Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny, objawy, leczenie i dieta. Sprawdź, skąd się bierze atopowe zapalenie skóry!

Atopowe zapalenie skóry u dzieci o stosunkowo łagodnym przebiegu może zaniknąć samoistnie. Przy czym warto mieć świadomość, że nie każda wysypka rumieniowa, wskazuje na AZS. W celu zdiagnozowania tej choroby należy udać się do dermatologa.

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą charakteryzującą się przewlekłym i nawrotowym przebiegiem. W przeważającej większości przypadków pierwsze symptomy tego schorzenia pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie (do 5. roku życia). Badacze z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi szacują, że problem ten występuje u ok. 5-20% populacji. Nie bez znaczenia jest to, że atopowe zapalenie skóry u dzieci w późniejszym okresie, może przerodzić się w alergiczną dychawicę oskrzelową i alergiczny nieżyt nosa. Jak pokazują dane epidemiologiczne częstotliwość występowania AZS stale wzrasta, na co wpływ ma niewątpliwe rozwój aglomeracji miejskich i zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Pojawienie się objawów atopowego zapalenia skóry uzależnione jest przede wszystkim od czynników genetycznych i wyzwalających (środowiskowych).

Przyczyny atopowego zapalenia skóry są bardzo złożone i wciąż jeszcze nie do końca poznane. Z całą pewnością duży wpływ na pojawienie się objawów AZS mają czynniki autoimmunologiczne (związane z dysfunkcją układu odpornościowego). Bardzo ważną rolę odgrywają tu komórki Langerhansa (KL), które występują w naskórku, a także immunoglobuliny E (IgE) i limfocyty T. W pierwszym stadium rozwoju atopowego zapalenia skóry występują zaburzenia w proporcji limfocytów TH1 i limfocytów TH2 (na korzyść tych drugich). Oprócz tego za atopowe zapalenie skóry odpowiadają czynniki nieimmunologiczne. Mowa tu przede wszystkim o zaburzeniach metabolicznych, które są następstwem nadaktywności enzymów trawiennych.

Główne przyczyny atopowego zapalenia skóry to:

• Predyspozycje genetyczne, które jak wykazały badania przeprowadzone w 1968 r. na parze bliźniąt, AZS jest chorobą dziedziczoną poligenowo (wielogenowo).
• Zaburzenia immunologiczne, za które odpowiadają w głównej mierze zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego (nadwrażliwość na antygeny zewnętrzne i wewnętrzne).
• Skazy na barierze naskórkowej, które związane są z wytwarzaniem niewystarczającej ilości lipidów, składających się na warstwę hydrolipidową naskórka. Pośrednim następstwem tego stanu jest utrata wody, suchość skóry i nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne.
• Czynniki środowiskowe, w tym przede wszystkim: warunki klimatyczne, zanieczyszczenia środowiskowe, alergeny pokarmowe i alergeny powietrzne.
• Czynniki psychopatyczne, na które mają wpływ głównie relacje rodzinne.

Charakter i stopień nasilenia symptomów atopowego zapalenia skóry mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od konkretnego przypadku chorobowego. W praktyce oznacza to, że można zaobserwować inne objawy atopowego zapalenia skóry u niemowlaka, inne – u dziecka w wieku 5. lat, a jeszcze inne – u osoby dorosłej. Biorąc pod uwagę te kryteria, wyróżnia się trzy fazy AZS: niemowlęcą, dziecięcą i młodzieżową.

Najpowszechniejsze objawy atopowego zapalenia skóry u niemowląt i dzieci to:

• Uporczywy świąd skóry.
• Wyprysk o charakterze wysiękowym, po którym tworzą się strupy. Zwykle pojawia się on na nadgarstkach, a także na zgięciach kolanowych i łokciowych.
• Katar sienny.
• Poczucie duszności.
• Podwyższone stężenie przeciwciał IgE w surowicy krwi.
• Nawrotowy charakter zmian skórnych.

Wraz z upływem lat przebieg choroby może się zmieniać. Oprócz wyżej wymienionych objawami atopowego zapalenia skóry u osób dorosłych mogą wystąpić także:

• Silny świąd skóry podczas pocienia (np. w trakcie wysiłku fizycznego).
• Rogowacenie przymieszkowe naskórka (tzw. rybia łuska).
• Zaćma.
• Przebarwienia na powiekach.
• Nietolerancja wełnianej odzieży.
• Nietolerancje pokarmowe.

Podstawą w postępowaniu terapeutycznym przy atopowym zapaleniu skóry jest edukacja, profilaktyka i stosowanie środków niwelujących objawy schorzenia. Osoby, które zauważyły, u siebie lub u swoich dzieci, pierwsze objawy AZS pierwsze kroki, powinny skierować do lekarza pierwszego kontaktu. Wówczas najpewniej otrzymają one skierowanie do dermatologa, który powinien ocenić słuszność podejrzeń, a także udzielić podstawowych informacji na temat choroby. W przypadku dzieci po pierwszym roku życia konieczne jest używanie specjalistycznych środków do kąpieli, najlepiej dermokosmetyków do skóry atopowej.

Zewnętrznie można stosować olej z czarnuszki, który łagodzi objawy. Ponadto bardzo ważne jest, by nie narażać dziecka na: sytuacje stresogenne i działanie dymu papierosowego. Nie należy również ubierać swojej pociechy w wełniane ubrania, ponieważ mogą one nasilić objawy atopowego zapalenia skóry.

Przy łagodnych postaciach atopowego zapalenia skóry stosuje się emolienty, czyli wysokonasycone kwasy tłuszczowe. Mogą one przyjmować m.in. formę maści na atopowe zapalenie skóry. Powinny być one dobieranie indywidualnie, przy uwzględnieniu takich kryteriów, jak: suchość skóry i nasycenie objawów choroby. Głównym składnikiem emolientów są lipidy, których działanie jest niekiedy dodatkowo wzmacnianie przez: mocznik i inne substancje o właściwościach nawilżających. Co ważne, należy unikać emolientów z wyciągiem z orzeszków, ponieważ mogą one wywołać objawy alergii pokarmowej.

Podstawowe zasady stosowania emolientów:

1. Emolienty należy stosować przynajmniej 2-3 razy dziennie.
2. U dzieci poniżej 2. roku życia nie należy stosować emolientów na bazie glikolu propylenowego.
3. Nie należy stosować emolientów na

 (w takim przypadku uprzednio konieczne jest zastosowanie leków przeciwzapalnych).

Głównym zadaniem emolientów jest natłuszczanie skóry, a co za tym idzie – odbudowanie hydrolipidowej warstwy naskórka, który jest naturalną barierą, chroniącą przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych (m.in. zanieczyszczeń powietrza i promieniowania słonecznego).

Całkowite wyleczenie atopowych zapaleń skóry jest nie tylko trudne, ale wręcz niemożliwe ze względu na przewlekły i nawrotowy charakter tego schorzenia. W terapii AZS najpopularniejszymi środkami leczniczymi są glikokortykosterydy, które zostały wprowadzone na rynek farmaceutyczny już w latach 50. ubiegłego stulecia. Stosuje się je w głównej mierze w leczeniu miejscowym. Działanie glikokortykosterydów polega na aktywizacji receptorów w przeważającej większości komórek organizmu. Co istotne w tym kontekście, substancje te działają wielokierunkowo, przez co w dłuższej perspektywie niwelują dotkliwość objawów atopowego zapalenia skóry. Niestety stosowanie glikokortykosteroidów skutkuje licznymi działaniami niepożądanymi. Następstwem długotrwałej terapii może być: całkowity zanik naskórka, teleangiektazje (rozszerzenie naczyń krwionośnych), odbarwienia, przebarwienia, trądzik, nadmierne owłosienie, nadkażenia skórne.

Jednym z czynników, który może nasilać objawy atopowego zapalenia skóry, jest codzienne menu. W przypadku tej choroby bardzo ważna jest dieta, która powinna być zbilansowana, co w praktyce oznacza, że osoby z AZS muszą wyeliminować z niej: produkty mleczne (mleko, sery, jogurty, maślanki). Oprócz tego powinny one również unikać: aromatów, sztucznych barwników, konserwantów, czekolady i margaryny. Przy atopowym zapaleniu skóry należy również wykluczyć ze swojej diety niektóre warzywa i owoce. Na tej liście znajdują się przede wszystkim: dynia, pomidory, szpinak, bakłażan, kapusta, morele, wiśnie, nektarynki, daktyle, brzoskwinie, suszone śliwki, truskawki i maliny.

Przy atopowym zapaleniu skóry dieta powinna być bogata w:

• Makaron pełnoziarnisty.
• Gotowany drób (kurczak, kaczka, indyk).
• Jajka.
• Warzywa strączkowe (poza soją i czerwoną fasolą).
• Owoce: jabłka, cytryny, arbuzy, mango, winogrona, figi, gruszki i grejpfruty.

Źródła:

1. Woland-Tambor A., Zawilska J.B., Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku. Farmacja Polska. 2009; 11: 804-811.
2. Millan M., Mijas J., Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatria. 2017; 21: 114-122.