę przypisuje się również czynnikom autoimmunologicznym i enzymatycznym. Leczenie przedwczesnej menopauzy jest bardzo trudne, jednakże znane są przypadki kobiet, którym przywrócono czynność jajników.

Niesłusznie uważa się, że przekwitanie w ogóle nie dotyka mężczyzn. Męski odpowiednik menopauzy nazywany jest andropauzą. Zjawisko to jest bezpośrednio związane ze spadkiem testosteronu. Pierwsze objawy przekwitania u mężczyzn można zaobserwować już po 45. roku życia. Przy czym przypadłość ta nie dotyka w równym stopniu każdego mężczyznę. Andropauza może dawać kilka objawów. Do najbardziej charakterystycznych należą:

• Zaburzenia erekcji prowadzące nawet do impotencji.
• Spadek wydolności fizycznej organizmu.
• Spadek odporności, objawiający się częstszym łapaniem różnego typu infekcji.
• Zaburzenia snu.
• Uderzenia gorąca.
• Odkładanie się tłuszczu na brzuchu.
• Problemy z pamięcią i koncentracją.
• Drażliwość, nerwowość i tzw. huśtawka nastrojów.

Źródła:

1. Pertyński T., Stachowiak G., Menopauza – fakty i kontrowersje. Endokrynologia Polska. 2017; 57: 525–534.
2. Bodera P., Poznański S., Dobrzański P.: Menopauza – fizjologiczny okres w życiu kobiety. Przewodnik Lekarza. 2005; 8: 74–77.

Jak zmienia się skóra w czasie menopauzy?