To badanie pozwala wykryć zmiany, które prowadzą do złośliwego raka. Nie jest popularne, tymczasem wcale nie musi boleć

Kolonoskopia to endoskopowe badanie jelita grubego, wykonywane za pomocą kolonoskopu. Polega ono na wprowadzeniu przez odbyt giętkiej rurki, na końcu której znajduje się kamera, źródło światła oraz kanał dla dodatkowego narzędzia.

Kolonoskop ma grubość palca wskazującego i długość 130-200 cm. Obraz z kamery jest od razu widoczny na monitorze, przez co lekarz gastroenetrolog może na bieżąco obserwować stan ścian jelita.

Zabacz też: Rak jelita grubego może mieć mało znane wczesne objawy

Przy pomocy kolonoskopu można nie tylko ocenić ogólną kondycję jelita grubego, ale także pobrać wycinki jego śluzówki potrzebne do wykonania badania histopatologicznego lub mikrobiologicznego, bądź wyciąć polipy. To właśnie z nich rozwija się rak jelita grubego, co trwa przeciętnie kilkanaście lat.

W niektórych przypadkach dla osiągnięcia odpowiednich rezultatów badania, konieczne jest delikatne rozciągnięcie ścian jelita grubego. Można to zrobić poprzez wpompowanie do środka niewielkiej ilości powietrza. Dzięki temu można uwidocznić światło jelita, a także łatwiej również dostrzec ewentualne zmiany patologiczne, w tym nowotworowe, jeśli w nim powstały.

Badanie kolonoskopowe jelita grubego zaleca się wykonywać profilaktycznie po 50. roku życia co 10 lat, a jeśli istnieją czynniki rozwoju raka jelita grubego, należy zacząć nawet wcześniej. Kolonoskopię można wykonać bezpłatnie na NFZ. Do badania kwalifikują się także osoby w wieku 50-65 lat oraz w wieku 40-49 lat, jeśli nowotwór ten wystąpił u krewnego pierwszego stopnia, tj. rodziców albo rodzeństwa, a kolonoskopia nie była wykonywana przesiewowo w ciągu ostatniej dekady.

Jak informuje portal pacjent.gov.pl, w niektórych województwach badanie można wykonać w charakterze przesiewowym w wieku 25-49, jeśli w rodzinie wystąpił zespół Lyncha, a także w wieku 20-49 lat w przypadku zespołu polipowatości rodzinnej gruczolakowatej (FAP).

U osób, u których doszło do chirurgicznego usunięcia raka jelita grubego, badanie należy wykonywać co 3 lata. Natomiast w przypadku usunięcia polipa w ramach wcześniejszego badania, kolonoskopię należy powtarzać co 3-5 lat.

Kolonoskopia jest przede wszystkim badaniem diagnostycznym. Wykonuje się je u osób, u których podejrzewa się chorobę jelita grubego, lub gdy pojawiają się niepokojące objawy o nieznanej przyczynie.

Do wskazań do przeprowadzenia kolonoskopii należą:

• podejrzenie lub profilaktyka raka jelita grubego,
• krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego,
• polipy jelita grubego,
• uchyłki jelita grubego,
• nasilona biegunka o nieznanej przyczynie,
• problemy z wypróżnianiem o nieznanej przyczynie (zaparcia, ołówkowate stolce),
• krew i śluz w stolcu,
• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• choroby zapalne jelita grubego.

Kolonoskopia jest jednak również wykonywana w celach terapeutycznych, takich jak m.in.:

• pobranie wycinków potrzebnych do przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań,
• usuwanie polipów,
• hamowanie krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego (wynikającego np. z obecności guzów, owrzodzeń czy wad rozwojowych naczyń),
• usuwanie ciał obcych,
• poszerzenie zwężeń jelitowych,
• paliatywne zmniejszenie masy guza ograniczającego drożność dolnego odcinka przewodu pokarmowego u pacjentów cierpiących na nowotwór nieoperacyjny.

Kolonoskopia nie jest określana jako szczególnie bolesne badaniem, jednak zależy to od umiejętności specjalisty i wrażliwości pacjenta. Pacjenci często uznają je za bardzo nieprzyjemne albo wręcz sprawiające ból. Często jest to związane nie tylko z faktem wprowadzania endoskopu do odbytu, ale także wdmuchiwaniem powietrza do jelita w celu jego poszerzenia. To szczególnie dotkliwe dla osób, które mają zrosty tkanki – i stanowi wskazanie do wnioskowania o bezpłatne znieczulenie.

Lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu znieczulenia miejscowego lub ogólnego w związku z odczuwanym dyskomfortem lub wskazaniami medycznymi dotyczącymi stanu zdrowia pacjenta. Znieczulenie ogólne jest zazwyczaj płytkie (sedacja), ponieważ to głębokie zwiększa ryzyko powikłań, m.in. dlatego, że nie widać ew. reakcji bólowej u pacjenta.

Znieczulenie ogólne wymaga obecności anestezjologa, ponieważ zwiększa się liczba możliwych komplikacji, jak zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia, zatrzymanie akcji serca. Z powodu braku kadr możliwość wykonywania go przed kolonoskopią często jest ograniczona. Warto z wyprzedzeniem zorientować się, czy w ośrodku, w którym wykonywana jest kolonoskopia, znieczulenie jest wliczone w cenę badania, czy też trzeba zapłacić za nie osobno (zwykle 200-300 zł). Nie jest to zgodne z prawem, a często też niemożliwe. Warto jednak wystąpić o refundację NFZ, która jest możliwa również w przypadku znacznego lęku.

Tuż przed rozpoczęciem badania kolonoskopem pacjent otrzymuje specjalną odzież ochronną, w którą powinien się przebrać. Następnie kładzie się na leżance na lewym boku z kolanami podciągniętymi w kierunku brody. Czasem zdarza się tak, że w trakcie badania pacjent jest proszony o zmianę pozycji, by wnętrze jelita stało się lepiej widoczne.

Jaki jest przebieg badania? W pierwszej kolejności lekarz ogląda okolicę odbytu w celu stwierdzenia obecności ewentualnych ropni, przetok czy guzków krwawniczych, może także wykonać badanie per rectum. Następnie wdmuchiwane jest powietrze, co pozwala na uwidocznienie ścian jelita i stopniowe wprowadzanie endoskopu. Pacjent może odczuwać wówczas rozpieranie i skurcze w jamie brzusznej oraz ogólny dyskomfort. W trakcie kolonoskopii z ciała pacjenta mogą się wydobywać gazy oraz płyny, jednak jest to coś zupełnie naturalnego. Lekarz stara się wsunąć endoskop do końca jelita, ale może się zdarzyć, iż z jakichś powodów nie będzie to możliwe. W takiej sytuacji, specjalista może uznać, że niepełne badanie jest wystarczające, albo też zlecić dodatkowe badania. Kolonoskopia może potrwać od 15 do 45 minut.

Tuż po badaniu lekarz powinien poinformować pacjenta o tym, czy wykryto jakieś niepokojące zmiany oraz jak będzie wyglądało ewentualne dalsze postępowanie. Jeśli zastosowano środki uspokajające lub znieczulenie, po kolonoskopii pacjent powinien odpocząć lub pozostać pod obserwacją przez około 1-2 godziny. W dniu badania nie może on prowadzić pojazdów i obsługiwać urządzeń mechanicznych. W większości przypadków jeszcze tego samego dnia pacjent może powrócić do normalnego sposobu odżywiania.

Każdy pacjent, który ma być poddany badaniu jelita grubego, musi się do niego odpowiednio przygotować m.in. za pomocą odpowiedniej diety, o której piszemy dalej. Należy rozpocząć ją już na tydzień przed zabiegiem.

Natomiast jeszcze przed ustaleniem terminu kolonoskopii należy poinformować lekarza prowadzącego o stanie swojego zdrowia, ewentualnych chorobach przewlekłych i przyjmowanych lekach.

Lekarza należy poinformować o dolegliwościach i stanach takich jak m.in.:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroba niedokrwienna serca,
• jaskra,
• cukrzyca,
• skaza krwotoczna,
• uczulenie na jakiekolwiek leki,
• choroba psychiczna,
• ciąża,
• miesiączka, jeśli pojawi się w dniu badania.

Przed badaniem jelita grubego za pomocą kolonoskopu niezwykle istotna jest odpowiednia dieta. Ponieważ badanie ma umożliwić lekarzowi dokładne obejrzenie wnętrza jelita grubego, musi ono zostać oczyszczone z wszelkich resztek pokarmowych. Dlatego osoba poddająca się kolonoskopii powinna rozpocząć przygotowania do badania już tydzień przed jego terminem.

• Tydzień przed badaniem jelita grubego

Osoba oczekująca na badanie jelita grubego na 7 dni przed nim powinna unikać spożywania następujących produktów:

• pieczywo zawierające całe ziarna i ich kawałki,
• grube kasze pełnoziarniste,
• owoce i warzywa z drobnymi pestkami, np. pomidory, truskawki, maliny,
• siemię lniane i inne nasiona oleiste w całości,
• czerwone buraki (zmieniają kolor błony śluzowej).

Jeśli pacjent przyjmuje na stałe preparaty zawierające żelazo lub leki przeciwzakrzepowe, powinien poinformować o tym lekarza. Na tydzień przed kolonoskopią konieczne jest bowiem odstawienie substancji zawierających żelazo i zastąpienie leków przeciwzakrzepowych niskocząsteczkową heparyną w zastrzykach.

• Na 3 dni przed kolonoskopią

Każdy pacjent poddający się kolonoskopii na 3 dni przed badaniem powinien przejść na dietę lekkostrawną. Należy zatem w głównej mierze powstrzymywać się od spożywania pokarmów, które są bogate w błonnik pokarmowy. Pacjenci nie powinni jeść pełnoziarnistego i ciemnego pieczywa, naturalnych kasz oraz świeżych i nieobranych warzyw i owoców. Wciąż obowiązują także wcześniejsze obostrzenia w diecie.

• Na 2 dni przed kolonoskopią

Kolejnym etapem przygotowań do badania jelita grubego jest wprowadzenie diety półpłynnej. Pacjenci powinni w tym czasie spożywać przede wszystkim jasne pieczywo, kleiki, kisiele, biały ryż i makarony, a także gotowane mięso i ryby. Z napojów dozwolone są herbata i niegazowane napoje, takie jak woda mineralna. Na 2 dni przed kolonoskopią należy natomiast zaprzestać spożywania wędlin, tłustych mięs, przecierów owocowych i sałatek warzywnych.

• 1 dzień przed kolonoskopią

Na dzień przed badaniem jelita grubego obowiązują wszystkie wymienione wcześniej zasady. Śniadanie powinno być lekkostrawne i składać się z produktów ubogich w błonnik pokarmowy. Mniej więcej od południa pacjent natomiast przejść na dietę płynną. Wówczas zaleca się spożywanie dokładnie zmiksowanych zup lub kisieli. Nie wolno pić napojów gazowanych i soków owocowych.

Zazwyczaj w godzinach popołudniowych pacjent powinien też zacząć przyjmowaćlek przeczyszczający. O rodzaju preparatu decyduje lekarz, który przekazuje pacjentowi dokładne wskazania dotyczące jego stosowania. Efektem przyjmowania takich preparatów są częste wypróżnienia.

Odpowiednio przygotowany roztwór przeczyszczający nie jest niestety szczególnie smaczny, ponieważ ma mdły smak oraz zapach. Aby ułatwić pacjentowi jego spożycie pozwala się na schłodzenie roztworu czy dodanie soku z cytryny.

W chwili rozpoczęcia stosowania preparatu nie należy już niczego jeść aż do badania. Pacjenci mogą pić słabą herbatę, niegazowaną wodę mineralną czy kompoty bez żadnych dodatków czy cząstek owoców.

• Dzień badania jelita grubego

W dniu, w którym ma zostać przeprowadzone badanie, pacjent nie może niczego jeść. Może on jedynie pić niegazowaną wodę mineralną lub słabą herbatę, ale tylko do określonego czasu przed badaniem. O to kiedy należy przestać przyjmować jakiekolwiek płyny, należy zapytać lekarza.

Kolonoskopia jest badaniem inwazyjnym, w związku z czym tuż po jego wykonaniu pacjent może odczuwać dyskomfort i pewne nieprzyjemne objawy niepożądane. Bardzo często są to dolegliwości bólowe, ale także wzdęcia i gazy, które są rezultatem wdmuchania powietrza do jelita grubego.

Występowanie objawów niepożądanych po kolonoskopii i ich nasilenie zależy w głównej mierze od wrażliwości pacjenta oraz od tego, czy samo badanie miało trudny przebieg lub czy w jego trakcie były wykonywane zabiegi w obrębie jelita grubego.

Zbyt długo utrzymujące się dolegliwości po badaniu jelita grubego lub też ich nasilenie powinno niezwłocznie zostać zgłoszone lekarzowi.

Uwagę pacjenta po kolonoskopii powinny zwrócić niepokojące objawy, świadczące o przebiciu przewodu pokarmowego w trakcie badania, do których należy m.in.:

• utrzymujący się ból brzucha;
• intensywne krwawienie z odbytu;
• krew w lub na stolcu;
• twardy i napięty brzuch;
• czarny i smolisty stolec;
• gorączka i dreszcze;
• przebicie jelita grubego.