Jarzębina i jej właściwości. Czy jarzębina jest jadalna, kiedy ją zbierać i do czego można wykorzystać owoce jarzębu pospolitego

Co ma wspólnego jarząb z jarzębiną? – niby proste pytanie, ale odpowiedź bywa trudna. Jarząb pospolity (jarząb zwyczajny) to drzewo, a jego owoce to jarzębina. Jednak potocznie również drzewo najczęściej jest nazywane jarzębiną. Owoce jarzębiny mają sporo pożytecznych właściwości. Wykorzystuje się je w lecznictwie, kosmetyce, a także w kuchni - w szczególności do produkcji przetworów.

Jarzębina jest jadalna, jednak nie wolno spożywać owoców jarzębiny na surowo. To dlatego, że mogą stać się wówczas trucizną. Surowe owoce zawierają toksyczny kwas parasorbowy. Po zjedzeniu choćby kilku kulek surowej jarzębiny zaczną się wymioty i biegunka oraz bóle głowy. Jarzębina nadaje się do jedzenia, gdy zostanie ususzona, ugotowana lub wcześniej zamrożona (wystarczy mrozić owoce przez 1,5 doby). Wtedy bowiem trujący kwas kryjący się w jarzębinie zostanie zlikwidowany. Lepiej też zbierać owoce poza miastem. Te zrywane z jarzębu w centrach miast mają więcej zanieczyszczeń.

Już nasze babcie doceniały jarzębinę bogatą w witaminę C. Nazywały ją naturalną tabletką. To dlatego, że wyciąg z owoców jarzębiny pomagał w przeziębieniu, chorobie płuc czy nerek (np. kruszył kamienie nerkowe). Małe kulki jarzębiny zawierają przynajmniej tyle samo witaminy C, co cytryny. W ich składzie pojawiają się też inne witaminy. Są to choćby: wit. A, E, K, z grupy B oraz PP. Jarzębina zawiera spore dawki miedzi i magnezu. Działa antybakteryjnie, przeciwzapalnie. Na anemię także jest zalecana. Reguluje pracę układu krwionośnego. Trzeba jednak uważać, ponieważ ma również właściwości moczopędne i przeczyszczające.

Właściwości pielęgnacyjne jarzębiny są mniej znane, przez co niedoceniane. Kremy, kompresy i płukanki z dodatkiem tych owoców likwidują cienie pod oczami i zmniejszają opuchliznę. Działają ściągająco, antybakteryjnie i odżywczo. Jarzębina pomaga na skórę – leczyć trudno gojące się rany i rozszerzone naczynka. Ogranicza rozwój grzybów oraz bakterii, co powoduje, że skóra staje się gładsza, pozbawiona wyprysków.

Owoce jarzębiny są czasem dojrzałe już w pierwszej połowie września (zależy od tego, jakie temperatury panowały w ostatnich tygodniach). Wówczas można je zbierać. Warto jednak poczekać przynajmniej do połowy października. Ogrodnicy mawiają, że gdy jarzębina dostanie trochę przymrozków, jej walory smakowe i właściwości lecznicze są jeszcze lepsze. Pod wpływem przemrożenia owoce tracą goryczkę. Jeśli nie chcemy czekać ze zbiorem jarzębiny do przymrozków, które pojawiają się coraz później, zebrane wcześniej owoce przemroźmy w zamrażalniku. Najlepiej zrywać całe kiście (grona) jarzębiny i lekko oderwać owoce od łodyg. Jeżeli łatwo odchodzą, to znaczy, że są dojrzałe.

Może ona stanowić dodatek do mięs pieczonych, sosów, sałatek i surówek. Jest dekoracją tortów i innych ciast. Niektórzy robią z niej dżemy i konfitury. Nalewki jarzębinowe także są popularne, zwłaszcza te na bazie alkoholu. Smakują jak grzańce. Wódka z jarzębiną w składzie również jest produkowana, to m.in. jarzębiak w dwóch wersjach – czysty lub smakowy.

W dawnych czasach jarzębina pomagała przetrwać biedę. Gdy rodzinom brakowało mąki do pieczenia chleba, ucierano owoce jarzębiny i one zastępowały mąkę. Nawet myśliwi upodobali sobie jarzębinę. Używali jej jako wabika na ptaki.

Istnieje legenda o jarzębinie. Dawno, dawno temu, gdy ludzie poznali to drzewo, owoce jarzębiny miały słodki smak, jak miód. Ludzie jednak nie pielęgnowali drzewa, więc ono się zemściło. Od tamtej pory wydaje gorzkie, cierpkie owoce zamiast słodkich jak miód.