Im wyższe BMI, tym mniejszy mózg. Otyłość i cukrzyca powodują kurczenie się mózgu. Zwiększają ryzyko rozwoju choroby Alzheimera

Liczba osób cierpiących na chorobę Alzheimera rośnie w alarmującym tempie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że do 2030 roku na całym świecie będzie 50–65 milionów pacjentów, a do 2050 roku liczba ta może się podwoić. W Polsce, według danych rządowych, na choroby otępienne cierpi 550–650 tys. osób, z czego 2/3 przypadków to alzheimer (około 360–470 tys.). Niestety, statystyki te mogą być zaniżone.

Eksperci podkreślają, że kluczowa jest profilaktyka, w tym leczenie chorób takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 i insulinooporność, które znacząco zwiększają ryzyko chorób neurodegeneracyjnych.

Choroba Alzheimera charakteryzuje się niszczeniem komórek mózgu, prowadzącym początkowo do utraty pamięci krótkotrwałej, trudności z mową i zmian osobowości. W miarę postępu choroby pogarsza się pamięć długotrwała, zdolność czytania, rozumowania i komunikacji. Chociaż przyczyny choroby Alzheimera nie są w pełni poznane, wiadomo, że zwiększone ryzyko dotyczy osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, a także cukrzycę typu 2 i otyłość.

Profesor dr hab. n. med. Wojciech Bik, kierownik Zakładu Neuroendokrynologii Klinicznej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, wskazuje na jednoznaczny związek między cukrzycą typu 2 a chorobami neurodegeneracyjnymi, w tym chorobą Alzheimera.

– W 2010 roku w czasopiśmie „Neurology” opublikowano dwa bardzo istotne badania, Hisayama Study i Rotterdam Study, które w sposób jednoznaczny wykazały związek cukrzycy typu 2 z występowaniem choroby Alzheimera czy w ogóle chorób neurodegeneracyjnych – mówi prof. dr hab. n. med. Wojciech Bik, kierownik Zakładu Neuroendokrynologii Klinicznej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, przewodniczący Sekcji Badań Podstawowych Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości.

Profesor Wojciech Bik uważa, że insulinooporność, patologiczny mechanizm często towarzyszący cukrzycy typu 2, jest jedną z głównych przyczyn problemu.

– Ten mechanizm prowadzi do szeregu powikłań, w tym specyficznej insulinooporności mózgowej. Trzeba pamiętać, że mózg człowieka czy mózg ssaków funkcjonuje energetycznie przede wszystkim dzięki glukozie. Jeżeli ta glukoza nie jest odpowiednio metabolizowana w ośrodkowym układzie nerwowym, powoduje to, w wyniku szeregu różnych mechanizmów, zwiększenie ryzyka występowania choroby Alzheimera – tłumaczy specjalista.

Wraz z wiekiem mózg naturalnie się kurczy, jednak badania wskazują na niepokojący związek między wskaźnikiem masy ciała (BMI) a wielkością mózgu u osób około 60. roku życia. Okazuje się, że im wyższe BMI, tym mniejszy mózg. Niektórzy eksperci sugerują, że zwiększone kurczenie się mózgu związane z otyłością może przyspieszać jego starzenie się nawet o 10 lat. Co więcej, obszary mózgu, które najbardziej kurczą się u pacjentów z chorobą Alzheimera, wykazują podobne zmiany u osób otyłych.

Otyłość może zmniejszać odporność mózgu na uszkodzenia wywołane chorobą Alzheimera, co prowadzi do nasilenia objawów i szybszego postępu choroby. Dodatkowo, otyłość często wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym w organizmie, który negatywnie wpływa na mózg. Stan zapalny w mózgu jest powiązany z demencją, ponieważ może prowadzić do nadmiernej aktywacji komórek odpornościowych, uszkadzając neurony.

Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, związek między demencją a utratą wagi jest złożony. Badania pokazują, że zdrowa utrata wagi w średnim wieku może poprawić umiejętności zapamiętywania i uwagę. U osób z nadwagą (BMI powyżej 25) już utrata 2 kg przyniosła pozytywne efekty. Jednak w badaniu te efekty mierzono w perspektywie kilku miesięcy i dotyczyły głównie pamięci oraz zdolności myślenia, nie oceniając bezpośrednio ryzyka demencji w dłuższej perspektywie. Inne badania sugerują, że osoby utrzymujące zdrową wagę mogą być bardziej odporne na zmiany w mózgu wywołane chorobą Alzheimera.

Jednak zdarza się także, że niezamierzona utrata wagi okazuje się wczesnym objawem demencji. Chudnięcie również występuje w późniejszych stadiach choroby, co wynika z utraty apetytu lub trudności z przeżuwaniem.

Profesor Wojciech Bik podkreśla, że w leczeniu otyłości pierwszym krokiem powinna być modyfikacja stylu życia. Bez niej nie można osiągnąć trwałych rezultatów. Dopiero w dalszej kolejności można rozważać farmakoterapię lub chirurgię bariatryczną.

– Co bardzo ważne, leki, które stosujemy na co dzień w otyłości wykazują również działanie ochronne na ośrodkowy układ nerwowy, czyli działanie neuroprotekcyjne. To jest jeden z kolejnych mechanizmów, które powinny nas kierować ku temu, aby te leki stosować szerzej. Prowadzone są już badania kliniczne dotyczące wpływu zarówno analogów receptora GLP-1, jak również w przypadku tirzepatydu jako leków neuroprotekcyjnych, aczkolwiek dane, które mamy w tej chwili, bazują przede wszystkim na badaniach eksperymentalnych – podkreśla kierownik Zakładu Neuroendokrynologii Klinicznej CMKP w Warszawie.

Istotnym elementem leczenia zaawansowanej otyłości są operacje bariatryczne, czyli chirurgiczne zmniejszenie objętości żołądka. W 2023 roku w Polsce przeprowadzono 6,5 tys. takich zabiegów. Od 2021 roku działa program pilotażowy KOS-BAR (Kompleksowa Opieka Specjalistyczna nad świadczeniobiorcami leczonymi z powodu otyłości olbrzymiej), który objął już 5,5 tys. pacjentów w 19 ośrodkach.

Wczesna prewencja i leczenie otyłości są kluczowe dla poprawy długoterminowego dobrostanu fizycznego i psychicznego. Utrzymanie zdrowej masy ciała może zmniejszyć ryzyko wystąpienia demencji, ale nie gwarantuje całkowitej ochrony.

Źródło: Obesity and dementia risk Alzheimer's Society