Badanie ANA, czyli przeciwciała przeciwjądrowe – czym jest, kiedy należy je wykonać i jak zinterpretować wyniki?

Badanie ANA służy oznaczeniu przeciwciał przeciwjądrowych i pozwala na zdiagnozowanie chorób takich jak toczeń rumieniowaty układowy (zwany również SLE) i toczeń indukowany lekami. W przypadku pierwszej z nich dodatni wynik badania występuje u około 95% pacjentów. Przeprowadza się je również przy podejrzeniu kolagenozy (układowej choroby tkanki łącznej). Oznaczenie ANA wykonuje się na próbce krwi żylnej.

Według najnowszych badań obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) może stanowić przyczynę poronień.

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba reumatyczna o podłożu immunologicznym. Charakteryzuje się ona długotrwałym stanem zapalnym, prowadzącym do uszkodzenia tkanek i narządów w organizmie. Najczęściej atakuje nerki, stawy i skórę. Toczeń indukowany lekami to stan kliniczny, którego objawy są bardzo podobne do SLE. Wywoływane są one przez interakcję organizmu z niektórymi lekami (m.in. prokainamid, hydralazyna, doksorubicyna, i niektórymi lekami przeciwdrgawkowymi). Zazwyczaj po odstawieniu leków objawy te ustępują i nie jest konieczne dodatkowe leczenie czy wykonywanie specjalistycznych badań.

Obecność przeciwciał przeciwjądrowych może świadczyć o toczniu rumieniowatym układowym lub toczniu indukowanym lekami.

Nie zawsze jednak obecność przeciwciał przeciwjądrowych w organizmie jest równoznaczny z występowaniem SLE. Pozytywny wynik badania i wystąpienie niektórych objawów świadczyć mogą również o innych dolegliwościach, w tym m.in.:

• Twardnienie, obrzęki i suchość skóry, problemy z przełykaniem; suchość rogówki i spojówki (twardzina układowa, zespół Sjogrena).
• Silne bóle i sztywność stawów (reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów).
• Nowotwór (białaczka, ziarnica złośliwa).
• Zakażenie (kiła, gruźlica).
• Charakterystyczny rumień na twarzy w kształcie motyla, czerwona wysypka (SLE);

Poza tym, w przypadku obecności ANA w naszym organizmie częste są również poniższe objawy:

• Gorączka niewiadomego pochodzenia.
• Zmęczenie.
• Marznięcie nosa, uszu, drętwienie palców u rąk i nóg.
• Jeśli zauważymy u siebie, któryś z tych objawów, warto przeprowadzić badanie w celu określenia choroby, wykluczenia innych dolegliwości oraz doboru odpowiedniego leczenia.

Zdiagnozowanie tocznia rumieniowatego układowego (SLE) może być utrudnione, ponieważ objawy wskazujące na tę chorobę mogą występować w ciągu kilku lat. Dlatego też, po wykonaniu badania na wykrycie przeciwciał ANA lekarze często zlecają dodatkowe badania, m.in. badanie nazywane panelem przeciwciał przeciwjądrowych, oznaczenie białka C-reaktywnego lub oznaczenie OB (odczyn Bernackiego). Takie badania wraz z interpretacją stanu klinicznego pozwalają na wykluczenie innych chorób. Dodatkowo wynik ANA może być fałszywie dodatni, jednakże zdarza się to stosunkowo rzadko (częściej u osób powyżej 65 roku życia).

Badanie przeciwciał przeciwjądrowych polega na pobraniu krwi żylnej, która następnie poddawana jest analizie techniką fluorescencyjną (zwaną również fluorescencyjnym badaniem na obecność przeciwciał przeciwjądrowych). Dzięki temu można wykryć przeciwciała w komórkach, zmierzyć ich poziom i określić w jaki sposób oddziaływają na nasz organizm.

Oznaczenie przeciwciał następuje podczas trzech badań - ANA 1, ANA 2 i ANA 3, przy czym nie zawsze wykonuje się wszystkie z nich.

Badanie ANA 1
Jest to test przesiewowy, którego zadaniem jest jedynie stwierdzenie występowania przeciwciał ANA we krwi.

Badanie ANA 2
Wykonywane jest po uzyskaniu pozytywnego wyniku w ANA 1. Jest to badanie immunofluorescencyjne, które służy określeniu typu świecenia przeciwciał pod mikroskopem. Wyróżnia się trzy typy:

• Przeciwciała przeciwjądrowe o typie świecenia ziarnistym.
• Przeciwciała przeciwjądrowe o typie świecenia homogennym.
• Przeciwciała przeciwjądrowe o typie świecenia obwodowym.

Oprócz tego ANA 2 określa również swoistość (dokładny rodzaj) i miano przeciwciał (czyli ich ilość w surowicy).

Badanie ANA 3
Polega na weryfikacji obecności przeciwciał przeciwjądrowych i przeciwcytoplazmatycznych i jest wykonywane w sytuacji, w której należy określić występowanie rzadszych przeciwciał przeciwjądrowych lub w celu potwierdzenia wyniku badania ANA 2. Przydaje się szczególnie wtedy, gdy osoba badana uzyskała niezgodne wyniki w niezależnych badaniach przeprowadzonych w pewnym odstępie czasowym.

Wyniki określa się na postawie stężenia ilości przeciwciał we krwi. Stężenie niższe lub równe 1:40 świadczy o tym, że wynik jest negatywny, a w naszym organizmie nie występują przeciwciała. Pozytywny wynik występuje w stężeniu przekraczającym 1:160 i potwierdza on obecność przeciwciał, przy czym warto pamiętać o możliwości wystąpienia fałszywego wyniku dodatniego. Wyniki tego badania zawsze powinny być zinterpretowany przez specjalistę na podstawie całościowej oceny stanu pacjenta.

Oznaczenie przeciwciał ANA zleca lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinny). Cena badań wykonywanych prywatnie (ANA 1, ANA 2, ANA 3) waha się w granicach 40-130 zł za jedno badanie, w związku z czym łączny koszt kompleksowego zestawu wynosi około 250 zł. Czas oczekiwania na wyniki wynosi zazwyczaj kilka dni.