Guzki tarczycy – objawy, przyczyny, podział, diagnostyka i profilaktyka. Sprawdź, o czym mogą świadczyć guzki tarczycy!

Guzki tarczycy przybierają formę twardych zgrubień, wyczuwanych w okolicach szyi. Aby móc wyjaśnić przyczynę ich powstawania, najpierw warto się pochylić nad funkcjonowaniem gruczołu tarczycy. Wspomniany narząd, będący największym gruczołem dokrewnym w ludzkim organizmie, składa się z komórek, które tworzą pęcherzyki. Odpowiadają one za syntezę i wydzielanie hormonów tarczycy - T4 (tyroksynę) i T3 (trójjodotyroninę). Aby mógł zajść proces syntezy hormonów, organizm musi dostarczyć jod do tarczycy. Komórki pęcherzykowe stymulowane są przez TSH, czyli tyreotropinę. Za proces regulacji tego hormonu odpowiedzialne jest podwzgórze. Odbywa się to dzięki TRH - tyreoliberynie. Nadmiar hormonów tarczycy działa hamująco na procesy przysadki i podwzgórza.

Guzki tarczycy powstają przede wszystkim w wyniku niedoboru jodu, co wpływa na zahamowanie syntezy hormonów tarczycy i na zwiększenie wpływu tyreotropiny (TSH) na komórki pęcherzykowe, co z kolei doprowadza do ich przerostu. Liczba komórek pęcherzykowych ulega zmniejszeniu, jednocześnie zwiększa się ich podatność na działanie tyreotropiny. W konsekwencji dochodzi do powiększenia gruczołu i do wystąpienia guzkowatych zmian.

Guzy tarczycy najczęściej wykrywane są przypadkowo, przy okazji wykonywania badań niezwiązanych z gruczołem tarczycy. Najczęściej pojawiają się u kobiet (ale także u mężczyzn, choć w mniejszym stopniu) po 40. roku życia i u mieszkańców obszarów, gdzie jod występuje w przyrodzie tylko w niewielkich ilościach.

Paradoksalnie, do powstania guzków tarczycy może przyczynić się także nadmiar jodu. Wpływ mają także czynniki genetyczne oraz ekspozycja na promieniowanie radioaktywne i jonizujące.

Guzki tarczycy mogą charakteryzować się jednolitą strukturą lub płynnym wypełnieniem. W drugim przypadku mówimy o guzkach koloidowych. Zmiany można wykryć drogą badania palpacyjnego (są wyczuwalne pod palcem) lub obrazowego (USG). Charakteryzują się wyraźnie zaznaczonymi granicami oraz znaczną spoistością. Należy podkreślić, że guzy tarczycy charakteryzują się zróżnicowaną wielkością. Najmniejszych z nich nie da się wykryć drogą badania palpacyjnego, ale te najczęściej nie stanowią zagrożenia. Z kolei większe zmiany da się wyczuć bardzo łatwo, a przez swoje rozmiary mogą wywierać ucisk na poszczególne narządy układu oddechowego i doprowadzić do znacznego przerostu tarczycy.

Guzki na tarczycy najczęściej wykrywane są przez przypadek, a to dlatego, że towarzyszące im symptomy wskazują na inne dolegliwości. Zmianom pojawiającym się na gruczole często towarzyszy arytmia serca, zawroty głowy, ból odczuwany w obszarze klatki piersiowej, problemy z przełykaniem i utrudnione oddychanie. Czasami pojawia się także chrypa. Rzadziej występuje ból tarczycy, który promieniuje w kierunku uszu.

U niektórych osób dochodzi do sytuacji, w której guzki na tarczycy stymulują nadmierną produkcję hormonów tego gruczołu, przez co ich stężenie w organizmie osiąga zbyt wysoki poziom. Pojawiają się wówczas objawy typowe dla nadczynności tarczycy. Należą do nich:

• Nadmierna potliwość.
• Ciągłe uczucie gorąca.
• Utrata wagi niemająca związku ze zmniejszeniem apetytu.
• Drżenie rąk.
• Rozdrażnienie.
• Nerwowość.
• Częste biegunki.
• Kołatanie serca.
• Spadek sprawności mięśni.
• Wypadanie włosów.
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego.
• Niepłodność.
• Wytrzeszcz oczu.
• Podwójne widzenie.
• Obrzęk powiek.

Zdarza się, że guzy choroby powstają w wyniku choroby Hashimoto. Można wówczas zaobserwować objawy typowe dla niedoczynności tarczycy:

• Przewlekle zmęczenie.
• Uczucie senności.
• Ciągłe uczucie zimna.
• Stany depresyjne.
• Zaburzenia pamięci.
• Zwiększenie masy ciała.
• Często występujące zaparcia.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Przesuszenie skóry.
• Zaburzenia cyklu menstruacyjnego.
• Niepłodność.

Zaobserwowanie powyższych objawów powinno skłonić do niezwłocznej wizyty u lekarza. Z konsultacji powinny także skorzystać osoby, które były wystawione na szkodliwe promieniowanie, zaobserwowały powiększenie węzłów chłonnych szyjnych i które wcześniej zaobserwowały u siebie guzowatą zmianę, szybko zwiększającą swoje rozmiary. Jako że choroba może mieć podłoże genetyczne, przed wizytą u lekarza nie powinny wzbraniać się osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym (w najbliższej rodzinie wystąpiły przypadki nowotworu tarczycy).

Guzki tarczycy można dzielić pod względem liczby występowania. W medycynie rozróżnia zmiany pojedyncze oraz mnogie (wole guzkowe). Guzki pojedyncze mogą dawać objawy nadczynności tarczycy, choć często zdarza się, że ich rozwój przebiega bezobjawowo. Wole guzkowe można podzielić na nietoksyczne i toksyczne. W pierwszym przypadku mówimy o zmianach, które nie wykazują czynności hormonalnej. Mnogie guzki o charakterze toksycznym przejawiają natomiast skłonność do zwiększania swoich rozmiarów, a na dalszym etapie rozwoju zyskują skłonność do niezależnego wydzielania hormonów gruczołu tarczycy. W konsekwencji doprowadza to do wystąpienia nadczynności tarczycy, czyli tyreotoksykozy.

Guzy na tarczycy można także dzielić ze względu na zdolność do pochłaniania jodu. Ta cecha ujawniana jest podczas badania scyntygraficznego. Pod tym względem zmiany należy podzielić na:

• Ciepłe, które pochłaniają jod tak samo jak zdrowe tkanki gruczołu.
• Gorące, które wykazują nadmierną zdolność do pochłaniania jodu, większą niż zdrowe tkanki (oznacza to ryzyko wystąpienia nadczynności tarczycy).
• Zimne, które nie wykazują zdolności do pochłaniania izotopu.

Poszczególne guzki na tarczycy charakteryzują się różną zdolnością do odbijania fal ultradźwiękowych, generowanych w trakcie badania USG. Pod tym względem, zmiany możemy podzielić na cztery rodzaje:

• Hypoechogeniczny guzek tarczycy, zwany także hipoechogenicznym.
• Normoechogeniczny guzek tarczycy.
• Hyperechogeniczny guzek tarczycy (hiperechogeniczny).
• Niejednorodne guzki tarczycy, które charakteryzują się zróżnicowaną echogenicznością.

Guzki tarczycy nie zawsze przybierają formę łagodną. Większość nowotworów daje jednak dobre rokowania. W około 95 proc. wszystkich zdiagnozowanych przypadków raka tarczycy, wywodzących się z komórek gruczołu, stwierdza się wystąpienie wysokozróżnicowanych nowotworów. Większość stanowi rak brodawkowaty. Choroba ta najczęściej pojawia się u kobiet w średnim wieku. Znacznie rzadziej pojawia się rak pęcherzykowy. Obie choroby charakteryzują się podobnym przebiegiem, zbliżone są też metody leczenia.

Z komórek pęcherzykowych wywodzą się także nowotwory niezróżnicowane i niskozróżnicowane (do tej grupy zalicza się rak anaplastyczny). Ten rodzaj choroby charakteryzuje się agresywnym przebiegiem, a rokowania zazwyczaj nie są najlepsze. Należy jednak zaznaczyć, że choroby nowotworowe tarczycy niezróżnicowane i niskozróżnicowane stanowią zaledwie kilka procent wszystkich przypadków złośliwego raka gruczołu tarczycy. Najrzadziej stwierdza się wystąpienie raka rdzeniastego, który wywodzi się z komórek C.

W ujęciu ogólnym wszystkich nowotworów złośliwych, rak tarczycy stanowi zaledwie 1 proc. zdiagnozowanych przypadków. Choć ten rodzaj nowotworu najczęściej stwierdzany jest u osób powyżej 40. roku życia, to może pojawić się bez względu na wiek. W grupie ryzyka znajdują się osoby obciążone genetycznie (występowanie raka tarczycy w najbliższej rodzinie), poddane promieniowaniu jonizującemu, narażone na niedobór jodu i płci żeńskiej (kobiety zapadają na raka tarczycy cztery razy częściej niż mężczyźni).

Guzki tarczycy, w pierwszej kolejności, diagnozowane są na podstawie wywiadu lekarskiego, w trakcie którego lekarz zbiera od pacjenta niezbędne informacje. W dalszej kolejności wykonywane jest badanie palpacyjne - specjalista stara się rozpoznać zmiany dotykając miejsc, w których mogły wystąpić. Kolejnym etapem jest badanie obrazowe - USG. Ta metoda pozwala określić wielkość guzka, stopień jego unaczynienia i dokładną lokalizację zmiany/zmian. Badanie obrazowe umożliwia też wstępne potwierdzenie lub wykluczenie wystąpienia zmian o charakterze nowotworowym. Ryzyko wystąpienia raka tarczycy zachodzi wówczas, gdy stwierdza się:

• Odbiegający od typowego kształt guzka.
• Hypoechogeniczny guzek tarczycy.
• Zajęcie torebki tarczycy.
• Powiększenie węzłów chłonnych.
• Mikrozwapnienia wewnętrzne guzka.

W dalszej kolejności wykonywana jest scyntygrafia. Badanie to pozwala określić przyczynę nieprawidłowego funkcjonowania tarczycy. Scyntygrafia ujawnia obecność guzów autonomicznych i daje informacje o stopniu wchłaniania izotopu przez zmiany. Daje to podstawę do rozpoczęcia leczenia radiojodem. Biopsja guzka tarczycy służy natomiast do określenia, czy powstałe zmiany mają charakter złośliwy. Pobrana próbka poddawana jest badaniu histopatologicznemu. Najczęściej wykonywana jest biopsja cienkoigłowa.

Badanie RTG ma uzasadnienie wyłącznie w sytuacji, gdy zmiany osiągają znaczne rozmiary i wykraczają poza obszar gruczołu. W takiej sytuacji, prześwietlenie pozwala określić przemieszczenie guza i stwierdzić ewentualny stopień ucisku (objawem są problemy z oddychaniem).

Guzki tarczycy można leczyć na kilka sposobów, a o doborze konkretnej metody decyduje lekarz, na podstawie uzyskanych wyników badań, wskazujących na charakter zmian. W przypadkach, kiedy guzek osiąga nieznaczny rozmiar i nie stanowi zagrożenia, podejmowane jest leczenie zachowawcze. Polega to na obserwowaniu zmian w trakcie regularnych wizyt kontrolnych. Konkretne leczenie jest podejmowane tylko wtedy, gdy guzek zaczyna się rozrastać, gdy utrudnia oddychanie, blokuje przepływ krwi, wywołuje nadczynność lub niedoczynność gruczołu tarczycy i gdy zachodzi podejrzenie wystąpienia nowotworu złośliwego.

W przypadku wystąpienia symptomów nadczynności i niedoczynności tarczycy, podejmowane jest leczenie farmakologiczne. Polega to na przyjmowaniu przez chorego leków i suplementów diety, dobranych pod kątem pojawiających się objawów. Zaleca się także wprowadzenie pewnych zmian w codziennych nawykach, zwłaszcza w obszarze diety. W niektórych sytuacjach, guzy powodujące nadczynność tarczycy wymagają leczenia jodem radioaktywnym (radiojodem). Taka terapia skutkuje zmniejszeniem rozmiaru guza, a co za tym idzie - redukcją dolegliwości bólowych. Ta forma terapii nie może być jednak stosowana u kobiet, które planują zajść w ciąże, są w ciąży i u karmiących matek.

Złośliwe nowotwory tarczycy przeważnie wymagają leczenia chirurgicznego. Operacyjnie usuwane są także niektóre zmiany niezłośliwe - wole guzkowe, które rozrosły się do znacznych rozmiarów. Ma to uzasadnienie w przypadku, gdy guzy na tarczycy utrudniają oddychanie i powodują problemy z przełykaniem. Lekarz najczęściej decyduje o usunięciu całego gruczołu. Skutkuje to wystąpieniem objawów niedoczynności tarczycy. Z tego względu, osoba poddana takiemu leczeniu musi do końca życia przyjmować leki zawierające hormony tarczycy.

Operacja jest jedyną formą leczenia,która gwarantuje całkowitą eliminację guzków tarczycy. Nie znaczy to jednak, że po zakończeniu leczenia, pacjent jest zwolniony z konieczności odbywania regularnych wizyt kontrolnych.

Guzki tarczycy mogą nie wystąpić, jeżeli do organizmu dostarczany jest jod w odpowiedniej ilości. Bardzo ważna jest odpowiednia dieta. Wśród produktów obfitujących w jod należy wymienić:

• Ryby słonowodne.
• Owoce morza.
• Rośliny strączkowe.
• Produkty pochodzenia zbożowego.
• Nabiał (zwłaszcza jogurt naturalny i ser).
• Owoce (truskawki i borówki).
• Warzywa (brokuły i szpinak).
• Orzechy.

Aby odpowiednio skomponowana dieta mogła przynieść oczekiwane efekty, należy zadbać o zwiększenie przyswajalności jodu przez organizm. W tym celu, należy zadbać o odpowiednią podaż selenu i magnezu. W Polsce istnieje obowiązek jodowania soli kuchennej, jednak w niektórych przypadkach nie wystarcza to do zapewnienia odpowiedniego poziomu tego pierwiastka. Warto więc zmienić swoje nawyki żywieniowe na zdrowe.

W profilaktyce zachorowań ważne jest zerwanie z nałogiem tytoniowym i wprowadzenie odpowiedniej dawki codziennego ruchu. Związek między chorobami gruczołu tarczycy a paleniem tytoniu został stwierdzony naukowo, zatem warto podejść do tego poważnie. Należy unikać przewlekłego stresu i kontaktu z pestycydami, nie wspominając o szkodliwym promieniowaniu.

Choroba Hashimoto. Czym jest i na czym polega?