Jeśli doświadczasz problemów emocjonalnych i potrzebujesz porady lub wsparcia, zwróć się do organizacji oferujących profesjonalną pomoc, np. na stronie zatrzymaj samobójstwo lub Dyżury specjalistyczne - Centrum Wsparcia dla Dzieci. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia zadzwoń na numer 997 lub 112.
Spis treści
Ta tragedia wstrząsa całą Polską. 15 grudnia w Jeleniej Górze znaleziono ciało 11-latki. Zabezpieczono nóż, którym prawdopodobnie zostały zadane ciosy i zatrzymano 12-latkę, podejrzaną o dokonanie czynu. Do szkoły, w której uczyła się 11-letnia Danusia oddelegowano 16 psychologów, którzy mają wspierać uczniów oraz kadrę nauczycielską.
Psycholog, Ewa Malanowska, mówi wprost, że tego typu sytuacja wpisuje się w definicję wydarzenia traumatycznego:
Jego przepracowanie emocjonalne przekracza często możliwości dorosłych. Dzieci, w tym rówieśnicy 11-latki, mogą mieć poważny problem w konfrontacji z informacją o śmierci koleżanki.
Objawy traumy
Psycholog dodaje, że trauma sama w sobie nie jest schorzeniem, ale stanowi reakcję całego organizmu na zdarzenie, które nas dotyka. Aby pomóc dzieciom uporać się z trudnymi doświadczeniami, warto na początek znać mechanizmy i objawy, z jakimi borykać się mogą młodzi ludzie po szczególnie traumatycznym dla nich doświadczeniu. Należą do nich:
ponowne przeżywanie dramatycznego wydarzenia, często w postaci koszmarnych snów, natrętnych myśli i wspomnień;
możliwe reakcje fizjologiczne: przyspieszone bicie serca, zlewające poty, drżenie ciała;
unikanie myślenia, rozmów o takim wydarzeniu;
utrata lub spadek zainteresowań;
nadmierne pobudzenie, czujność, niepokój;
trudności w sferze procesów poznawczych: problemy z koncentracją uwagi, pamięcią, niepamięć zdarzenia, fałszywe wspomnienia, itp.
Rozmowa o traumie - wyzwanie dla opiekunów
Zarówno nauczyciele, jak i psychologowie szkolni muszą znać powyższe mechanizmy, ale powinni być również uważnymi obserwatorami, by umieć je wychwycić u swoich podopiecznych.
W zależności od wieku młodego człowieka, ma on w adekwatnym do niego stopniu wykształcone możliwości werbalizowania swoich problemów. Często nie potrafi o nim opowiedzieć, a więc niezwykle istotna jest obserwacja, wychwytywanie wszelkich niepokojących objawów. Po traumatycznym wydarzeniu dzieci mogą mieć problemy ze snem, koncentracją uwagi, ujawniać niepokój, zachowania agresywne, lub wycofanie - podkreśla Ewa Malanowska.
Psycholog zwraca uwagę na to, że działania pomocowe po tego typu tragedii powinny być wieloetapowa i angażować różne środowiska, które mogą być wsparciem dla dzieci, takie jak szkoła (w tym pedagog i psycholog szkolny), poradnie, placówki i organizacje pomocowe. Jeśli istnieje taka potrzeba, warto zwrócić się do lekarza psychiatry. Nieodzowne jest również wsparcie najbliższej rodziny.
Etapy pomocy po traumatycznym wydarzeniu
Nie wystarczy jedna rozmowa, czy skierowanie dziecka do lekarza. Pomoc powinna składać się z wielu etapów, takich jak:
diagnoza potrzeb: poprzez obserwację, empatyczne słuchanie dziecka ustalenie zakresu jego trudności i potrzeb w tym zakresie;
wsparcie psychologiczne: w formie indywidualnej oraz w grupie dzieci, których dotyczy problem; rozmowa o problemie, stworzenie możliwości swobodnego wyrażania przez nie emocji i uczuć, nawet trudnych, umiejętność odpowiedzi na pojawiające się pytania;
edukacja w zakresie rozpoznawania emocji i radzenia sobie z nimi, nauka relaksacji, radzenia sobie w sytuacjach trudnych;
współpraca z rodziną dzieci, edukacja, jak mogą skutecznie reagować na pojawiające się objawy zmian w zachowaniu, emocjach, codziennym życiu;
budowanie sieci wsparcia: stworzenie np. regularnie spotykających się grup wsparcia, grup terapeutycznych dla dzieci, które doświadczyły trudnych wydarzeń;
zapewnienie bezpieczeństwa emocjonalnego w środowisku szkolnym i w rodzinie;
interwencja kryzysowa: każda placówka szkolna powinna mieć i stosować przepisy w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej, która wywołuje traumatyczne doświadczenia u dzieci.
Czy i jak rozmawiać z dzieckiem o traumie?
Dorośli, w tym rodzice, często boją się, że poruszanie trudnego tematu będzie swego rodzaju rozdrapywaniem ran u dziecka. Tymczasem zapewnienie mu możliwości swobodnej wypowiedzi może być kluczowe w zdrowieniu.
Powinno odbywać się to w atmosferze spokoju, empatii i akceptacji ze strony osoby pomagającej. Jedną z metod radzenia sobie z traumą jest możliwość opowiedzenia o niej, relacjonowanie sytuacji, której dziecko doświadczyło, „oswojenie” trudnych dla niego emocji i uczuć. Istotne jest nazwanie trudnych emocji, zapewnienie, że są one normalne w sytuacji, jakiej doświadczyło dziecko, podkreślanie jego zasobów i mocnych stron - wyjaśnia Ewa Malanowska.
Warto pamiętać o tym, że dzieci skłonne są zgłaszać swoje problemy emocjonalne częściej w szkole niż w domu. Dlatego rola pedagoga i psychologa szkolnego jest tu kluczowa.
Istotne jest utrzymanie codziennej rutyny, które wpływa na zwiększenie poczucia stabilności i bezpieczeństwa. Mądry wychowawca potrafi również obserwować dzieci, zdiagnozować problemy w grupie i trudności poszczególnych dzieci, ewentualne konflikty grupowe. Ważne jest kierowanie jasnych, jednoznacznych komunikatów, uważność, spokój, opanowanie i empatia - mówi Ewa Malanowska.
Psycholog dodaje, by nie oczekiwać od dzieci szybkiej poprawy nastroju czy powrotu do normalności:
Radzenie sobie po doświadczeniu traumy jest procesem zwykle rozłożonym w czasie, a sposób jego przeżywanie zależy również od predyspozycji jednostkowych. Jeśli dostrzegamy, że dziecko ma trudności w dojściu do siebie, niekiedy wskazane jest zasięgnięcie pomocy lekarza specjalisty, np. psychiatry dziecięcego), szczególnie w przypadkach przedłużających się problemów w zakresie snu, apetytu, czy zmian nastroju.
