Co to jest gruczolak przysadki mózgowej?
Gruczolak przysadki mózgowej to guz nowotworowy zbudowany tkanki gruczołowej przysadki mózgowej, zwykle o niezłośliwym charakterze i powolnym wzroście. Należy do najczęściej stwierdzanych guzów rozwijających się wewnątrz czaszki i stanowi 5-20 proc. pierwotnych guzów ośrodkowego układu nerwowego u dorosłych.
Pomimo tego, że gruczolak przysadki jest najczęściej zmianą łagodną, może wywoływać zaburzenia w obszarze osi podwzgórze-przysadka. Objawy związane z jego rozwojem zależą nie tylko od rozległości zmian, ale także od czynności hormonalnej guza. Niektóre z nich wydzielają bowiem hormony przysadki, podczas gdy inne pozostają pod tym względem nieaktywne.
Hormony, które mogą być wydzielane przez guza przysadki, to przede wszystkim:
- prolaktyna (PRL) – nadmiar prowadzi do hiperprolaktynemii,
- hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – stymuluje nadnercza i prowadzi do rozwoju choroby Cushinga,
- hormon wzrostu (GH) – zbyt wysoki poziom przyczynia się do rozwoju akromegalii,
- tyreotropina (TSH) – rzadko stwierdzany nadmiar powoduje centralną nadczynność tarczycy.
Ponieważ u wielu pacjentów choroba charakteryzuje się bezobjawowym przebiegiem, często rozpoznawana jest przypadkowo, podczas badania obrazowego mózgu lub przeprowadzanego post mortem. Wyniki badań radiologicznych i pośmiertnych wskazują, że całkowity odsetek występowania tego typu zmian nowotworowych to ok. 17 proc.
Gruczolak przysadki mózgowej rozwija się w następstwie zaistnienia mutacji genetycznych. Zmiany wydzielające hormon wzrostu rozwijają się m.in. pod wpływem mutacji takich jak zespół Carneya, zespół McCune’a-Albrighta, a także innych zaburzeń genetycznych.
Objawy mikrogruczolaka i makrogruczolaka przysadki mózgowej
Objawy gruczolaka przysadki są zależne od wielkości zmiany nowotworowej. Mikrogruczolak przysadki – guz mniejszy niż 1 cm, niezbyt często wywołuje tzw. efekt masy, czyli ucisk na zdrową tkankę. Ich rozpoznanie następuje przypadkowo lub opiera się o symptomy nadczynności hormonalnej.
Makrogruczolak przysadki – guz o wielkości powyżej 1 cm, objawia się efektem masy lub nadczynności hormonalnej, co jest zależne od utkania histologicznego. Makrogruczolaki najczęściej rozrastają się ku górze, w związku z czym istnieje ryzyko wywołania nacisku na znajdujące się nad nimi skrzyżowanie nerwów wzrokowych. Może to doprowadzić do wystąpienia skroniowych ubytków w polu widzenia. Niektóre guzy rozrastają się w kierunkach bocznych. Skutkuje to naciekaniem do zatok jamistych, przez które przebiegają nerwy czaszkowe III, IV, V1, V2 i VI.
Ucisk, jaki zmiana nowotworowa wywiera na nerwy, może być przyczyną wystąpienia objawów takich jak:
- opadanie powiek,
- podwójne widzenie,
- porażenie mięśni okoruchowych,
- osłabienie czucia w obszarze twarzy.
Rozrost zmiany w kierunku dolnym często doprowadza do zajęcia zatoki klinowej, co objawia się wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego, płynotokiem z nosa, brakiem drożności nosowej części gardła i zakażeniem.
Gdy makrogruczolak doprowadza do rozciągania opony twardej mózgu, występującym objawem jest ból głowy. Duże gruczolaki wywołują nacisk na zdrową tkankę przysadki, co może skutkować częściowym lub całkowitym zaburzeniem jej funkcji.
Jeżeli zmiana uciska szypuły przysadki, powodując zmniejszenie przepływu dopaminy do prawidłowych komórek laktotropowych przysadki, może wystąpić hiperprolaktynemia.
Nieczynne hormonalnie gruczolaki przysadki mózgowej
Gruczolak przysadki nieczynny hormonalnie jest przeważnie rozpoznawany przypadkowo i nieco częściej u mężczyzn niż u kobiet. Jedyne objawy, jakie daje taka zmiana, mogą wynikać z efektu masy. Wymagana jest jednak pełna diagnostyka w kierunku nadmiernej produkcji hormonów. Wynika to z faktu, że schorzenia przysadki często dają słabo zauważalne objawy.
Zdarza się, że duże zmiany wywołują hiperprolaktynemię lub niedoczynność przysadki mózgowej. Ma to miejsce, gdy guz wywiera nacisk na szypuły przysadki. Zmiana może też uciskać skrzyżowanie nerwów wzrokowych.
Gruczolak przysadki wydzielający prolaktynę – objawy i leczenie
Gruczolak przysadki wydzielający prolaktynę jest najczęściej diagnozowanym rodzajem tego nowotworu. Hiperprolaktynemia doprowadza do zaburzenia pulsacyjnego wydzielania gonadoliberyny, co prowadzi do zakłócenia wydzielania folikulotropiny i hormonu luteinizującego oraz do upośledzenia czynności gruczołów płciowych, czyli jąder i jajników.
U kobiet są występują objawy takie jak zaburzenia miesiączkowania i niepłodność, natomiast u mężczyzn obserwuje się problemy z erekcją, osłabienie libido, niepłodność i ginekomastię. Symptomy wspólne dla kobiet i mężczyzn to mlekotok i redukcja masy kostnej.
U kobiet częściej rozwijają się mikrogruczolaki, natomiast u mężczyzn bardziej powszechne są makrogruczolaki.
Aby rozpoznać gruczolaka wydzielającego prolaktynę, lekarz w pierwszej kolejności wyklucza inne schorzenia, mogące wywołać hiperprolaktynemię. W przypadku większych guzów bada się poziom hormonów takich jak:
- prolaktyna,
- TSH i FT4, czyli tyreotropina i wolna tyroksyna,
- kortyzol (stężenie poranne),
- insulinopodobny czynnik wzrostu 1, czyli IGF1,
- hormon folikulotropowy, czyli FSH,
- hormon luteinizujący, czyli LH,
- testosteron,
- hormonu adrenokortykotropowego, czyli ACTH (rzadziej).
Wraz z rozrostem guza stężenie prolaktyny najczęściej ulega zwiększeniu.
