Koronawirusy i wywoływane przez nie choroby – COVID-19, grypa, zapalenie płuc, SARS i MERS

Co to jest koronawirus?

Koronawirus to typ wirusa, który na powierzchni otoczki posiada charakterystyczne wypustki przypominające koronę. Koronawirusy należą do RNA-wirusów, co oznacza, że ich informacje genetyczne są zapisane w postaci nici RNA, a nie – DNA, jak w przypadku wirusa opryszczki czy ospy.

Koronawirusy dzieli się na 4 podgrupy – alfa, beta, gamma i delta. Niektóre z rodzajów tych wirusów są typowe dla ludzi, a inne powodują infekcje u zwierząt. Częste są przypadki, gdy zmutowany koronawirus zwierzęcy staje się patogenem dla człowieka. Tak właśnie stało się w przypadku najbardziej rozpowszechnionego obecnie wirusa SARS-CoV-2.

Pierwszy koronawirus został wyizolowany w 1937 roku z organizmu chorego ptaka z zakaźnym zapaleniem oskrzeli. W ciągu ostatnich 70 lat naukowcy odkryli, że koronawirusy są częstą przyczyną infekcji oddechowych u zwierząt takich jak indyki, myszy, szczury, nietoperze, koty, psy, konie, świnie i bydło.

Ludzkie koronawirusy (HCoV) zidentyfikowano w połowie lat 60. ubiegłego wieku u pacjentów z grypą. Od tego czasu poznano siedem typów tych wirusów:

• 229E – koronawirus alfa,
• NL63 – koronawirus alfa,
• OC43 – koronawirus beta,
• HKU1 – koronawirus beta,
• MERS-CoV – koronawirus beta wywołujący MERS,
• SARS-CoV – koronawirus beta wywołujący SARS,
• SARS-CoV-2 – koronawirus beta, nazwany wcześniej 2019-nCoV, który począwszy od grudnia 2019 r. rozprzestrzenił się na cały świat z terenu Chin, powodując pandemię.

Choroby wywoływane przez koronawirusy – COVID-19, SARS, MERS i infekcje sezonowe

Choć obecnie koronawirusy kojarzone są głównie z COVID-19, w rzeczywistości są odpowiedzialne za 15-30 proc. zachorowań na grypę, przy czym sprawcami są najczęściej wirusy OC43 i 229E.

Wywołują również zapalenie płuc i niewydolność oddechową. W przypadku niektórych z nich objawy są tak nasilone, że przyczyniają się do śmierci – dotyczy to wirusów SARS i MERS, a także SARS-CoV-2.

Jak dotąd koronawirusy wywołały trzy poważne epidemie:

• SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) – zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej to choroba objawiająca się zapaleniem płuc. Była spowodowana przez wirusa SARS-CoV pochodzącego z prowincji Guangdong w Chinach, a jej epidemia miała miejsce w latach 2002/2003. Wirus rozszerzył się na 37 krajów, zakażając 8098 osób i powodując 774 zgony. Śmiertelność wynosiła 9,6 proc. Wirus ten może powodować zakażenia zarówno górnego, jak i dolnego układu oddechowego, a ponadto żołądka i jelit. Infekcja płuc jest poprzedzona wystąpieniem objawów grypowych, skróceniem oddechu i biegunką. W zaawansowanym przebiegu powoduje niewydolność płuc, serca i wątroby. Komplikacje są większe u osób starszych, przy czym spośród tych po 65. roku życia przeżywa tylko połowa.

• MERS (Middle East Respiratory Syndrome) – bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej rozpoznano w 2013 roku. Wirus pochodził z Arabii Saudyjskiej, a największą liczbę przypadków poza Półwyspem Arabskim stwierdzono w 2015 roku z Korei Południowej. Objawy zakażenia były podobne, jak w przypadku SARS, ale śmiertelność wynosiła 30-40 procent. Do dziś ten rodzaj koronawirusa stanowi międzynarodowe zagrożenie zdrowia. Do 15 stycznia 2020 roku potwierdzono laboratoryjnie 2506 przypadków zakażenia wirusem MERS i 862 spowodowane nim zgony.

• COVID-19 – epidemia o skali światowej, czyli pandemia, wciąż zyskuje na sile. Oficjalnie szerzy się od początku grudnia 2019 roku i pochodzi z terytorium Chin, a dokładnie miasta Wuhan w prowincji Hubei. Najbardziej typowe objawy zakażenia to gorączka, problemy z oddychaniem, kaszel i utrata węchu. Nawet 20 procent zakażonych nie wykazuje przy tym objawów infekcji, choć może zarażać innych. Zachorowanie powoduje rozmaite objawy dotyczące nie tylko układu oddechowego, ale też pokarmowego czy nerwowego. Śmiertelne powikłania dotyczą zwłaszcza seniorów (przede wszystkim z powodu chorób współwystępujących, m.in. kardiologicznych i metabolicznych), ale coraz częściej też młodych ludzi bez problemów zdrowotnych. Według strony Worldometer, na której zamieszczane są aktualne statystyki dotyczące pandemii, na początku listopada aktywna infekcja dotyczyła ponad 12,5 miliona osób na świecie, natomiast śmiertelność COVID-19 kształtuje się na poziomie 3 procent. W Polsce to natomiast 4 procent, a odsetek przypadków poważnych i krytycznych wynosi 1 procent.

Sprawdź raport: Epidemia koronawirusa – najnowsze informacje dotyczących wirusa w Polsce i na świecie

Nowy koronawirus SARS-CoV-2 należy do rodziny Sarbecowirusów i zgodnie ze wcześniejszymi spekulacjami najpewniej pochodzi od zwierząt, a dokładniej – nietoperzy z rodziny podkowcowatych. Po jego dokładniejszym zbadaniu stwierdzono, że rozprzestrzenił się w szybkim tempie z pojedynczego źródła. Ponieważ jednak zima to okres hibernacji nietoperzy, rolę w rozwoju epidemii musiał odegrać żywiciel pośredni. W przypadku SARS i MERS, również pochodzących od nietoperzy, była nim odpowiednio spokrewniona z cywetą paguma chińska i wielbłąd dromader. Mechanizm rozwoju obecnej pandemii wciąż pozostaje niepoznany.

Zobacz, jak wygląda nowy koronawirus:

Infekcje koronawirusami u ludzi są najczęstsze w miesiącach zimowych i wczesną wiosną. Ponieważ wytwarzane przez organizm przeciwciała nie są trwałe, a ponadto mogą nie działać na nowe wersje wirusa, w ciągu tego samego sezonu można zachorować z ich powodu więcej niż raz, np. w odstępie 4 miesięcy. Dotyczy to również SARS-CoV-2.

Koronawirusy – objawy infekcji i sposób leczenia

Objawy zakażenia koronawirusami rozwijają się przeważnie w ciągu kilku dni, choć okres wylęgania choroby może u niektórych przekraczać nawet miesiąc, jak ma to miejsce w przypadku COVID-19.

Choć symptomy nie są zwykle zbyt nasilone, w niektórych przypadkach stanowią istotne zagrożenie dla życia. Najczęstsze symptomy sezonowych infekcji koronawirusami to:

• kichanie,
• nieżyt nosa,
• zmęczenie,
• kaszel,
• gorączka,
• ból gardła,
• nasilenie objawów astmy.

Przy zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2 u chorych częściej występuje gorączka, utrudnione oddychanie, kaszel i utrata węchu, choć w infekcja może też przebiegać bezobjawowo, powodować bóle mięśni i głowy, katar, zapalenie spojówek, biegunkę, bóle brzucha, nudności, zakrzepy żylne, zmiany skórne czy zaburzenia neurologiczne.

Ponieważ na koronawirusy wciąż nie ma prawdziwie skutecznego leku ani też szczepionki, w przypadku infekcji zalecane są działania profilaktyczne chroniące przed zarażeniem się oraz domowe metody leczenia:

• odpoczynek i unikanie wysiłku,
• odpowiednie nawodnienie organizmu,
• unikanie wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń powietrza,
• przyjmowanie ogólnie dostępnych leków przeciwzapalnych (w przypadku bólu lub gorączki),
• nawilżanie powietrza w pomieszczeniach za pomocą czystych mikrobiologicznie urządzeń.

Jak nie zarazić się koronawirusem? Czy maska chroni przez infekcją?

Koronawirusy roznoszą się przez bezpośredni kontakt z chorym lub zakażonymi powierzchniami, a także drogą kropelkową i przez aerozol zawieszony w powietrzu, a także poprzez inne wydzieliny ludzkiego ciała, w tym mocz.

Zakażeniu się koronawirusem sprzyja w szczególności:

• kasłanie i kichanie bez zakrywania ust i nosa, które powoduje rozpylanie w powietrzu mikrokropelek zawierających wirusa,
• podawanie dłoni i dotykanie osób, które mają wirusa w ustroju,
• kontakt z powierzchniami lub przedmiotami, na których znajduje się wirus, a następnie dotknięcie nosa, ust lub oczu.

Najlepszym sposobem profilaktyki zakażenia oprócz podniesienia odporności organizmu i unikania dużych skupisk ludzi jest częste mycie rąk w odpowiednio staranny sposób oraz unikanie dotykania twarzy poza domem. To szczególnie ważny punkt, ponieważ dowiedziono, że większość z nas dotyka swojej twarzy średnio ponad 20 razy na dobę, często nieświadomie.

Wbrew wciąż rozpowszechnianym opiniom kluczowym elementem działań ochronnych jest noszenie maski zakrywającej nos i usta. Aby jednak były one skuteczne, maseczki muszą dobrze przylegać do twarzy, a prewencja powinna być uzupełniona o ochronę oczu.

Szczególne środki ostrożności powinny zastosować osoby najbardziej narażone na zakażenie z ciężkim przebiegiem: mające powyżej 60 lat, otyłe i borykające się z przewlekłymi problemami zdrowotnymi.