Czym są immunoglobuliny, czyli przeciwciała? Rodzaje, rola w odporności, wskazania do badan oraz normy dla IgA, IgE, IgG oraz IgM

Co to jest immunoglobulina? Rodzaje przeciwciał

Immunoglobulina to inaczej przeciwciało, czyli cząsteczka białka produkowana przez układ immunologiczny jako odpowiedź odpornościowa najczęściej na działalność drobnoustrojów chorobotwórczych – bakterii, wirusów czy pasożytów. Zadaniem przeciwciał jest wiązanie tych patogenów, umożliwianie ich niszczenia i usuwania z ustroju.

Immunoglobuliny są wytwarzane przez komórki plazmatyczne, będące rodzajem limfocytów B – komórek układu odpornościowego zwanych też białymi ciałkami krwi.

Czynnikiem wyzwalającym produkcję danego przeciwciała jest kontakt komórki plazmatycznej z antygenem w postaci struktury czy też substancji chemicznej (czyli generatorem przeciwciał – antygen to skrót od antibody generator). W niektórych przypadkach czynnikiem wyzwalającym jest kontakt z tkankami własnymi. Mamy wówczas do czynienia z produkcją autoprzeciwciał i reakcją autoimmunologiczną.

W budowie immunoglobuliny, która najczęściej przypomina literę „Y”, wyróżnia się 4 cząsteczki białkowe w postaci łańcuchów polipeptydowych – 2 ciężkich i 2 lekkich, połączonych wiązaniami dwusiarczkowymi.

Na podstawie różnic występujących w budowie łańcuchów ciężkich wyróżnia się 5 klas immunoglobulin:

• typu A – immunoglobulina IgA wytwarzana przede wszystkim przez błony śluzowe i wydzieliny, odpowiada za zapewnienie odporności miejscowej,
• typu D – immunoglobulina IgD stanowi ok 1 proc. wszystkich przeciwciał i jest najmniej poznanym rodzajem immunoglobuliny, jednak ostatnio wykazano, że aktywuje bazofile i komórki tuczne do produkcji czynników antymikrobiologicznej w obronie immunologicznej układu oddechowego,
• typu E – immunoglobulina IgE ma zdolność do aktywowania funkcji bazofili i komórek tucznych, co prowadzi do uwolnienia przez nie substancji takich jak histamina, czyli związek uruchamiający stan zapalny. Jej stężenie we krwi jest niewielkie i stanowi zaledwie 0,002 proc. wszystkich immunoglobulin,
• typu G – immunoglobulina IgG to najliczniejsza klasa immunoglobulin, stanowi ok. 80 proc. wszystkich przeciwciał w ustroju. Ta grupa immunoglobulin jest także najtrwalsza ze wszystkich - czas utrzymywania się tych przeciwciał we krwi, po kontakcie z antygenem, to nawet kilkadziesiąt lat,
• typu M – immunoglobulina IgM jest elementem pierwotnej odpowiedzi immunologicznej, zatem stanowią pierwszą linię obrony organizmu. Ta grupa przeciwciał jest stosunkowo nietrwała – utrzymuje się we krwi przede wszystkim we wczesnej fazie infekcji. W miarę postępu zakażenia przeciwciała IgM są zastępowane przez przeciwciała IgG.

Kiedy oznacza się przeciwciała?

Badanie polegające na oznaczaniu poziomu immunoglobulin we krwi pozwala zidentyfikować zbyt wysoki lub zbyt niski ich poziom, co może wskazywać na różne jednostki chorobowe - w tym COVID-19.

Wykrywanie przeciwciał jest zasadą działania szybkich testów na koronawirusa SARS-CoV-2, które są dopuszczone do stosowania obok badań z wymazu metodą RT-PCR (genetycznych, inaczej molekularnych). Nazywa się je badaniami antygenowymi, immunologicznymi lub serologicznymi.

Natomiast podawanie przeciwciał od pacjentów, którzy wyzdrowieli z COVID-19, jest doraźną metodą terapii choroby. Polega na podawaniu pacjentom szpitalnym specjalnie oczyszczonego osocza ozdrowieńców. Jeżeli jednak w leczeniu zakażenia koronawirusem na szeroką skalę zaczną być wykorzystywane przeciwciała, najprawdopodobniej będą to cząsteczki pochodzące z laboratorium.

Oznaczenie poziomu immunoglobulin przeprowadza się w sposób standardowy w przypadku schorzeń takich jak:

• COVID-19,
• sarkoidoza,
• marskość wątroby,
• HIV/AIDS,
• choroby autoimmunologiczne, m.in. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów i inne,
• schorzenia alergiczne,
• schorzenia pasożytnicze,
• podejrzenie szpiczaka mnogiego i nowotworów układu limfatycznego,
• procesy zapalne o przebiegu ostrym i przewlekłym.

Określenie poziomu konkretnych przeciwciał pozwala na różnicowanie poszczególnych faz zakażenia. Przykładowo, o wstępnej fazie zakażenia (tzw. pierwotnej odpowiedzi immunologicznej) informuje podwyższony poziom IgM. Wzrost poziomu IgG wskazuje na późną fazę (czyli na tzw. wtórną odpowiedź immunologiczną), charakteryzującą przebieg ostry lub przewlekły.

Immunoglobulina – badanie

Oznaczanie poziomu poszczególnych frakcji immunoglobulin należy do podstawowych badań klinicznych w przypadku zaburzeń funkcji układu odpornościowego, nadmiernej reakcji alergicznej oraz podejrzenia rozwoju zakażenia bakteryjnego, wirusowego czy pasożytniczego.

Oznaczenie immunoglobulin wykonuje się w próbce krwi żylnej pobranej ze zgięcia łokciowego, a w przypadku IgA może to być też próbka śliny lub kału. W niektórych sytuacjach, materiałem do przeprowadzenia badania może być płyn mózgowo-rdzeniowy.

Badanie nie wymaga wielu specjalnych przygotowań. Należy pamiętać, że przed pobraniem próbki pacjent powinien być na czczo, czyli przez minimum 8 godzin nie przyjmować żadnych pokarmów.

Do oznaczenia całkowitego stężenia Immunoglobulin IgG, IgA i IgM, jak i łańcuchów lekkich przeciwciał najczęściej wykorzystywana jest metoda immunonefelometryczna i immunotu