Znieczulenie ogólne – jak działają różne typy narkozy?
Znieczulenie ogólne, inaczej narkoza (dawna nazwa, wciąż stosowana zwyczajowo i potocznie) jest techniką medyczną, która pozwala na czasowe zniesienie świadomości, odruchów i bólu, oraz zwiotczenie mięśni. Dzięki niemu możliwe jest przeprowadzanie wielu zabiegów, badań i operacji (nastawianie kości, zabiegi chirurgiczne, niekiedy też usuwanie zębów pod narkozą). Do wprowadzania pacjenta w stan znieczulenia ogólnego używa się substancji zwanych anestetykami. Pozwalają one znieść na pewien czas czynności ośrodkowego układu nerwowego, zachowując przy tym funkcje mózgu podtrzymujące pacjenta przy życiu. Za stosowanie i ulepszanie metod narkozy odpowiada bardzo szeroka i skomplikowana dziedzina medycyny, zwana anestezjologią. Metody znieczulenia ogólnego są dziś bezpieczne dla pacjentów i pozwalają przeprowadzać nawet bardzo bolesne, mocno ingerujące w organizm zabiegi bez zbędnego cierpienia.
Znieczulenie ogólne podaje się etapami. Pierwszy z nich to tak zwana premedykacja. Polega ona na farmakologicznym uspokojeniu pacjenta i zmniejszeniu silnego stresu związanego z operacją. Zastosowanie znajdują tutaj preparaty uspokajające oraz neuroleptyki.
Następnie, tuż przed samą operacją, pacjentowi podaje się właściwe anestetyki. Można podawać je różnymi drogami – wziewną, dożylną, doodbytniczą oraz domięśniową. Niekiedy anestezjolog decyduje o zastosowaniu tak zwanej indukcji mieszanej (kilka anestetyków podawanych jednocześnie, różnymi drogami). Dobór substancji zależy ściśle od stanu zdrowia i potrzeb konkretnego pacjenta.
Podczas samej operacji stosowane są leki przeciwbólowe, znieczulające i rozluźniające mięśnie, by pacjent pozostawał w stanie narkozy aż do jej zakończenia. Ostatnim etapem jest wybudzanie pacjenta. Etap ten zachodzi samoistnie lub przy pomocy anestezjologa (w tym celu stosowane są substancje antagonistyczne względem wcześniej podanych anestetyków, czyli znoszące ich działanie).
Przeczytaj również:
Znieczulenie ogólne – przygotowanie pacjenta do narkozy
Znieczulenie ogólne, choć w wielu przypadkach niezbędne, wymaga odpowiedniego przygotowania pacjenta. Składa się na nie kilka czynności.
- Wywiad lekarski i dodatkowe badania
Rozmowa z anestezjologiem odbywa się najpóźniej dobę przed zabiegiem, już po przyjęciu pacjenta na oddział. Aby odpowiednio dobrać leki, konieczne jest zapoznanie się z wcześniejszą historią chorób oraz ogólnym stanem zdrowia pacjenta. Anestezjolog pyta o przyjmowane leki, ewentualne wcześniejsze doświadczenia związane z podawaniem znieczuleń, ogólne samopoczucie (także psychiczne). Niekiedy zleca też wykonanie laboratoryjnych badań krwi (głównie pod kątem krzepliwości oraz oznaczenia grupy krwi, jeśli nie jest znana) oraz moczu (u pacjentów cierpiących na schorzenia układu moczowego). Badanie przeprowadzane w gabinecie anestezjologa dotyczy oceny stanu skóry i naczyń krwionośnych, uzębienia oraz dróg oddechowych. W skład badań wykonywanych przed znieczuleniem ogólnym wchodzi też EKG spoczynkowe, a u niektórych pacjentów RTG klatki piersiowej lub szerszy zestaw badań laboratoryjnych.
Wszelkie badania i drobiazgowy wywiad przed operacją służą temu, by narkoza przebiegła bez komplikacji i była możliwie bezpieczna dla pacjenta. U osób starszych lub obciążonych wieloma problemami zdrowotnymi wskazana jest wizyta nawet na kilka tygodni przed planowanym zabiegiem.
- Specjalna dieta i oczyszczanie jelita grubego przed narkozą
Znieczulenie ogólne powinno być poprzedzone kilkudniową, lekkostrawną dietą. Lekarz informuje pacjenta także o tym, na ile godzin przed operacją należy powstrzymać się od jedzenia i picia. Znieczulenie ogólne powinno być przeprowadzane na czczo. Przed zabiegiem stosuje się też metody oczyszczania jelita grubego (lewatywa lub leki przeczyszczające). Obecność pokarmu w przewodzie pokarmowym pacjenta powoduje ryzyko przelania się jego zawartości po podaniu leków znieczulających. Jeśli zawartość jelit lub żołądka przedostanie się do tchawicy czy płuc, może rozwinąć się groźny stan zapalny, zagrażający bezpośrednio życiu.
Warto przeczytać również:
Znieczulenie ogólne – przeciwwskazania do zastosowania narkozy
Znieczulenie ogólne wiąże się z podaniem leków, które nie dla każdego pacjenta są bezpieczne. Niestety, w wielu przypadkach znacząco utrudnia to leczenie. Dlatego podejmowanie decyzji o zastosowaniu leczenia pod narkozą jest kwestią indywidualną. Przeciwwskazanie stanowią wszystkie ciężkie, źle leczone lub nieleczone choroby ważnych dla życia narządów wewnętrznych (serca, płuc, narządów w jamie brzusznej), a także niekontrolowane choroby endokrynologiczne. Jeśli chory może poczekać na zabieg, zwykle przesuwa się go w czasie, by zaleczyć objawy chorób i ustabilizować stan pacjenta. Przeciwwskazania do narkozy nie istnieją w stanach nagłych, gdy od pilnie przeprowadzonej operacji zależy życie człowieka. Przyjmuje się wtedy, że ryzyko związane ze znieczuleniem jest mniejsze, niż ryzyko śmierci pacjenta w wyniku niepodjęcia koniecznych działań.
Znieczulenie ogólne – skutki uboczne narkozy
Znieczulenie ogólne nie jest pozbawione ryzyka i możliwych skutków ubocznych. Do oceny ryzyka operacyjnego związanego z wystąpieniem poważnych powikłań lub zgonu pacjenta w czasie znieczulenia albo po nim stosuje się tak zwaną skalę ASA. Obejmuje ona cztery czynniki:
- rodzaj choroby,
- rodzaj operacji,
- czas trwania operacji,
- wiek pacjenta.
Skutki uboczne narkozy, które występują u wielu pacjentów, obejmują zwykle takie zjawiska, jak:
- nudności i wymioty (od kilku godzin do kilku dni po zabiegu, niekiedy łagodzone lekami przeciwwymiotnymi),
- zawroty głowy, niewyraźne widzenie, poczucie osłabienia (łagodzone przez doustne lub dożylne podawanie płynów w celu nawodnienia organizmu),
- bóle głowy (do kilku godzin po operacji, czasem łagodzone lekami przeciwbólowymi),
- uszkodzenia języka, gardła, ust (w wyniku udrażniania dróg oddechowych podczas operacji),
- różnorodny ból (np. w miejscu wkłucia wenflonu lub w wyniku długo utrzymywanej, nienaturalnej pozycji ciała).
U bardzo niewielu pacjentów skutki uboczne znieczulenia ogólnego są poważniejsze. Mogą obejmować: uszkodzenia tchawicy i strun głosowych, problemy z wybudzeniem, zachłyśnięcie treścią żołądkową i chemiczne zapalenie płuc, reakcję alergiczną na zastosowane leki, atak serca lub udar mózgu. Zgon w wyniku narkozy jest obecnie bardzo rzadkim zjawiskiem, zdarzającym się nie częściej niż raz na 10 000 przeprowadzonych znieczuleń ogólnych. Częściej występuje w przebiegu cesarskiego cięcia (procedury znieczulenia kobiet w ciąży różnią się od procedur stosowanych u reszty pacjentów, a niektórych środków bezpieczeństwa nie da się zastosować ze względu na bezpieczeństwo dziecka).
